Vísir - 24.12.1930, Blaðsíða 15

YÍSIR
Jólagjöf Daníels.
i.
— Nei, eg uni þessu ekki lengur — fari þaÖ í logandi!
Daníel fjósakarl sveiflaÖi heynálinni, rak hana á kaf
í töö'ustálið, settist á meis og dæsti.
— Hverju unir þú ekki lengur, karlinn minn? spur&i
,eg og stakk töðuvisk í einn meisinn.
— Hverju? — En sú spurning! — Veistu þá ekki, kálf-
urinn þinn, að nú eru allir að trúlofast og giftast — jafn-
vel garmar, sem ekkert eiga, kjánar, drykkjusvolar, labba-
kútar. — Eg uni ekki einlífinu, drengur minn, kvenmanns-
leysinu — konuleysinu. Skilurðu það?
— Já.
— Jæja, greyið — mikið var! — Eg efast um, að bless-
uðum himnaföðurnum sé þóknanlegt, að eg dingli hér á
jöröunni eins og einstæðings-tuska alla mína ævi. Það
gæti hugsast, Nonni minn, að hann hefði ætlast til ein-
hvers annars af mér-----------
— Og nú er útséð um mægðirnar við prófastinn, sagði
eg.
— Já, minstu ekki á hana Guðríði — bannsetta svika-
tófuna. — Guð fyrirgefi mér stóryrðin. — Eg ætlaði
ekki að segja neitt ljótt, enda á hún það ekki skilið af
jnér, blessuð stúlkan. Hún elskaði mig, sem kallað er —
elskaði mig og tilbað og dáðist að mér. Það hefir Steini
minn á Skarði fullyrt. — En hvað um það. Eg eyddi í
hana fullum þremur árum. Og ást mín til annara kvenna
lá niðri eða steinsvaf allan þann tima. Maður getur notið
mikils unaðar á þremur árum, ef lánið er með. Eg reiddi
mig á, að prófasturinn hrykki upp af, enda hafði mamma
.sáluga látið mig skilja það á sér í draumi. Mér reiknaðist
til, að hann mundi drukna í henni Svartá eða verða úti.
En það voru band-vitlausir útreikningar. Sá gamli þrauk-
aði. Og svo tók hann upp á því, að senda stelpuna suður
— bara til þess, að stía okkur sundur. Og þá var nú ekki
að sökunum að spyrja. Þeir hafa náttúrlega farið að kyssa
hana þarna fyrir surinan, áður en hún vissi af eða gæti
snúið sér við. Steini minn segir, að þeir liggi á því lúa-
lagi við alveg grandalausar sveitastúlkur. Taki þær glóð-
volgar, kyssi þær og kreisti, uns þær viti ekki sitt rjúk-
andi ráð. Og þá er allra veðra von, eins og þú skilur.
Og nú er hún komin heitn, harðlofuð — með hring og
hvað eina. — Eg varð svo reiður, þegar eg heyrði þessi
tiðindi, að ekki vantaði nema svo sem tæplega hálfa spönn
til þess, að eg kæfði mig héraa í brunninum.
— Já, þú varst oft ergilegur í haust —
— Ergilegur! Eg var meira. Eg var grenjandi-ösku-
fokvondur! Eg var svo reiður og tryldur á sálinni, aö sak-
lausar kýrnar — blessaðar-elsku-skepnuraar — guldu þess
harðlega. Eg bar ekki á þær kamb í standandi heila viku,
og talaði ekki við þær aukatekið orð, hvernig sem þær
mændu og mændu og bauluðu til min. — En nú er eg
staðráðinn. í hjónasængina skal eg fyrir næstu fardaga,
hvað sem á dynur. — Ætti kannske eg — Daníel Enoks-
son — að sitja auðum höndum og hafast ekki að, þegar allir
eru að trúlofast og giftast? Eg segi nei. — Daníel Enoks-
son er að vísu tekinn að reskjast og slitna að sumu leyti,
en hann hefir ekki sóað manndómi sínum og karlmensku
í glannaskap og kvennaglingri. Nei. Til þess hefir hann
verið of gætinn, of sparsamur, of stoltur. Hann hefir
verið hugumstór i ástum, karlinn sá, mænt á hæstu hæð-
ir og lofað blessuðu smælkinu að kúra í náðum. En mikil
skelfileg ósköp er kvenþjóðin búin að tárast mín vegna
núna í samfleytt fjörutíu ár eða meira. — Já, guð sé oss
næstur, Nonni minn! Eg hefi sjálfsagt verið alt of strang-
ur. Og nú stend eg hér, roskinn að árum, og hefi vanrækt
hið mikla boðorð skapara rníns, um að aukast og marg-
faldast og uppfylla jörðina.
— Og hvar hefirðu nú hugsað þér að bera niður?
— Það skal eg segja þér. En fyrst vil eg þó láta þess
getið, að eg er ekki einn i ráðum. Mamma sáluga er mér
betri en engin, þar sem hún situr i sínu himnaríki. Hún
kemur til mín í draumi, nótt eftir nótt, talar við mig,
ráðleggur mér. Hún hefir ekki slept af mér hendinni,
blessunin, þó að hún sé farin. Eina nóttina lét hún trefil
um hálsinn á mér, því að eg var að kvefast. Eg hélt nú
,í einfeldni minni, að enginn framliðinn gæti gert slíkt.
En hún gat það. Mamrna er langmest af öllum englunum.
— Hefir hún bent þér á einhverja sérstaka?
■— Ekki örgrant, Nonni minn. Hún hefir bent mér
þangað, sem enginn dauðlegur maður hefir þorað að líta
hingað til. Hún hefir komið til mín og sagt: Leitaðu gæf-
unnar á Trölleyrum, Dansi minn!
— Á Trölleyrum? — Hjá Moniku?
— Vitaidega, drengur! Hvorki meira né minna. Þang-
að hefir enginn vogað sér á biðilsbuxum i þrjátíu ár,
hvorki. prestur, læknir né sýslumaður. Það er synd að
segja, að mamma sáluga stefni mér á garðinn þar sem
hann er lægstur. Og hún hefir sagt mér að fara núna
á aðfangadagskveldið og biðja hinnar ósigrandi skjald-
meyjar — rétt i það mund, sem' hringt er til tíða.---------
Og nú var eg að hugsa um að biðja þig að koma með
jnér. Þú gætir skotið inn orði og orði, ef mér fataðist,
og eins og vitnað með mér. Þetta má kannske engu muna.
----o-----
Monika Síraksdóttir var komin um fimtugt, að því er
kirkjubækur hermdu, en sjálf var hún vön að orða það
svo, að hún hallaði af þrítugu. Hún var borin og barn-
fædd þar á Trölleyrum, en haföi dvalist i Reykjavík um
nokkurra ára bil, er hún var á besta skeiði. Hún var svo
fín og frömuð, er hún kom norður aftur, að hún þéraði
hvern maim og gekk á stigvélum fyrstu árin. Kvaðst hún
hafa verið hjá biskupi, amtmanni og landshöfðingja til
skiftis öll árin syðra, og þó fremur til skrauts en vinnu.
Hún hefði og komist i kynni við Kristján konung hinn
níunda, er hann var hér á landi 1874, og hefði stundum
mátt skilja á konungi, að það væri vilji hans, að hún flyttist
til Hafnar, því að þar væri margt tiginna manna ókvæntra,
en úrvaliö minna meðál kvennaliðsins. Hefði konungi oft
orðið starsýnt á sig, og þá ekki síður hinum glæsilegustu
riddurunt og prinsum i fylgdarliði hans. En hún hefði
yerið hörð eins og tinna og aftekið að fara úr landi, með-
an foreldrar hennar væri á lífi þar í moldargreninu á Tröll-
eyrum.
Og nú var móðir iiennar dáin, en Sírak lagstur í kör,
sjónlaus og þrotinn að heilsu.
Surnir höfðu fyrir satt, að eitthvað hefði ungir menn
veriö að sníglast i kringum Moniku fyrstu árin, meðan
stigvélin entust og klæðispilsin úr Reykjavík, en allir höfðu
þeir smogið úr faðrni hennar þegar minst varði og horf-
ið út i buskann.
Og nú hokraði hún þarna á Trölleyrum með tveimur
unglingum um fermingu, en faðir hennar lá örvasa í rúm-
inu. Hún var dugleg og stjórnsöm og farnaðist vel. En
bæri svo við, að karlmaður dveldist á Trölleyruin degi
lengur, gat hæglega farið svo, að rjúka tæki úr gömlum
glæðum. Fornar sögur um ástir og æfintýri, konungborna
menn og aðra stórhöfðingja, fyltu allan bæinn. Hún lék
á als oddi, ýngdist og blómgaðist meðan þessu fór fram.
En þegar gesturinn hvarf úr garði, sloknuðu allar fagr-
ar vonir í hinu aldna meyjarbrjósti. Og vonleysiskuldinn
smaug inn í sál hennar, eins og isa-kæla norðan úr höfum.
II.
Þegar birtu tók að bregða Þorláksmessudaginn hnipti
Daníel í mig og mæltist til þess, að eg kæmi með sér út
í fjós. Við þyrftum að ráðgast um ferðalagið annað kveld.
— Nú skulurn við fara hljóðlega, sagði Daníel þegar
hann var kominn inn á flórinn, svo að við vekjtim þær
ekki, blessanirnar, ef þær kynni að sofa. Við hreiðrum
um okkur hérna í auða básnum. Sestu nú þarna á meis-
inn, en eg ætla að halla mér í moðbinginn.
Eg settist þegar.
Daínel tók í nefið og hagræddi sér í moðinu.
— Já — undarlegir eru vegir drottins. Þarna hefi eg
nú verið nágranni jómfrú Moniku árum saman og ald'rei
hvarflað til hennar gimdarauga. — Eg h'efi líklega —
svona undir niðri — búist við því, að eg fengi ekki betrí
útreið en prinsarnir forðum. En svo kemur blessuð mamma
mín, lengst ofan úr hæðunum, og sarna sem rekur mig til
þessarar miklu stúlku. Það er ekki smáræðis ómak, og
eitthvað þykir nú við liggja. Eg býst við, að svona ráð-
stafanir sé nokkuð fágætar. — Væri ekki réttast, að eg
segði Moniku frá öllu saman þegar í stað?
— Nei, sagði eg. Þú skalt þegja um draumana, nema
því að eins, að hún verði mjög treg.
— Alveg rétt. Þú ert skynsamur strákur, Nonni minn.
Mér finst nú líka altaf eins og skemtilegast, að fljóta á
eigin verðleikum meðan hægt er. — En verði hún nú ösku-
vond og þverúðarfull? Maður veit aldrei upp á hverju
svona jómfrúr kunna að taka —
— Þá bendir þú henni á, að hér sé æðri stjórn að verki.
Jafnframt skaltu spretta upp úr sætinu og spyrja með
nokkurum þjósti og yfirlæti, hvort hún þori að brjóta
gegn máttarvöldum- himinsins.
— Ja — gáfurnar þínar, Nonni.-----------Hvað þú getur
verið útfarinn i þessu öllu saman, barnið á átjánda ári.
Það er engu líkara, en að þú hafir verið að glíma við
„baldr.týrugar“ jómfrúr í heilan mannsaldur. — Lofaðu
mér að faðma þig, elsku strákurinn.--------Og þurfir þú
á hjálp að halda, eða kannske smá-skjalli, hjá dúfunni
þarna í Þórðarseli, þá veistu hvar þú hefir Daníel karl-
inn Enoksson.
— Eg þarf ekki á neinni hjálp að halda, sagði eg og
stóð upp.
t— Svona — svona drengur. Vektu nú ekki fyrir mér
kýrnar. Víst þarftu hjálpar við. Við erurn öll hjálparþurfar.
------Eg vona bara að það sé ekki satt, sem sumir bera
uppi í sér, að hún renni sínum bláu barnsaugum. í áttina
til mín.
— Eg fer ekki eitt einasta spor með þér á morgun,
sagði eg með þjósti.
— Reiðstu mér ekki, elsku Nonni minn. Eg skal heita
á þig, ef þú kemur með mér og alt gengur vel. Eg skal
gefa þér jarpa folann minn .veturgamla. Hann bregst ekki,
því er þér óhætt að treysta, og hann gæti orðið afbragðs
konuhestur með tímanum. Eg vildi bara óska að eitthvað
gæti orðið úr þessu milli þín og hennar litlu tátu þama
í Selinu.
... III.
Hún hét Kolfinna.
Foreldrar hennar liöfðu fluttst búferlum að Þórðar-
seli, næsta bæ við Hvamm, í síðustu fardögum. Þau voru
langt að komin og höfðu keypt allan ganganda pening
ekkjunnar í selinu, en hún fór til sonar síns, sem þá var
orðinn utanbúðarmaður í kaupstaðnum.
Þau dvöldust í Hvammi vikutíma um vorið, þvi að ekkj-
an liafði ekki staðið upp af kotinu í tæka tíð. Kolfinna
var einbirni, 17 vetra að aldri, grönn eins og viðartein-
ungur, yndislega feirnin, altaf að roðna, ef litið var á
hana. Hún var fríð sýnum, augun blá og stór, hyldjúp,
full af leyndardómum. Hún var dásamlegasta veran, sem
eg hafði nokkuru sinni augum litið. — Eg var ungur þá,
hafði óvíða farið og fáu kynst. Síðan hefi eg flakkað um
viða veröld, drukkið margan bikar i botn — setið við
brunn allra nautna með fögrum konum af mörguin þjóð-
um og löndum. — Og enn er eg þeirrar skoðunar, að hin
barn-únga, hljóðláta, ástúðlega gyðja i dalnum minum
heima rísi hátt yfir allar aðrar konur.
Tilveran hafði fengið nýjan svip i augum mínum. Hvar-
vetna blasti við fegurð, þar sem eg hafði enga áður séð.
Jafnvel fólkið i dalnum varð fegurra og mér varð hlýtt
til allra. Það var sólskin og glampandi vordýrð i sál minni.
Eg gat eklci sofið á morgnana, en þvi hafði eg ekki átt
að venjast. Eg var svo undarlega glað-vakandi, rauk á
fætur fyrir allar aldir, þaut út úr bænum, breiddi faðm-
inn móti sól og vori og gat haft það til að fara að syngja.
— Eg las allar fallegar bænir, sem eg kunni, langaði til
að vera öllum góður og þaklcaði guði fyrir þá miklu náð,
að fá að vera til á þessari yndislegu jörð. Eg var orðinn
slit-viljugur, boðinn og búinn til allra snúninga og hljóp
ávalt við fót, hvert sem eg var sendur.
Eg reyndi að vera með Kolfinnu öllum stundum þessa
fáu daga, sem þau dvöldust í Hvammi. Eg sagði henni
fallegar sögur, þuldi upp öll örnefnin i dalnum, lýsti fjall-
göngum og lambarekstrum, grasaferðum og hverju öðru,
sem mér datt í hug. Hún þagði við og roðnaði, ef eg leit
á hana. Eg stakk upp á þvi, að hún kæmi með mér niður
að ánni. Þar væri djúpur hylur i þrengslum og snjóbrú
yfir, þó að komnir væri fardagar. Eg ætlaði að brjóta
stór stykki úr snjóbrúnni. Það væri svo gaman að sjá
þau sigla fyrir straumi niður ána.
Þá leit hún á mig, stoldcroðnaði og sagði svo lágt, að
varla heyrðist: Þú gætir dottið i hylinn.
Daginn eftir fluttust þau að Þórðarseli. Hún rétti mér
hönd sína að skilnaði, roðnaði við og leit niður i hlaðið. —-
Eg vonaði að eg yrði látinn fara með þeim, en fóstri minn
kaus heldur að fara sjálfur. — Mér fanst sólin ganga til
viðar, þegar þau hurfu fyrir leitið.
Eg kom ekki að Þórðarseli margar vikur. Eg vonaðí
stöðugt, að fóstri minn mundi senda mig þangað einhverra
erinda, en hann gerði það ekki.
Sto var það einhverju sinni um miðja stekktíð, að tvær
ær frá Þórðarseli voru sainan við Hvammsæmar, er rek-
ið var að um kveldið. Eg var heitur og þreyttur eftir
örðuga smalamensku, en bauðst þó til að víkja ánum
heimleiðis, því að annars mætti búast viÖ, að þær hlypist
til fjallá,. -t— Þegar eg kom á húsahólinn og sá heim að
bænum fékk eg ákafan hjartslátt. Kolfinna lá var i hól-
brekkurini, studdi hönd undir kinn og lét kveldsólina lauga
andlit sitt og háls. Hún var i hvitri treyju, opinni að
framan. Hárið var laust og flaut niður um bak og herðar,
— Korndu sæl, sagði eg og gat naumast taiað fyrír
hjartslætti og óþreyju.
— Komdu sæll. Hún leit upp andartak og blóðroðnaði,
En hvað henni fór dæmalaust vel að roðna.
— Eg kom héma með tvær ær, sem voru saman við
hjá okkur.
— Þakka þér fyrir. Það var fallega gert. Pabbi er að
smala og við mamma biðum eftir honum.
— Eg skildi þær eítir héma í sundinu bak við hólinn,
------Eg vildi að þær yrði komnar saman við hjá okk-
ur á morgun. Eg vildi óska, að eg fengi að reka þær
hingað á hverju kveldi.
Kolfinna sleit upp fífil og kreisti mjólkina úr leggnum.
— Þú hefir ekki kornið hingað í alt vor. — Hún sagðí
þetta svo lágt, að eg heyrði það varla.
— Hefirðu — hefirðu kannske saknað mín?
Eg fann að blóðið þaut fram í ldnnamar á mér og
hjartslátturínn óx um allan helming.
— Nei — nei. — Það er bara svo stutt á milli bæjanna.
Við sátum þögul langa stúnd.
— Þú ættir að ganga með mér hérna upp á Vörðu-
melinn. Þá gætum við séð langt fram í afrétt.
Hún leit á mig rétt sem snöggvast, en svaraði engu.
— Þá gætum við séð fram í Gulltungur og Huldu-
borgir.
Eg beið andartak og fékk ekkert svar.
— Við rekum lömbin í Gulltungurnar. Þar er Gálgagii-
ið til annarar handar, fult af marglitu blómskrúði á syil-
um og í klettaskorum. Þar er hvannstóð í botni á einum
stað. Stokkamir era meira en mannhæðar háir. Efst í gil-
inu, þar sem lítill, hlæjandi foss hoppar stall af stalli, vaxa
reynitré í bergskorum til beggja handa og faðmast yfir
djúpið.
Kolfinna leit á mig rjóð og heit í kinnum.
— I Ambáttarnesi eru svanir á tjörain og mittishá stör-
in bylgjast fyrir heitiun sunnanvindi. — Við ríðum fram
i óbygðir — þú og eg. Eg ljæ þér besta hestinn í allri
kirkjusókninni. —
— Það væri gaman, sagði hún undur-lágt.
Heit fagnaðar-bylgja fór um mig allan. Mér varð svo
mikið um þessi látlausu orð, að eg gætti mín ekki og
strauk hægri hendi lauflétt yfir höfuð hennar. Hún hrökk
við, spratt upp þegar í stað og gekk frá mér. Eg iðraðist
sáran og fanst eg vera einhver allra mesti klaufi og óláns-
bjálfi jarðarmnar.
Hún nam staðar skamt frá mér, en eg sat eftir þegj-
andi og niðurlútur.
— Já, það verður áreiðanlega gaman. Þegar þangað er
komið, er skammur vegur fram i Hulduborgir. Þar á
álfkonan heima. Hún býr þar með dóttur sinni. Og hana
langar til að eignast menskan tengdason. — Eg hefi einu
sinni komið til þeirra.
— Hefir þú komið til þeirra?
— Já. Og eg varð hálft i hvoru aÖ lofa, að eg skyldi
koma aftur. — Dóttir álfkonunnar er miklu fallegri en
nokkur jarðnesk kona. Þær búa í glæsilegri höll og þar
er aít úr gulli og silfri og postulíni.---Það getur vel
verið, að eg fari þangað núna einhvern daginn.
Kolfinna stóð kyr nokkur augnablik. Þá gekk hún i
hægðum sínum heim á leið til bæjar.
Mér fanst eg hafa beðið ósigur og kallaði á eftir henni;
— Eg fer strax í nótt. Eg geng í hægðum mínum hérna
fram með ánni, þegar allir eru sofnaðir.
En hún leit ekki við og eg horfði á eftir henni, þangað
til hún hvarf fyrir bæjarhornið.
-----o----
Menn sofna fast eftir langan vinnudag. Eg klæddist
hljóðlega og hvarf út úr bænum, án þess að neinn
yrði mín var. Eg hélt gangandi fram eyramar og fór tóm-
lega. Mér var ljóst, að alt væri þetta ferðalag hin mesta
fásinna, og var hvað eftir annað að því kominn að snúa
við. Samt afréð eg að halda alla leið í Stekkjarhvamminn
niður af Þórðarseli. Hugsast gæti, að Kolfinna hefSi
auga með því, hvort eg stæði við orð min. Og ef henni
væri nokkura minstu vitund ant um mig, mundi hún reyna
að lcoma í veg fyrir, að eg lokaði mig inni með álfum.
En yrði eg hennar livergi var, ætlaði eg að rangla eitthvað
fram úr bygðinni, leggjast fyrir og sofa sem lengst.
Hún beiÖ mín í Stekkjarhvamminum. Eg lét sem eg
sæi hana ekki fyrst í stað. Hún gekk í veg fyrir mig,
lagði hendur á axlir mér og hvíslaði með nokkurum erfið-
ismunum og sársauka: Þú mátt ekki fara. — Eg tók
yfir um hana og við settumst í grasið. Á því augnabliki
var eg sannfærður um, að hamingju mína væri hvergi
að íinna, nema hjá þessu litla, saklausa barni.
Eg reyndi að halla henni að mér, en hún sat teinrétt
og horfði framundan sér. Eg tók hendur hennar, mjúkar
og kaldar, og vermdi þær í lófa mínum. Eg hvíslaði að
henni fegurstu ástarorðunuin, sem eg kunni. Það hefir
sjálfsagt verið barnaleg ræða, en hún var flutt af ein-
lægum hug og fölskvalausri ást. Eg þokaði mér nær, lagði
kinn við kinn, misti alla stjórn á sjálfum mér, kysti hana
á háls og vanga, augun, munninn — alls staðar. Hún bann-
aði það ekki, sat kyr sem áður, en eg fann að hún titraði,
eins og hrísla í stormi. Eg spurði hvort henni væri kalt,
en hún gegndi því ekki. Þá reis eg á fætur, lyfti henni
úr grasinu og vafði hana að mér. --------—
Við fundumst oft þetta sumar. Eg beið hennar í hvamm-