Tíminn - 23.12.1945, Blaðsíða 7

T f M I N N
7
Torfi Halldórsson
Sigtryggur Guðlaugsson
Hjaltlína Guðjónsdóttir
Hólmgeir Jensson
styrkja og aðstoð'ar. En því nefni ég þetta
hér, að það er hvorttveggja í senn, gleði-
leg vitneskja fyrir alla þá, sem unna rækt-
un íslenzkrar moldar, og þá ekki sízt á
Vestfjörðum, og jafnframt er það glæsilegt
dæmi um áhuga, manndóm og myndar-
legar tilraunir íslenzkra bænda. Það er
margháttað ómak og fyrirhöfn við korn-
rækt í smáum stíl, en með þessu móti fæst
reynslan og þekkingin. Þeir bræður á Læk
eru eljumenn og smíðuðu sér sjálfir litla
hreinsivél og þreskivél, sem þeir knúðu með
handafli. En nú hafa þeir rafmagn.
MiNNZT Á MENNTUN
Fyrirferðarmesta ætt í sagnaritun ís-
lendinga á Sturlungaöld eru Sturlungar
sjálfir með þá Snorra og Sturlu Þórðarson
í broddi fylkingar. Auk þess er þess getið
um þá frændur ýmsa, sem ekki voru fyrst
og fremst kyrrlátir menntamenn, að þeir
höfðu hið mesta yndi af sögum. Má þar
til nefna jafn herskáa höfðingja og Sturlu
Sighvatsson og Þorgils skarða. Er það
næsta ólíkt því, sem sagt er frá einum af
höfðingjum Ásbirninga, að hann skemmti
sér við það að láta hunda fljúgast á. Finnst
mér jafnan, að slík skemmtan sé illa sam-
boðin siðuðu fólki og menntuðu og minnir
það mig á nautaat og hnefaleika. En slepp-
um því. í skjóli þeirra Sturlunga og undir
þeirra forustu blómgaðist glæsileg sagna-
ritun. Koma þar margir við sögu.
Sturlungar höfðu margháttað samband
vestur í firði, bæði ættartengsl og vináttu-
bönd önnur. Hefir þar jafnan búið kyn
þeirra og er svo enn. Ekki vil ég fullyrða
neitt um það, að bókaramennt og söguleg
íræði hafi verið meiri á Vestfjörðum en
í öðrum héruðum. Þó er ekki því að leyna,
að mér kemur í hug, að sú staðrevnd, að
sérstaklega mörg eintök eru til af kvæðum
sr. Ólafs á Söndum, eigi sér meðal annars
skýringu í því, að maðurinn var Vestfirð-
ingur. Hitt er engin sönnun um allsherjar-
samanburð, þó að Vestfirðingar hafi allt-
af átt liðtæka menn í þessum greinum, svo
sem önnur hérub.
Samkvæmt athugunum þeirra Harboes
og Jóns skólameistara Þorkelssonar á ár-
unum næstu eftir 1740, hafa Vestfirðingar
lítið skorið sig út úr öðru fólki í Skálholts-
biskupsdæmi um lestrarkunnáttu. Læsir
menn voru taldir þar frá einum þriðja og
fram undir helming, en norðanlands var
menntunarástandið þá yfirleitt betra.
* * *
Samkvæmt því, sem menn nú muna og
þekkja, er það vítt svið, sem fólkið er statt
á í andlegri menningu. Þar er hægt að
finna öll fyrirbæri frá margfróðum og
glöggum afbragðsmönnum til þeirra, sem
eru næsta einhæfir og fáskrúðugir í and-
legum efnum. Það er til fólk, sem kann
sæg af sögum og kvæðum og margs konar
fróðleik, fornum og nýjum. En það eru
líka til fyrirbæri eins og kerlingin, sem
spurði, hvort þeir væru nú af dönsku kyni
eða íslenzku þessir Japanar. Þegar henni
var sagt, að þeir væru eiginlega hvorugt
svaraði hún: „Nú. Eru þetta ekki menn?“
Fyrir 60 árum var til karl, sem gat raulað
heilan landlegudag í verbúð sinni þessa
tvo kveðlinga:
Á síðuru buxum Sullant bulla gerir,
svona vamlar sérhvern dag
sitt með gamla húfulag.
Bóndinn fæðu fram þá lét
fyrir sin hjú og var það ket.
Hvort það var soðið, hrátt eða steikt, ei
hermt ég get.
Þetta svarar vitanlega til þeirra, sem nú
á tímum kunna fáeina bjagaða slagara. Sé
fjölbreytnin meiri, þá er kunnáttan síðri
og meðferðin ónákvæmari.
*
Á síðustu tugum 19. aldar varö vakning
í menntamálum eins og fleiru. Ég hygg, að
þá hafi orðið mikil og almenn vakning
um land allt. Nefna má til dæmis' að þá
fyrst fara jarðabætur að verða almennar.
Þá byrjar skipuleg barnakennsla, svo að
heitið geti. Þá byrjar bindindisstarfsemi
og félagsverzlun kemst á öruggan fót og
má svo lengi telja.
Barnafræðslan á Vestfjörðum mun hafa
verið á líku stigi og almennt gerðist. Ein-
stakir áhugamenn héldu uppi föstum skóla
á heimilum sínum, og var það einkum í.
þorpum. Áhugasamir bændur sameinuð- !
ust um að taka heimiliskennara lengri 1
eða skemmri tíma. Voru það einkum bú-
fræðingar, sem unnu að jarðabótum hjá
búnaðarfélögunum á sumrin, sem þannig
tóku að sér barnafræðsluna á vetrum.
Gafst það oft mjög vel. Búfræðingar þeir,
sem komu frá búnaðarskólunum framan
af, voru margir afbragðsmenn og sérstak-
lega merkir og farsælir menn í félagslífi
sveita sinna, Það var ekki fyrst og fremst