Morgunblaðið - 09.07.2002, Blaðsíða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SUMARSÝNINGU Listasafns
Reykjavíkur hefur verið hleypt af
stokkunum á Kjarvalsstöðum undir
heitinu Maður og borg. Öll verkin eru
í eigu safnsins, og spanna – eins og
segir í formála að sýningunni – tíma-
bilið frá kreppuárunum til fjölmenn-
ingar okkar daga. Hafi ekki verið
mistalið eru listamennirnir vel á
fimmta tug, enda fylla verk þeirra all-
an vestursalinn og ganga hússins.
Það er alltaf spurning hvað átt er
við með hugtakinu borg og hvernig
það er hugsað sem innlegg í listsýn-
ingu. Fyrir okkur Íslendingum er
borgarlist gjarnan öll sú list sem ekki
er hrein landslagslist, en slík skil-
greining er þó harla fallvölt. Á sýn-
ingunni á Kjarvalsstöðum eru nefni-
lega þó nokkur landslagsverk, enda
þótt útsýnið sé nágrenni Reykjavík-
ur, ellegar Reykjavík séð úr næsta
nágrenni. Kristín Jónsdóttir og
Louisa Matthíasdóttir máluðu báðar
landslagsmyndir í Reykjavík, eins og
glöggt má sjá á sýningunni.
En hvað þá með manninn og
menningu hans? Bókmenntunum var
á sínum tíma kirfilega deilt milli
sveita- og borgarsagna líkt og hér
byggju tvær þjóðir sem ekkert ættu
sameiginlegt nema ef vera skyldi
tungumálið. Svo virðist sem þessi
sérkennilega og séríslenska greining
eftir viðfangsefni hafi einnig náð til
myndlistarinnar og deilt henni í tvo
andstæða flokka eftir því hvort
fjallað var um blessaða sveitasæluna
eða bölvaða mölina. Eftir stöndum
við þó með ansi loðið og illa afmarkað
viðmið, hriplekt og hreinlega mót-
sagnakennt.
Urmull verka á sýningunni Maður
og borg gefa hvorki tilefni til flokk-
unar í borgarverk né sveitalífslýsing-
ar. Til þess er landfræðileg staðsetn-
ing þeirra of óljós. Í þeim flokki eru
myndir Braga Ásgeirssonar, Guðjóns
Ketilssonar, Jóhönnu Bogadóttur,
Jóhönnu K. Yngvadóttur, Jóns Axels,
Jón Óskars, Karinar Sander, Krist-
ins G. Harðarsonar, Kristjáns Dav-
íðssonar, Steingríms E. Kristmunds-
sonar og Sæmundar Valdimarssonar,
svo dæmi séu tekin. Þá gæti Sólbaðs-
mynd Gunnlaugs Blöndal frá 1942
hæglega verið frá Þingvöllum og
þannig flokkast sem sveitalífsmynd.
Maðurinn og menningin hefði ef-
laust verið mun heppilegri og nær-
tækari titill en Maður og borg.
Gleymum því ekki að mörg eldri
verkanna voru gerð löngu áður en
borg varð til á Íslandi. En til að eyða
ekki frekara púðri á meingallaðan tit-
il sumarsýningarinnar er vert að taka
það fram að fjölmargt fróðlegt og for-
vitnilegt er þar að finna, rétt eins og
upptalning áðurnefndra listamanna
benti til.
Eitt af því sem lesa má úr þróun ís-
lenskrar listar sem fjallar um menn
og mannlíf er hve sálræn og opinská
hún verður þegar beinum formræn-
um þáttum sleppir. Í staðinn fyrir
spurningar um hvernig við sjáum
koma vangaveltur um það sem fyrir
augu ber. Vel fram á sjöunda áratug-
inn fjallaði íslensk myndlist um al-
mennan sjónskilning. Listamenn
reyndu að vekja almenning til um-
hugsunar um þá þætti sem móta
mynd okkar af tilverunni. Þar eð
þessir þættir voru öðru fremur fólgn-
ir í lit, lögun, línu og áferð skipti
minna máli hvaða viðfangsefni var
notað til að skerpa þennan skilning
okkar. Fylgjendur abstraktlistar
héldu því meir að segja fram að sýni-
legur veruleiki gæti drepið á dreif
næmi okkar fyrir áðurnefndum
grunnþáttum.
Samtímalistin hefur smám saman
horfið frá þessum almennu áherslum
til ákveðnari tilrauna til að opna augu
okkar fyrir sértækum fyrirbærum
tilverunnar, jafnvel þeim sem ganga í
berhögg við hugmyndir okkar um
fegurð og yndi. Segja má að krafist sé
aukins skilnings til stuðnings hreinni
skynjun. Þannig þýðir ekki lengur að
renna augunum eftir listaverkinu til
að leita þeirra atriða sem gera það
fallegt.
Listamaðurinn ætlast til þess að
áhorfandinn komist að einhverri nið-
urstöðu um það hvers vegna lista-
verkið var skapað. Sé áhorfandanum
fyrirmunað að skilja verkið út frá for-
sendum listamannsins verður hann
að bæta við það sínum eigin skilningi
og mæta þannig höfundi þess með
túlkun sem gæti staðist sem ný leið til
að skilja það. Samtímalist getur
þannig gert skapandi kröfur til áhorf-
andans, en vissulega fælt þá frá sem
jafnan krefjast skýringa á silfurfati
sökum þess að þeir nenna ekki að
svala eigin forvitni.
Hið formræna nútímaviðhorf og
félagslega samtímaviðhorf eru tvær
meginstoðir sumarsýningarinnar. Í
fyrra tilvikinu er athygli okkar beint
að myndrænum atriðum en í nýrri
verkunum eru það sjónræn mið sem
mestu máli skipta. Vissulega þurfti
borgarmenningu til að þessi þróun
ætti sér stað enda kemur hún heim
og saman við þær áherslubreytingar
sem urðu í íslenskri list á sjöunda
áratugnum. En það er til marks um
síðbúna borgarmenningu okkar að
hún skuli haldast í hendur við for-
sendur íslenskrar samtímalistar í
stað þess að fylgja módernískri
listþróun eins og gerðist nær hvar-
vetna annars staðar í Evrópu. Engu
að síður má sjá í verkum Kristínar
Jónsdóttur, Finns Jónssonar, Gunn-
laugs Blöndal, Snorra Arinbjarnar,
Þorvalds Skúlasonar, Jóns Engil-
berts, Nínu Tryggvadóttur og Louisu
Matthíasdóttur sterka löngun til að
færa listina á vit nútímalegs sam-
félags.
Sem slík eru þau fyrirrennarar
popparanna á sýningunni, þeirra
Errós, Sigurjóns Jóhannssonar og
Rósku, en segja má að þau séu með
einum eða öðrum hætti undanfarar
allra þeirra ágætu listamanna á sýn-
ingunni sem fæddir eru eftir miðja
síðustu öld. Þannig tekst skipuleggj-
endum – þótt fjölmargt í vali þeirra
orki vissulega tvímælis – að sýna
fram á ákveðna framvindu í íslenskri
borgarlist frá elstu listamönnum til
hinna yngstu. Það er meira en þeim
auðnast með titli sýningarinnar eða
inngangstexta í meðfylgjandi upplýs-
ingapésa.
MYNDLIST
Kjarvalsstaðir
Til 25. ágúst. Opið daglega frá kl. 10–17,
en miðvikudaga frá kl. 10–19.
MÁLVERK, HÖGGMYNDIR &
BLÖNDUÐ TÆKNI
VERK ÚR EIGU REYKJAVÍKUR
EFTIR 44 LISTAMENN
Borgarlist
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Verk Nínu Tryggvadóttur, Lækjargata 1955. Frá Maður og borg.
Halldór Björn Runólfsson
NÆSTU tónleikar í tónleikaröð
Listasafns Sigurjóns Ólafssonar
verða haldnir í dag og hefjast
þeir klukkan 20.30.
Að þessu sinni koma fram
Ragnheiður Árnadóttir sópr-
ansöngkona, Sveinhildur Torfa-
dóttir klarinettuleikari og Peter
Nilsson píanóleikari.
Á efnisskrá eru aría eftir Moz-
art, sex lög eftir Louis Spohr fyr-
ir söngrödd, klarinett og píanó
ásamt sönglögum eftir John
Duke, Pál Ísólfsson, Sigfús Ein-
arsson, Jón Leifs og Karl O. Run-
ólfsson.
Ragnheiður Árnadóttir nam við
Söngskólann í Reykjavík og síðar
Tónlistarskólann í Reykjavík und-
ir leiðsögn Sieglinde Kahman.
Vorið 1996 lauk hún prófi þaðan
og frá árinu 1998 hefur Ragn-
heiður búið í Haag í Hollandi þar
sem hún stundar nú nám við Kon-
unglega tónlistarháskólann. Vet-
urinn 2001 lauk hún söngkenn-
araprófi frá Tónlistarháskólanum
í Haag og hefur síðan starfað
sem söngkennari með námi.
Sveinhildur Torfadóttir útskrif-
aðist frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík vorið 2000 undir leið-
sögn Kjartans Óskarssonar, með
burtfarar- og kennarapróf. Hún
hefur sótt ýmis „Master Class“
námskeið, bæði í klarinettuleik
og kammermúsík, og fengið
einkatíma hjá kennurum víðs
vegar að. Sveinhildur hefur kom-
ið fram með hinum ýmsu blás-
arasveitum, kammerhópum og
hljómsveitum, þar á medal Vla-
ams Radio Orkestra. Sveinhildur
stundar nú nám við Royal Con-
servatorium of Gent í Belgíu hjá
Eddy Vanoosthouyse og lýkur
námi þar 2003.
Peter Nilsson fæddist í Chicago
og nam við Háskólann í Illinois
þar sem hann lærði annars vegar
meðleik hjá John Wustman og
hins vegar söng hjá Dodi Protero
og Mark Elyn. Í dag býr Peter í
Hollandi þar sem hann er fast-
ráðinn við De Nieuwe Opera
Akademie í Haag og Amsterdam.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Sveinhildur Torfadóttir, Peter Nilsson og Ragnheiður Árnadóttir.
Frá Mozart
til Jóns Leifs
DRÓMUNDUR fór til Miklagarðs
að hefna Grettis, bróður síns, en
hnepptur þar í varðhald. Meðan hon-
um í varðhaldinu er gamall fangi og
Drómundur tekur að segja honum
söguna af Gretti. Og syngja hana fyr-
ir fangann í þann mund sem hin fagra
Spes á leið þar hjá. Þannig hefst
fyrsti þátturinn í kammeróperu sem
byggð er á Grettis sögu, og frum-
flytja á í Salzburg eftir tvö ár og
rúnta síðan með um Evrópu. Tónlist-
ina semur Þorkell Sigurbjörnsson en
Böðvar Guðmundsson textann.
Stjórnandi verður Guðmundur Em-
ilsson hljómsveitarstjóri en söngvar-
ar og tónlistarmenn verða frá Þýska-
landi, Austurríki, Kanada og Íslandi.
Upphafið að þessu djarfa og mikla
verkefni? Jú, menningarsamstarf Ís-
lands og Bonn, höfuðborgar Nord-
rhein-Westfalen-fylkis í Þýskalandi.
Vilja skapa tengsl á
milli listamanna
Menningarsamstarf Íslands og
Bonn spannar nú orðið meira en ára-
tug, reykvíska listahátíðin í Bonn
1993 þótti takast afskaplega vel og
sömuleiðis íslenska menningarkynn-
ingin í Nordrhein-Westfalen 1995,
svo dæmi séu tekin. Forkólfarnir í
þessu samstarfi eru þau Andreas
Loesch og Elisabeth Weiser hjá al-
þjóðadeild menningarmálaskrifstofu
Bonn-borgar og Guðmundur Emils-
son hljómsveitarstjóri.
En eðli menningarviðburða er að
þeir standa yfir í stuttan tíma: „Við
komum hingað í fyrrahaust til þess
að ræða um nýja mynd á þessu sam-
starfi,“ segja Loesch og Weiser.
„Hefðbundin menningarsamskipti
skila einatt langminnstu, þetta eru
oft viðburðir sem standa stutt þannig
að ekki skapast nein raunveruleg
tengsl á milli listamanna borganna
eða landanna.“
Loesch og Weiser segjast hafa
ákveðið að reyna að gera þetta með
öðrum hætti, þ.e. að hvetja til og
koma á varanlegri tengslum, skoð-
anaskiptum og samvinnu á milli lista-
mannanna, rithöfunda, listmálara,
leikhúsfólks o.s.frv. „Hugmyndin er
sú,“ halda þau áfram, „að þessir lista-
menn vinni saman í nokkrar vikur,
annaðhvort hér eða í Þýskalandi, og
skili í sameiningu af sér listaverki,
verki sem á sér rætur, vinnu og tíma í
löndunum báðum. Slík samvinna er
miklu dýrmætari en stakir listvið-
burðir af hálfu hvors lands fyrir sig.
Og hún er jafnframt einföld og prakt-
ísk að því leyti að oftast yrðu það
nokkrir listamenn sem ynnu og
ræddu saman og því auðvelt að fjár-
magna slíkt samstarf fyrir bæði lönd-
in.“
Loesch og Weiser eru á þeirri
skoðun að íslenskir og þýskir lista-
menn geti lært heilmikið hver af öðr-
um, það sé að vissu leyti fólginn fjár-
sjóður í því sem skilji á milli.
„Listamenn í Nordrhein-Westfalen
eru oft talsvert bundnir af átthögun-
um en það á ekki að sama skapi við
um íslenska listamennina. Þeir hafa
oftast dvalist í lengri eða skemmri
tíma í Evrópu eða Ameríku við nám
og störf en fengið góða grunn-
mennntun hér á landi. Og íslensk
samtímalist er mjög áhugaverð. Hér
starfar fámennur en jafnframt mjög
fær hópur listamanna sem sækir
hugmyndir sínar víða að. Sama má
segja almennt um íslenskt menning-
arlíf, það er kannski ekki umsvifa-
mikið á okkar mælikvarða, en engu
að síðurmjög framsækið.“
Verkefnin eru farin að taka á sig
mynd og í gær ræddu Loesch og
Weiser m.a. við Tómas Inga Olrich
menntamálaráðherra um þau. Og
þau kunnu einnig vel að meta að fá að
hitta forsetann, Ólaf Ragnar Gríms-
son: „Hann ætlar að sýna okkur þann
heiður að sækja Þýskaland heim í
tengslum við sýningar sem verða þar
í vetur.“
En óperan um Gretti? „Jú, við ætl-
um að gerast svo djörf að framleiða
kammeróperu, á rútuhjólum ef svo
má segja, sem listamenn frá mörgum
löndum kæmu að. Raunar eru þeir
Þorkell og Böðvar komnir vel á veg
með að semja óperuna. Við stefnum
að því að frumsýna hana í Salzburg í
Austurríki. Hún yrði sýnd víðs vegar
um Evrópu, síðan í Kanada en við
myndum enda þar sem hún fæddist,
hér á Íslandi.“
Óperu-Grettla á rútu-
hjólum um Evrópu
Morgunblaðið/Arnaldur
Weiser og Loesch leggja áherslu á samvinnu listamannanna sjálfra.
Menningarsamstarf Íslands og Bonn