Vísir - 24.12.1933, Blaðsíða 19

VÍSIR
Hannibal og Dúna.
Smásaga, eftir AXEL THORSTEINSON.
1 dal nokkrum vestanlands er jörð, sem Garður
aeitir. Þar hefir bygð verið frá þvi á landnáms-
Óld, að því er sögur herma. Hafa hændur þeir flest-
ir, sem þar hafa búið, verið vel efnum búnir, enda
Siefir Garður ávalt verið talin ein mesta kosta-
jörðin þar i dalnum, sem dregur nafn sitt aí
íjalli miklu og fögru, eins og áin, sem rennur eftir
honum endilöngum. En fjallið lieitir Bláfell og er
inni á afrétti. Við rætur þess er vatn .allmikið, og
á Bláfellsá upptök sín í þvi. Er dalurinn þröngur
þar efra og rennur áin víða i þröngum gljúfrum,
en í þeim er mikill, fjölskrúðugur og sérkennileg-
ur gróður, en víðast grösugt meðfram ánni beggja
megin og sauðland gott. Er neðar dregur breikkar
dalurinn að miklum mun, og nm miðbik lians að
norðanverðu er Garður. Bærinn stendur þar dálít-
ið uppi í hlíðinni.
Þegar þessi saga gerðist, fyrir tuttugu árum, vai'
þar torfbær gamall, traustlegur og snotur, og mikl-
mn mun stærri en alment gerist. Túnið var stórt og
að mestu slétt, og umhverfis það hlaðinn garður
úr grjóti, svo vel, að orð fór af víða um sveitir.
Var þctta inikið mannvirki og hafði kostað mikið
erfiði, þótt efnið væri nærtækt. Bæði hafði verið
vandað vel til hleðslunnar og svo vár garðurinn
allur tvíhlaðinn og hár, náði meðalmanni i öxl eða
vel það.
Engjar voru á bökkum meðfram ánni, en beiti-
land ágætt i kjarrivöxnum lilíðunum heggja meg-
in árinnar, sem ekld var mikið vatnsfall að jafn-
aði. Átti Garður og land handan árinnar.
Steingarður sá hinn mikli var að mestu leyti verk
Bergs hónda, sem nú var maður um sextugt. Ilann
byrjaði garðhleðsluna skömmu eftir að hann hóf
búskap í Garði, en þar hafði hann búið alla sína
búskapartíð, og bætti við á hverju ári. En góðrar
aðstoðar sona sinna tveggja naut hann til þcss að
Ijúka við hann. Voru þeir þá orðnir mannvænleg-
ir piltar og svipaði báðum til föður síns, bæði um
skapferli og vinnusemi. En það átti fyrir Bergi
bónda að liggja og konu lians, að missa þá báða
i sjóinn í mannskaðaveðri við Suðurland. Höfðu
þeir farið suður til róðra bræðurnir, og réðust báð-
ir á sama skipið. Var þelta önnur vertíðin, sem
þeir reru, og sú síðasta, þvi að skipið fórst og þeir
druknuðu báðir, sem fyrr segir. Tveimur árum síð-
ar misti Bergur konu sína. Bar hann þessar raunir
vel og vann af kappi sem áður, þótt lieilsan væri
nú farin að bila. Mikill styrkur var honum í því, að
konum varð altaf vel til hjúa, ef nokkur breyting
varð hjá honum i þeim efnum, sem að vísu kom
sjaldan fyrir.
En Bergur stóð ekki með öllu einn uppi, þótt
bann liefði mist konu sína og tvo sonu. Hann átti
einn soninn eftir, þann yngsta. Hannibal, en svo hét
,sá þeirra, sem einn lifði, var honum ólíkur. Berg-
ur var maður vel í meðallagi, en þrekinn og sterlc-
ur vel, kappsamur og kjarkurinn óbilandi. Sjald-
an var hann kátur, en aldrei önugíyndur og vinnu-
samur með afbrigðum. Ljós var liann á hár, en al-
slcegg hans rauðleitt, augun grá og snarleg, og bar
allur svipurinn þess merki, að hugurinn var stöð-
ugt bundinn við dagleg verkefni, enda var Bergur
þannig skapi farinn, að hann gat ekki setið nokk-
ura stund auðum höndum. Og í bók eða blað leit
hann aldrei, fyrr en í rúminu á kveldin.
Hannibal var nú kominn á nítjánda ár. Hann var
liár vexti og mjór og renglulegur, dálítið boginn
í baki, herðaníjór og innskéifur nokkuð. Við þetta
bættist, að hann var oftast svo dauðans þreytulegur
á svip. Hann var oftast útlits, eins og hann væri
að koma dauðþreytlur úr sinalamensku. Hár hans
var ekki til mikillar prýði. Það var dökt og strýlegt.
Andlitsliturinn var rauðleitur, augun grá og litil.
En þótt Hannibal væri hvorki fríður sýnum eða
vel vaxinn, vöndust menn honum vel. Það var ein-
hver glettni í augunum, sem kom mönnum i gott
skap, og þó að bros lians væri liáðslegt á stundum,
þá særði það fáa. Það leyndi sér í engu, að hjartað
var gott, enda var það svo, að flestum ef ekki öll-
um, var lilýtt til hans.
En þótt inikið skorti á, að Hannibal væri þrek-
menni á borð við föður lians, var liann tíðast eitt-
hvað að dunda, og lionum vanst lieldur vel. Hann
var fámáll að jafnaði, átti það til að vera dálítið
háðskur, en háð lians var ekki napurt, og aldrei
féll honum liæðiyrði svo af munni, að hann brosti
ekki um leið, eins og hann vildi gefa til kynna, að
það sem liafði sagt bæri frekast að skilja sem
græskulaust gaman.
Bergur liafði áhyggjur nokkurar af Hannibal,
sem vitanlega átti að laka við í Garði á sínum tiina,
og gamli maðurinn liafði ekki beint trú á því, að
Hannibal mundi nokkurn tíma verða búmaður.
Hannibal var of daufur, fanst honum, vantaði alla
snerpu. Bergur liefði og feginn viljað sjá Hannibal
krækja sér í konuefni áður mörg ár liði, en það
lagðist í liann, að hann mundi aldrei kvenhylli
njóta. Að vísu var Bergi vel ljóst, að talsverð upp-
bót Væri i þvi fyrir væntanlegt konuefni Hanni-
bals, að fá Garð með honum, en þótt hann væri
nokkuð gamaldags í skoðunum, hefði hann helst
kosið, að Hannibál fengi konu, sem þætti vænt um
hann sjálfs hans vegiia. Bergur var líka farinn að
hallast að þvi, að rétt væri að láta Hannibal læra
eittlivað, en beið enn átekta, í von um, að liann
sæi það sjálfur, að „heimskt er heima alið barn“
og vert væri að fara á brott um tíma, í lýðskóla
eða bændaskóla, og kanna nýja stigu.
En Hannibal var að hugsa um liið sama, þótt
haiin hefði ekki enn ymprað á þessu við nokkurn
mann. Hann hafði nýlega liitt feriningarbræður
sína þar úr dalnum við kirkju, og tveir þeirra ætl-
uðu suður, á bændaskóla um haustið. Hannibal
ákvað þá með sjálfum sér, að gera tilraun til þess
að fá leyfi foður sins til þess að fara með þeim,
og það réði áreiðanlega mestu um, að hann liafði
i rauninni enga trú á því, að hann mundi láta neitt
verða úr þessu, ef hann notaði ekki tækifærið, og
færi brott með hinum piltunum, fermingarbræðr-
um sínum. Þeir voru alt öðru vísi en liann, djarf-
ari, frakkari, einkanlega Guðbjörn á Brekku, sem
hafði verið sjómaður 3 vertíðir, og var öllu vanur
og til i alt, karlmenni mikið og glímumaður góður.
Bergur þóttist verða þess var þegar komið var
nokkuð fram á slátt, að einhver breyting var að
verða á Hannibal. Hann var farinn að vinna af
meira kappi og orðinn ræðnari og kátari en áður
og íbygnari.
Svo var það um kveldið fyrsta daginn á engjum,
þegar heim var haldið, að Hannibal gat einhvern
veginn komið því svo fyrir, að þeir gengu síðastir
feðgarnir. Því að nú ætlaði Hannibal að ympra á
þessu, en gerði sér raunar litlar vonir um, að faðir
hans myndi fallast á það.
„Heyrðu, pabbi,“ byrjaði hann mál sitt, „þeir
sögðu þarna við kirkjuna á dögunum, að þeir í
Hvammi ætli að kaupa sláttuvél, ef til vill að
sumri.“
„Nú? Ekkert hefi eg lieyrt um þetta!“
„Það er nú víst satt samt.“
„Það eru ekki meiri véltækar engjar þar en liér.“
„Dóri í Hvammi segist ætla suður i haust, á
bændaskólann. Faðir hans er búinn að sækja, og
svarið er komið.“
„Þessu trúi eg vel. Hann er framgjarn, strákur-
inn.“
„Hann ætlar sér að vera þar syðra milli slcóla-
vetranna og læra að fara með vélar. Guðbjörn á
Brekku ætlar víst líka.“
„Mér list vel á þetta. Þetta eru dugnaðar piltar.“
„Ha? Þér líst vel á það?“
„Já, því ekki það?“
Hannibal hló við. En svo varð hann undir eins
alvarlegur aftur. Það var svo sem ekki líklegt, að
faðir lians teldi hann „framgjarnan“ og „duglegan“.
En það var svo um Hannibal, að hann átti tals-
vert af seiglu í sér, og væri hann kominn af stað
út í eittlivað, var hann ekki liklegur til þess að snúa
við, þótt hann þælti dálítið daufur og gufulegur.
„Nú kannske þú viljir sækja fyrir mig, pabbi?“
sagði hann snögglega, eftir nokkura þögn.
Bergur bóndi nam staðar skyndilega og glápti á
son sinn eins og tröll á heiðríkju. Það var eins og
hann gæti ekki óttað sig ó þessu. En loks mælti
hann og brosti, dálítið hæðnisléga, fanst Hannibal:
„Þú ætlar þér þá að verða búfræðingur, Hanni-
bal?“
Hannibal sagði ekkert strax. Hann stóð þarna,
niðurlútur nokkuð, með hendurnar í vösunum og
sparkaði í þúfukoll, en af því að liann var innskeif-
ur nokkuð hæfði hann ekki sem best, og var nærri
dottinn, eflir eitt sparkið.
„Hana nú,“ sagði Hannibal og hló við dálítið.
„Eg var rétt dottinn, en eg datt ekki.“
Svo rétti hann úr sér og brosti kankvislega:
„Já! Þvi ekki það?“
Og þar með var þetta i rauninni útkljáð mál, því
að Bergur var því feginn, að Hannibal hafði tekið
þetta í sig. Hann var sannfærður um, að hann
myndi liafa gott af þessu. Og hann dró ekki að
senda umsóknina suður. Og hann skaut því inn i
bréf sitt til skólastjórans, að hann treysti honum
til þess „að gera mann úr stráknum.“
Um næstu lielgi reið Hannibal i kaupstaðinn og
keypti sér dönskunámsbók, því að á þeim árum
urðu íslenskir sveitapiltar að notast við danskar
kenslubækur að mestu i bændaskólunum. Og á
hverju kveldi þaðan í frá til liausts stritaðist Hanni-
bal við það á hverju kveldi, að komast niður i
móðurmáli „bræðraþjóðarinnar“, tilsagnarlaust, og
varð meira ágengt en ætla mætti. Hann seiglaðist
við dönskunámið eins og annað.
Þegar suður kom á bændaskólann hélt Hannibal
sig mest að Vestfirðingunum, því að það var mann-
margt á staðnum, og Hannibal var óvanur að vera
„innan um svona margt fólk“, eins og lian.n orðaði
það við Guðbjörn á Breklcu, herbergisfélaga siqn.
Það var ekki laust við, að það yæri.skopast dálítið
að honum i fyrstu, en hann varð þrátt vel liðjnn
af öllum, og þegar frá leið var það heldur Hanni-
bal, sem skopaðist að öðrum, en aðrir að honum.
Danskán reyndist honum erfið í byrjun, sem fleir-
um. Og fyrstu dagana, þegar hann fékk hverja bók,-
ina af annari upp i hendurnar á máli, sem hann
skildi næsta lítið í, ætlaði hann að missa móðinn.
Og þegar enn fleiri bættust við, eðlisfræði og efnar
fræði, með allskonar formúlum, þá gugnaði hann
alveg og fór á fund skólastjóra til þess að „segja
lionum, að það þýddi ekkert fyrir sig að halda
þessu áfram,
Skólastjórinn sat við borðið í einkaskrifstofu
sinni, þegar Hannibal kom. Og hann var heídur
ódjarfinannlegur, þegar hann ræddi málið við
skólastjóra. En loksins fékk liann horið upp er-
indið, sem var.í stuttu máli það, að hann hefði syo
lélega undirbúningsmentun, að hann treysti séjr
ekki út í þetta.
„Það er erfitt, Hannibal, enginn skilur það bet-
ur en eg,“ sagði skólastjórinn. „En við reynum að
hjálpa ykkur með dönskuna, koma ykkur af staðl“
„En eg skil ekki vitund í þessu, skólastjóri!“
„Það kemur alt saman, ef áhuginn bilar ekki.
Hvað heldurðu að eg liafi haft marga Vestfirðinga
hérna á skólanum? Eg man það ekki i svipinn, en
þeir skifta tugum. Eg man ekki eftir neinum, sem
gafst upp án þess að reyna.“
„Þeir liafa verið sjómenn margir, og þeir læra
allir eitthvað í dönsku. Ef eg hefði lært hana einn
vetur eða svo —.“
Nú fór að þykna i skólastjóra, sem hafði skrifað
Bergi í Garði og lofað lionum að „gera mann úr
stráknum“. Og skólastjóri, sem var skapmaður,
barði i borðið og mælti:
„Sonur Bergs í Garði gugnar ekki!“
Hannibal átti ekki von á þessu, liann var eldrauð-
ur annað veifið, en nábleikur liitt. En skólastjóri
var undir eins orðin ljúfmenskan sjálf. Hann klapp-
aði á öxl hans og bætti við:
„Eg sé það á þéf, Hannibal, að þú ert kominn
á mína skoðun. Þú ferð ekki heim aftur án þess
að rejrna.“
„Nei,“ sagði Hannibal og brosti, „reyna verð eg.“
Hann fór út i skóla, staðráðinn i að lesa af kappi.
Og liann var harðánægður með skólastjóra, þótt
hann liefði stokkið upp á nef sér sem snöggvast.
Og hann fór að iðka námið af kappi. Það gekk
erfiðlega. En liann las fram á nætur, og hann hafði
betri not af tilsögn kennaranna en margir hinna,
þvi að hann var eftirtektarsamari, og það sem liann
lærði, sat í honum. Og þangað til seiglaðist liann við
þetta, að hann fór að vekja eftirtekt kennaranna
á sér. Og um miðjan vetur var liann kominn vel
á veg. En eina námsgreinina ætíaði hann ekki að
fást til að stunda. Það var leikfimin, en í henni
var ein kenslustund dagleg'a. En á glímuæfingar
fór hann, til þess að sjá Vestfirðingana „leggja
hina“, eins og hann sagði. Og mikið dáði hann Guð-
björn. Hann var miklu ánægðari en Guðbjörn
sjálfur, þegar einhver féll fyrir snarlegu bragði
lians. Hannibal koinst þó ekki lijá því að fara i
leikfimina. Skólastjóri sótti hann og fór með liann
út i leikfimishúsið. Og það varð Hannibal til góðs,
að hann slapp ekki, því að hann lagaðist mikið við
daglega leikfimísiðkun, böð og liörundsstrokur.
Hann fór enda að bera við að glíma, en það gekk
stirðlega. Þegar kom fram undir vor, fyrri skóla-
veturinn, var Hánnibal kominn yfir örðugásfa
hjallann. Hann var orðiiin djarfmannlegri og kát-
ari en hahn áður var. Um vorið stundaði hanu plæg-
ingar og fleira, en um sumarið lærði hann að fara
með sláttuvél. Og þegar seinni skólaveturinn liófst
var skólastjóra, Hannibal sjálfum og öðrum ljóst,
að hann mundi ljúka námi sinu sómasamlega.
„Hann verður ekki með þeim bestu, en liann hefir
það með seiglunni, að verða fyrir ofan meðallag,“
sagði skólasljóri. Og liann varð sannspár.
Seinni veturinn tók Hannibal talsverðan þátt i
félagslífi pilta, en tvent iðkaði liann ekki, söng og
dans. Hafði hann þó mikið gaman af að vera við-
staddur, einkum á dansskemtunum á helgum. Þeg-
ar unga fólkið fékk sér snúning, var Hannibal
altaf einhversstaðar nálægt. Stóð hann þá tiðast
úti i liorni og hugsaði sitt, kíminn og ibygginn, er
félagarnir dönsuðu við bændadætur úr nágrenn-
inu eða lnismæðraskólastúlkurnaf frá Felli, sem
var ofar í sama liéraði og bændaskólinn. Var þang-
að um þriggja tíma gangur frá skólasetrinu að
vetrarlagi, þegar ár og vötn voru á ísum. Voru
heimsóknir alltíðar milli skólanna, og á annan dag
jóla seinni skólavetur Hannibals komu „frænkurn-
ar“, en svo kölluðu piltar þær, með tölu, og var
þá dans stiginn í skólanum um kveldið og fram
eftir nóttu.