Morgunblaðið - 07.12.2001, Blaðsíða 48

Morgunblaðið - 07.12.2001, Blaðsíða 48
MINNINGAR 48 FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ ✝ Gísli Jónssonfæddist á Hofi í Svarfaðardal 14. september 1925. Hann lést á Fjórð- ungssjúkrahúsinu á Akureyri 26. nóvem- ber síðastliðinn. Foreldrar hans voru Jón Gíslason, bóndi á Hofi, og Arnfríður Anna Sigurhjartar- dóttir. Bróðir Gísla var Sigurhjörtur, f. 31. des. 1926, d. 1. júlí 1931. Einnig átti Gísli tvo fósturbræð- ur. Annar var Pálmi Pétursson, kennari í Reykjavík, f. 20. nóv. 1923, d. 8. nóvember 1993; hinn Agnar Auðunn Þorsteinsson, bóndi á Hofi, f. 2. mars 1934, d. 18. júlí 1975. Hinn 29. júlí 1951 kvæntist Gísli Hervöru Ásgrímsdóttur, f. 29. júní 1929, d. 29. okt. 1971. Foreldrar hennar voru Ásgrímur Pétursson, fiskmatsmaður á Akureyri, og María Guðmundsdóttir, húsfreyja. Gísli og Hervör eignuðust sjö börn. Þau eru: 1) Hjörtur, frétta- stjóri hjá Morgunblaðinu, f. 14. des. 1951, sambýliskona hans er Helga Þórarinsdóttir. Hjörtur á tvo syni, Svein Viðar og Jón Ein- ar. 2) Arnfríður, hjúkrunarfræð- ingur, f. 21. maí 1953, gift Páli Gíslasyni. Börn þeirra eru Hervör Gísli lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum á Akureyri 1946 og kandídatsprófi í norrænum fræðum frá Háskóla Íslands árið 1953 jafnframt prófi í uppeldis- og kennslufræðum. Gísli starfaði sem þingskrifari á námsárum sínum og frá 1951 sem kennari við MA, fyrst lausráðinn en skipaður árið 1953 og starfaði þar alla tíð. Í nokkur ár sá hann einnig um að búa bækur Kvöldvökuútgáfunnar á Akureyri til prentunar. Hann sá um útvarpsþáttinn Daglegt mál veturinn 1977–78. Gísli var á námsárum sínum formaður Stúd- entaráðs og Stúdentafélags Há- skóla Íslands. Hann var bæjar- fulltrúi fyrir Sjálfstæðisflokkinn nær samfellt árin 1958 til 1983 og sat í bæjarráði 1970–80. Þá sat hann um árabil í stjórn Amtsbóka- safnsins og var formaður um tíma, í niðurjöfnunarnefnd og jafnréttisnefnd Akureyrar og var formaður stjórnar Húsafriðunar- sjóðs bæjarins. Gísli var varaþing- maður 1959–71 og sat á þingi öðru hverju og gegndi ýmsum trúnað- arstörfum fyrir Sjálfstæðisflokk- inn. Fjölmörg rit liggja eftir Gísla, m.a. saga KEA, Saga Iðnaðar- mannafélagsins í Reykjavík, Saga MA, Fullveldi Íslands og fleiri, einnig þýðingar og ritgerðir og hann bjó fjölmargar bækur til prentunar. Þá er nýverið komin út Nýja limrubókin sem hefur að geyma ritgerð um limrur og fjöl- margar limrur sem birst hafa í ís- lenskuþáttum Gísla hér í blaðinu. Útför Gísla fer fram frá Akur- eyrarkirkju í dag og hefst athöfn- in klukkan 13.30. og Gísli. 3) María, bókmenntafræðingur frá Háskóla Íslands, f. 15. des. 1954, gift Ara Þ. Þorsteinssyni og eiga þau börnin Eik og Ásgrím. 4) Soffía, starfsmaður Íslands- banka, f. 26. okt 1956. Hún á tvo syni, Árna og Ásgeir. Sambýlis- kona Árna er Erla Ás- mundsdóttir og eiga þau dótturina Tinnu Rut. 5) Guðrún, kenn- ari, f. 26. maí 1960, gift Jóni Indriðasyni. Guðrún á eina dóttur, Unu. 6) Ingibjörg, athafnakona, f. 19. maí 1961, gift Christopher Yearian. Ingibjörg á þrjú börn, Arnfríði, Hervöru Maríu og Brimar. 7) Jón, kennari og sjómaður, f. 24. apríl 1965. Hann á tvær dætur, Diljá og Úrsúlu. Hinn 19. apríl 1973 kvæntist Gísli Bryndísi Jakobs- dóttur, f. 26. apríl 1932, d. 10. júlí 1986. Þau skildu. Foreldrar henn- ar voru Jakob Frímannsson, kaupfélagsstjóri á Akureyri, og Borghildur Jónsdóttir, húsfreyja. Hinn 12. apríl 1984 giftist Gísli eftirlifandi eiginkonu sinni, Önnu Björgu Björnsdóttur, f. 16. júní 1938. Foreldrar hennar voru Björn Zóphonías Arngrímsson, sjómaður á Dalvík, og Sigrún Júlíusdóttir húsmóðir. Aspirnar standa’ allar ennþá svo skínandi gular, æðrulausar og skynja í ró að það kular. Brátt fæst sú hvíld sem þeim náttúran leyfir að neyta og næsta vor skulu þær laufhaddi grænum sig skreyta. Þær bera ekki ugg, enda augljós hin geiglausa myndin, En öðrum mun finnast að haustljóð sé komið í vindinn og vita eins og skáldið að villusamt reynist á vegi og vonlaust að skrúði, sem horfinn er, nýskapast megi. En hver sem um ævina einhverju hafði að skarta á þó haustdegi þakklæti ríkast í hjarta. Sem lauf mun hann hóglega í húmkyrru falla til svarðar í hlýju þess faðmlags sem ól hann til skapandi jarðar. (Venjulegt haustljóð.) Þetta ljóð fann ég, ásamt mörgu öðru, í skókassa sem pabbi hafði sent mér fyrir nokkrum misserum og beð- ið mig að geyma og varðveita þar til hann færi yfir á annað tilverustig. Því miður kom að því allt of fljótt að ég opnaði kassann. Það gerði ég skömmu eftir að eiginkona hans, Anna Björg Björnsdóttir, færði mér sorgarfregnina. Innihald kassans gerði mér gott, færði mér innri fró og opnaði minn eigin kassa af minning- um um pabba minn. Þær voru allar góðar. Í kassanum frá pabba var að mestu leyti kveðskapur af fjölbreyttu tagi, og sumar limrurnar vöktu mér ekki aðeins ljúfar minningar, heldur einnig einhvers konar gleði sem erfitt er að skýra þegar sorgin nístir hjarta manns. Þarna var pabbi ljóslifandi kominn. Í kassanum voru limrurnar hans, ástarljóðin, Garðsbragur, Kvæðið um hnífinn, minningar frá menntaskólaárum, erindi frá háskóla- árum og ýmislegt fleira. Á öðru blaði var að finna brag sem meðal annars hafði að geyma þessi er- indi: Nú finn ég þrótt minn þverra. Það þykir mér einkum verra að hafa um áraraðir ógóður verið faðir. Var þó oft vinur kátur, vænn þeim og eftirlátur. En vel hefur guð minn gert þau úr garði og lífið hert þau. Nú finn ég þrótt minn þverra. Þakka ég mínum herra hvern dag að vakna og vinna verk er sérhverjum hinna saklaus sýnast í heimi, sárindi og vél ei geymi. Meta skal mið öll yfir að meiða ekki neitt sem lifir. Pabbi var aldrei ógóður faðir, en sú tilfinning að svo væri lagðist þungt á hann vegna ástar hans á okkur. Minn- ingar frá barnæsku lýsa ástúð og um- hyggju. Pabbi var önnum kafinn mað- ur, kennari og stjórnmálamaður, eiginmaður, faðir, vinur og bróðir. Hann fann alltaf einhverja stund til að sinna okkur barnaskaranum, við er- um sjö. Hann las okkur í svefn á hverju kvöldi, við fengum að fara með honum í bæinn, skólann og hitt og þetta, sem þá þótti töluvert ferðalag, enda átti hann ekki bíl, en anzi vorum við stundum þreytt á því hvað hann þurfti oft að stoppa til að spjalla. Sú þreyta kom samt ekki í veg fyrir að við vildum alltaf fara með honum. Þegar hann kom heim úr skólanum, stundum þreyttur og lagði sig í dívan inni í stofu, fann hann samt tíma til að leika við okkur, þegar hann þóttist vera sofandi og við áttum að reyna að ná af honum flókainniskónum góðu, sem voru með svo mikla pabbalykt. Það gleymist ekki heldur, þegar við Fríða systir tókum að okkur að drýgja mjólkina með vatni svo ekki þyrfti að kaupa meira, en mig minnir að við höfum gert það á skrifborðinu hans pabba og svo mikið hafi farið niður að hann hafi þurft að bæta nem- endum sínum aragrúa stílabóka, sem setti svolítið strik í heimilisbókhaldið. Ef ég man rétt var þessari búbót mætt af skilningi. Ég gleymi heldur aldrei þeirri lotningu og stóru stund þegar ég fékk að fara með pabba upp í skóla. Þetta stórkostlega hús sem hýsti Menntaskólann á Akureyri. Strax, þegar inn var komið, var það þessi ótrúlega sál eða andi í húsinu, lyktin af bóninu og brakið í gólfinu sem fangaði hugann og þá var gott að halda í höndina á pabba. Þegar komið var inn á kennarastofu og lítill dreng- ur settist í stærsta leðursófa í heimi fékk hann ennfrekar en áður staðfest- ingu á því að pabbi væri mikill maður. Sú tilfinning hefur aldrei dofnað. Það eru rúm þrjátíu ár síðan mamma dó. Það var okkur þung raun öllum, en sennilega fékk það mest á pabba, enda var mamma kjölfestan í lífi hans, eins og reyndar okkar. Hon- um urðu eftir það lífsins götur hálar um nokkurt skeið, en þar lágu líka leiðir okkar feðganna nokkuð saman. En þegar vel lá á pabba var ekki hægt að hugsa sér skemmtilegri félaga og þannig var það reyndar oftast. Svo kom að því að börnin flugu úr hreiðrinu eitt af öðru og ég veit að pabba sárnaði að geta ekki verið okk- ur betri og meiri stoð og stytta, eink- um þeim yngri sem ekki nutu þeirrar ánægju, nema alltof takmarkað, að vaxa úr grasi undir handleiðslu bæði mömmu og pabba. En það var ekki við hann að sakast og alla tíð hefur hann verið mér stoð og stytta á sinn hógværa og hljóðláta hátt, verið mér sú fyrirmynd sem ég gæti einnar ósk- að mér. Líklega hef ég verið í hvað nánustu sambandi við pabba af okkur systkinunum og þótt við sæjumst ekki oft, þá töluðum við oftar saman og sérstaklega ef ég taldi mig sjá á þáttunum hans um íslenzkt mál, að honum liði ekki vel. Það var sjaldan sem svo var. Pabbi átti lengi við erfiða heilsu að stríða, um það bil síðustu tuttugu ár- in, vegna þess að feita kjötið, eggin og allt þetta, sem honum fannst svo gott, festist í kransæðunum. Þegar við krakkarnir leifðum fitunni af súpu- kjötinu sá pabbi um að hún færi ekki til spillis, enda sá þá Maja systir, nokkurra ára gömul, aukið notagildi í pabba. „Það er gott að við höfum pabba, þá þurfum við ekki hund.“ Pabbi kvæntist tvívegis eftir að mamma dó. Fyrra hjónabandinu með Bryndísi Jakobsdóttur lauk með skilnaði. Því seinna lauk með andláti hans. Ég er eftirlifandi eiginkonu hans, Önnu Björgu Björnsdóttur, ævarandi þakklátur fyrir það hve vel hún reyndist pabba. Við systkinin hefðum viljað að samgangurinn hefði verið meiri, en pabbi réð ferðinni, því miður varð hann svolítið mannfælinn þegar á leið. Pabbi var kennari. Þótt hann hætti að kenna þegar hann komst á aldur hélt hann áfram að kenna. Þótt hann sé látinn heldur hann áfram að kenna. Þættirnir hans um íslenzkt mál lifa áfram og öll þau ritverk sem hann hefur sent frá sér eru lifandi að hon- um látnum. Síðasta kveðjan sem ég fékk frá honum er skrifuð á spássíu Nýju limrubókarinnar. Hún er svo- hljóðandi: Til Hjartar með vinar og bróðurhug, frá pabba. Þannig mun ég minnast hans, ekki aðeins sem pabba, heldur líka bróður og vinar. Hann er enn kennari og látinn kenndi hann mér að opna kassa. Við eigum öll kassa og ættum kannski að hugsa um það að opna þá fyrr en síðar til að geta tjáð þeim, sem við elskum og virðum, tilfinningar okkar meðan tækifæri gefst. Það hefur haustað hjá pabba, hann er hóglega fallinn í hlýju þess faðm- lags sem ól hann til skapandi jarðar. Það er á vissan hátt huggun okkur sem eftir lifum og elskum hann. Þinn sonur Hjörtur Gíslason. Elsku pabbi minn. Mér bárust þær fréttir til Svíþjóðar að þú værir dáinn. Og þrátt fyrir að aðstæður lífsins hefðu gert það að verkum að við vorum búin að vera langt frá hvort öðru í mörg ár, komu allar góðu minningarnar mínar um þig til baka til mín. Þú varst góður pabbi. Heimili ykk- ar mömmu var amstursamt, sjö börn að fæða og klæða og kennarastarf þitt og stjórnmál krafðist mikillar heima- vinnu. En þrátt fyrir það gafstu þér alltaf tíma fyrir okkur krakkana. All- ar sögurnar sem þú last fyrir okkur, þjóðsögur Jóns Árnasonar voru í uppáhaldi og sumar þeirra hafðir þú lesið svo oft að við kunnum þær utan að. Ég man öll kvöldin sem þú svæfðir okkur Gunnu. Þú fórst í sérstakar svæfingabuxur sem voru með vösum á hliðunum sem við stungum löppun- um ofan í. Þú bjóst til leiki til að kenna okkur stigbreytingu og aðra mál- fræði, spurningakeppni til að kenna okkur mannkynssögu og þú hafðir alltaf tíma til að hlýða okkur yfir þeg- ar við þurftum að lesa undir próf í skólanum. Ég er sannfærð um að flestir ef ekki allir nemendur þínir séu mér sammála um að þú varst mjög góður kennari. Þú kenndir okkur mörg skemmtileg orð sem þú vildir að við notuðum í staðinn fyrir blótsyrði, „Jónatanskrókur í glasi“ var meðal þeirra. Og þegar þú varst þreyttur á okkur sagðir þú stundum „farið þið nú út og leikið ykkur, horklessurnar mínar“ og við Gunna systir ætluðum alveg að míga á okkur af hlátri. Já, pabbi minn, ég veit að ég var at- hafnasamur krakki og þú þurftir að hafa fyrir mér, en þú varst þolinmóð- ur og skammaðir mig aldrei fyrir það. Aftur á móti ortir þú svo um mig þessa vísu: Þó ýmsir sofi eins og svín og úr leti kafni. Þá alltaf hefur hún Imba mín eitthvað fyrir stafni. Ég man líka sérstaklega eftir öllum göngutúrunum upp á Grísaból, sem þú fórst með okkur í svo mamma gæti búið til sunnudagsmatinn í friði og öll- um ferðunum út í Hof í Svarfaðardal, æskustöðvar þínar, til að heimsækja Jón afa, Soffíu og Lalla, sem öll áttu stóran þátt í uppvexti okkar systkin- anna. Þegar ég var tíu ára og þú ennþá í blóma lífsins, breyttist líf okkar allra. Þá veiktist mamma, þín ástkæra eiginkona, Hervör Ásgrímsdóttir, og dó. Þetta var stórt áfall fyrir okkur öll og sérstaklega fyrir þig, elsku pabbi minn, og það var einhvern veginn eins og hluti af þér dæi með henni. En lífið hélt áfram og þú gerðir þitt besta við að koma okkur systkinunum á legg. Síðastliðin fimmtán ár höfðum við því miður alltof lítið samband, ég flutti til Svíþjóðar og þú valdir að draga þig í hlé frá mörgum af þínum nánustu. Ég átti nú stundum svolítið erfitt með að skilja það, en ég veit hvað þér þótti vænt um mig og þú átt- ir og átt enn stórt pláss í hjarta mínu. Elsku pabbi minn, ég þakka þér fyrir allt sem þú hefur gert fyrir mig og fyrir allt það ríkidæmi af góðum minningum sem þú skilur eftir hjá mér. Ég kyssi þig á ennið og strýk þér um kinnina og bið Guð og góða vætti að vera með þér og gefa sálu þinni frið. Þín dóttir, Ingibjörg Gísladóttir. Gísli fóstri minn er dáinn. Vinátta okkar rekur sig aftur til menntaskólaáranna. Hann kenndi mér íslensku í 4., 5. og 6. bekk og naut ég hverrar stundar, af því að hann kenndi af hrifningu. Engan hef ég hitt, sem talaði betra mál. Rödd hans var hljómmikil og þýð. Hrynjandi lék honum á tungu og honum var eigin- legt að draga fram anda og merkingu kvæðisins. Hann skýrði fyrir nem- endum sínum uppruna orða og sam- hengi íslenskra bókmennta og sögu. Hávamál og Sonatorrek urðu auðskil- in. Minnisstæðust er kannski túlkun hans á Passíusálmunum og hvernig hann gæddi þá lífi með því að tengja þá ævi og örlögum Hallgríms. Ég get líka nefnt önnur kvæði og önnur skáld: Um samlíking sólarinnar eftir Bjarna Gissurarson og auðvitað Jón- as Hallgrímsson. Af nútímaskáldum þótti honum vænst um Hannes Pét- ursson. Hann kunni ljóð hans bókstaf- lega utanað og ég gleymi aldrei, þeg- ar hann fór með Páskaliljur, sem ég þekkti ekki áður: Þið hringið inn upprisu jarðar, kólflausu klukkur, klukkur af gullnu silki, lifandi silki! Ég lærði meir af Gísla en nokkrum öðrum kennara og naut þess að vera nemandi hans, meðan við lifðum báð- ir. Gísli var hamhleypa til vinnu, eins og bækur hans, greinar og ritgerðir sýna. Ég nefni til sögunnar rannsókn- ir hans á mannanöfnum og hvernig honum tókst að glæða þurr vísindi lífi með því að tengja einstök heiti per- sónum, sem báru þau. Og þætti hans um íslenskt mál í Morgunblaðinu, 1.138 að tölu. Þeir lýsa vel manninum og kennaranum, sem von er: Íslensk tunga verður ekki skilin, nema menn þekki uppruna orðanna. Hann hrósar því, sem vel er sagt, og það er hlýja í hverju orði. Hann rifjar upp góðan skáldskap, kunnan og ókunnan, en dregur úr hátíðleikanum með tæki- færislimrum. Og svo gerir hann að gamni sínu. Í síðasta þættinum rifjar hann upp Lilju, sem allir vildu kveðið hafa. Og fer vel á því. Gísli var mjög pólitískur og einarð- ur í skoðunum. Hann mótaðist á þeim árum, þegar uppgangur kommúnism- ans varð ógn öllu mannkyni. Hann var þingritari á þeim örlagaríka degi 30. mars 1949, þegar samþykkt var að Ís- land gengi í Atlantshafsbandalagið og óeirðirnar urðu við Alþingishúsið. Þeir atburðir höfðu djúp áhrif á hann. Hann var æ síðan í fylkingarbrjósti þeirra, sem vildu efla varnarmátt lýð- ræðisríkja, af því að hann trúði því, að með því stæði hann vörð um frelsi og mannréttindi í heiminum. Um þetta urðu hörð átök hér á landi á þeim tíma, sem erfitt er að skýra nú eftir fall Berlínarmúrsins. Og er þá rétt að hafa í huga, að uppgjörið við komm- únismann hefur enn ekki orðið hér á landi. Gísli átti lengi sæti í bæjarstjórn og varð leiðtogi sjálfstæðismanna á eftir Jóni G. Sólnes. Hann naut trausts og stuðnings langt út fyrir raðir flokks- systkina sinna. Áhugasviðið var vítt. Honum var ávallt sérlega annt um Amtsbókasafnið. Málefni Laxárvirkj- unar voru honum einnig hugleikin. Hann var glæsilegur foringi, funa mælskur, en prúður þótt málafylgjan væri sterk. Við sópuðumst að honum ungir sjálfstæðismenn og nutum hverrar stundar í kosningabarátt- unni. Aldrei nefndi hann stjórnmál við nemendur sína. Eftir að Gísli hætti afskiptum af stjórnmálum, helgaði hann sig hugð- arefnum sínum og fræðimennsku og átti næðis- og iðjustundir á Amts- bókasafninu. Hann varð að síðustu samgróinn því. Hinn pólitíski streng- ur slitnaði þó aldrei og átti Davíð Oddsson, formaður Sjálfstæðisflokks- ins, hauk í horni, þar sem hann var. Gísli átti það til að skrifa samherjum sínum nokkur orð til að þakka þeim góða frammistöðu eða til að stappa í þá stálinu og það þótti þeim vænt um. Ég hringdi oft í fóstra minn eða skaust til hans til að sækja þangað ráð og styrk. Við Kristrún söknum Gísla og minnumst hans með virðingu og þakklæti. Samúð okkar er rík með konu hans, Önnu Björgu, börnum og fjölskyldu. Guð blessi minningu Gísla Jónssonar. Halldór Blöndal. Gísli Jónsson var mikilhæfur mað- ur, þótt ekki fengi hann notið allra hæfileika sinna. Hann hefði í lífi sínu getað skreytt sig ýmsum virðingar- nöfnum eins og sagnfræðingur, rit- höfundur, íslenskufræðingur, bók- menntafræðingur, bæjarfulltrúi – jafnvel alþingismaður, en hann kaus að nota virðingarheitið menntaskóla- GÍSLI JÓNSSON
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.