Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 23

Ný saga - 01.01.1999, Blaðsíða 23
Anna Þorbjörg Þorgrímsdóttir Matseljur og kost- gangarar í Reykjavík atsala í tvö hundruð ár löngum tíðkaðist í Reykjavík að einstak- lingar, sem þangað fluttu lil að stunda vinnu eða skóla væru í föstu fæði hjá konum sem ráku matsölu á heimilum sínum. Þeir voru nefndir kostgangarar en þær matseljur. Upphafs matsölu er að leita á seinni hluta 18. aldar þegar Hólavallaskóli hóf starf í Reykjavík árið 1786 og tók þá við hlutverki Skálholtsskóla sem æðsta menntastofnun landsins. Skólapiltar, um þrjátíu talsins, komu flestir utan af landi og eins og aðrir sem þá brugðu sér af bæ um lengri tíma, höfðu þeir með sér koffort eða skrínu, fyllta nreð smjöri og kæfu, sem átti að duga sem feitmeti allan veturinn. Annan mat urðu þeir sjálfir að út- vega sér. Ýmist sáu skólapillar sjálfir um skrínukost sinn, eins og maturinn var nefnd- ur, eða þeir keyptu matreiðslu á honum í kot- unum í Reykjavík. Þar var skólapiltum vel tekið, íbúarnir geynrdu skrínurnar þeirra og seldu þeim kost við vægu verði. Meiru réð góðvild tómthúsmanna í garð skólapilta en að þeir hefðu nokkrar tekjur af þessari matsölu og raunar greina heimildir frá því að skóla- piltar hafi hálfvegis snapað sér út matinn.1 Arið 1805 fluttist skólinn að Bessastöðum þar seni skólapiltar höfðust við næstu fjörutíu árin. Á þeim tíma finnast engar heimildir um matsölu í Reykjavík enda fáir sem þá örkuðu um moldartroðningana og vildu kaupa mat. Það breyttist um miðja 19. öld. Reykjavík hafði fram til þess tíma að mestu leyti verið byggð tómthúsmönnum, sjómönnum og versl- unarmönnum en var nú smám saman að taka á sig þá rnynd sem hæfði lillurn bæ í útjaðri Uanaveldis. Fólkinu fjölgaði, skipulag komst á bæjarmálefni og þangað fluttust ýrnsar op- inberar stofnanir. Alþingi var endurreist í Reykjavík árið 1845, Bessastaðaskóli fluttist þangað 1846 og hét eftir það hinn Lærði skóli Reykjavíkur. Prestaskólinn var stofnaður árið 1847 og Þjóðólfur hóf göngu sína fyrstur fréttablaða 1848. Ýmiss konar verslun, þjón- usta og handiðnaður í bænum efldust.2 Þessi slöðugi straumur fólks til Reykjavík- ur gerði það að verkum að mikill húsnæðis- skortur var í bænum langt fram eftir 20. öld- inni. Ogift fólk sem hvergi var fleira en í Reykjavík leigði sér lítil herbergi og hafði ekki aðra aðstöðu til matargerðar en prímus til að hita vatn á. Þar sem mikil vinna var að koma mat í neysluhæft form, var varla gerlegt að matbúa sjálfur í litlu húsnæði. Tíðarandinn var líka slíkur að ekki þótti karlmannlegt að snudda í eldamennsku og fleslir kostgangar- anna voru einmitt ógiftir karlmenn sem stunduðu vinnu eða skóla og bjuggu þröngt. Mynd 1. Svipmynd úr miðbæ Reykjavikur á siðari hluta 19. aldar. 21
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Ný saga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.