Morgunblaðið - 10.02.1962, Blaðsíða 10

MORGIJNBLAÐIÐ
Laugardagur 10. febr. 1962
19
HAFA S.Þ. BRUGÐIZT?
MORGUNBLAÐIÐ
las'ði MANNA ÞEGAR
þessa spurningu fyrir nokkra
menn: TELJIÐ ÞÉR, AÐ
SAMEINUÐU ÞJÓÐIRNAR
ER YFIR SÖGU
USTU ÁRA?
Hér fara á eftir
LITIÐ
SEIN-
svor
HAFI BRUGÐIZT VONUM þeirra.
Þór Vilhjálmsson, logfræðingur:
í UPPHAFI sáttmála himia Sam
einuðu þjóða er rætt um mark
mið samtakanna og grundvallar
reglur. Þar getux að líta hátíðleg
orö og mikil fyrirheit. Við, sem
vorum nýfermdir og þóttumst
vera farnir að íhuga heimspóli-
tíkina um það leyti, sem verið var
að stofna Sameinuðu þjóðirnar,
tókum þetta mjög bókstaflega og
trúðum því, að hin nýja sitofnun
myndi „bjarga komandi kynslóð
um undan hörmungum ófriðar“
og „staðifesta að nýju trú á grund
vallarréttindi manna“, eins og
segir í sáttmálanum. Þessar von-
ir hafa brugðizt. Þeir, sem meira
vissu, hafa ef til vill litið öðrum
augum á málið, ög gildi Samein-
uðu þjóðanna skilst betur, ef
menn hugleiða söguna um sam
Skipti ríkja á þessari öld og sér
staklega sögu Þjóðabandalags-
ins. Sú saga sýnir, að búast mátti
við mi'klum erfiðleikum, og þeir
hatfa ekki látið á sér standa. Þó að
Sameinuðu þjóðirnar hafi ekki
tryggt Fróðafrið á jörð, hafa
þær margt gott látið af sér leiða
og einu sinni kaeft í fæðingu al-
varlegt tilræði við heimsfriðinn.
Það var, þegar ráðizt var á Suð-
ur-Kóreu. Ýmsar framkvæmdir,
sem eklki snerta hinar stórpóli-
tísku deilur að ráði, hafa gert mik
ið gagn. Má þar til nefna aðstoð
við flóttafólk og ýmsa njálp, er
veitt hef ur verið vanþróuðum
löndum.
Sameinuðu þjóðimar hafa því
ékki uppfyllt vonir hinna bjart-
sýnu, en e.t.v. ekki valdið mikl-
Uim vonbrigðum hjá þeim raun-
sæju. Hvað sem um það er,
ákiptir hitt meiru, að menn reyni
að gera sér grein fyrir, hvaða von
ir má binda við Sameinuðu þjóð
irnar í framtíðinni. Vafa er bund-
ið, hve mikið má læra af því
liðna, þegar svara á þeirri spurn
ingu. Ástæðan er sú, að viðhorfin
virðast vera að breytast til muna
vegna aðildar fjöldamargra nýrra
ríkja, sem flest eru í Afríku. Við
horf ráðamanna í Asíu og Afríku
til alþjóðamála er okkur Vestur
landabúum oft ærið framand-
legt, og finnst ökkur þá lítið sam
ræmi milli orða og gerða og hvort
tveggja ráðast af öðru en því,
sem okkur þykir mestu varða og
sáttmáli hinna Sameinuðu þjóða
leggur áherzlu á. Þarf ekki ann
að en minna í þessu sambandi á,
að Indiverjar með Nehru í broddi
fylkingar hafa lengi verið postul
ar friðar og réttlætis en þó réð
ust þeir inn í Goa og brutu þar
með sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna.
Þessir og aðrir atburðir hafa
valdið því, að hjá ýmsum hefur
orðið vart vafa um gildi starfs
Sameinuðu þjóðanna. Hafa sjón
armið af þessu tagi t. d. komið
fram í Morgunblaðinu. Þá voru
þau sett fram nú fyrir íramótin
í ræðu, sem utanrikisráðherra
Breta hélt og vakið hefur veru-
lega athygli. Menn segja, að
tvenns konar mælikvarði sé lagð
ur á það hjá ýmsum aðildarríkj
um, hvað sé rétt: Það, sem sé
glæpur ef vestræn ríki eiga í
hlut, sé ekki glæpur, ef það hend
ir aðra.
Sú breyting, sem orðið hefur
hjá Sameinuðu þjóðunum, er í
því fólgin, að Asíu- og Afrikurík-
in eru orðin svo mlörg, að þau
geta, þegar þau standa saman,
haft úrslitaáhrif í atkvæðagreiðsl
um. Vesturveldin munu t.d. ekki
hafa treyst sér til að leggja álykt
unartillögu um fordæmingu á
innrásinni í GOa fyrir allsherjar
þingið af ótta við, að hún fengi
eklki nægan stuðning. Hér er
vissulega um að ræða ný viðhorf,
sem hafa mikla siðferðilega þýð
ingu, a.m.k. í vestrænum löndum.
Hins vegar hefur sá raunveru-
leiki, sem búið hefur að baki deil
unum á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna á undanförnum árum,
enn ekki breytzt hvað sem síðar
verður. Sá raunveruleiki er, að
í heiminum eru tvö stórveldi,
Bandaríkin og Sovétríkin, sem
keppa sín í milli og láta stjórnast
af gerólikum viðhorfum, og að
Sovétríkin hafa ekki viljað hlíta
sáttmála Sameinuðu þjóðanna,
sem þau höfðu þó átt hlut að
í upphafi og gengizt undir. Þótt
mál, sem varða deilur stórveld-
anna tveggja, komi til atkvæða
hjá Sameinuðu þjóðunum og úr-
slitin verði stundum önnur en orð
ið hefði fyrir nokkrum árum og
við teljum rétt, þarf það ekki
að tákna, að stofnunin sé tæki
í höndum þeirra, sem vilja hug-
sjónir stofnskrárinnar feigar.
Framtíðin mun skera úr um það.
Margt bendir til, að þýðing Sam
einuðu þjóðanna sé mikil emmitt
nú, bæði til að gefa stórveldun-
um kost á að ræða deiumál sín
og skýra sjónarmið sín opinber-
lega í áheym allra manna og til
að leiðbeina nýjum og vanþróuð
um ríkjum á leið til betri af-
komu og meiri mennngar.
Styrmir Gunnarsson, háskólanemi:
ENDA ÞÓTT miklar vonir hafi
verið bundnar við stofnun SÞ á
sínum tíma, gerðu rnenn sér þó
ljóst þá þegar, að starf samtak-
anna mundi verða miklum erfið-
leifcuim báð og margar hindranir
ætti eftir að yfirstíga áður en
tekizt hefði að skapa stoínun,
sem á raunhæfan hátt stæði dygg
an vörð um frið og frelsi í heim-
inum. Það hefur og líka komið í
ljós, að samtökin hafa verið þess
mjög vanmegnug að rækja hlut
verk sitt sem skyldi. Samt sem
áður hafa þau átt sínar stóru
stundir, eins og þegar hersveitir
börðust í fyrsta skipti undir fána
Sameinuðu þjóðanna í Kóreu til
þess að verja þá litlu þjóð, sem
þar býr árás hins kommúníska
imperíalisma.
Á síðustu árum hefur hins veg
ar mjög stefnt til hins verri
vegar, og er þar fyrst og fremst
um að kenna áhrifum. hinna
„nýju ríkja“ Asíu og Afríku, sem
reka innan samtakanna óábyrga
hentistefnupólitík, er miðar að
því annars vegar að gera hinum
„gömlu nýlenduveldum“ allt til
bölvunar og eira þeim einskis
friðar, og hins vegar að plokka
sem mest fé út úr bæði Banda
ríkjamönnum og Rússum, þó aðal
le0a þeim fyrrnefndu, með tví-
skinnungslegri afstöðu í atkvæða
greiðslum og afstöðu til mála á
þingi SÞ.
Á næstliðnum mánuðum hafa
svo þeir atburðir gerzt, að mér
virðist einsýnt, að vestrænum
þjóðum gagni ekki lengur að
byggja megin-vonir sínar um frið
í heiminum og varðveizlu frelsis
þjóðanna á þessum samtökum. Of
beldisárás SÞ á Katangafylki í
Kongó er hneyksli. Undir því yf-
irskyni að verið væri að fram-
fylgja ályktun Öryggisráðsins um
brottflutning „erlendra málaliða"
frá Katanga, var hersveitum SÞ
beitt til þess að eyðileggja varnar
mátt hers Katangaþjóðar, sem
vill hljóta sjálfstæði. Hér var um
að ræða fullikomlega óafsakan-
legt og algjörlega ólögmætt fram
ferði. Úr því að stjórnin í Leo-
poldville taldi sig ekki geta fall-
izt á aðskilnaðarstefnu Katanga
stjórnar var það auðvitað henn-
ar hlutverk að binda endi á þemn
an aðskilnað með þeim ráðum,
sem henni voru tiltæk. Vinstri-
sinnaðir stjórnmálaleiðtogar
Afríku með Ghanabúann Nkrum
ah í fararbroddi fengu því hins
vegar framgengt, að hersveitum
SÞ var beitt til þess að reyna að
steypa af stóli þeirn stjórnmála-
leiðtoga hins fyrrverandi belg-
tíska Kongó, sem hlynntastur hef
ur verið vestrænum ríkjum. Einis
og við mátti búast, létu Banda-
ríkjamenn hafa sig til stuðnimgs
þessu athæfi og borga auðvitað
brúsarm.
Til þess svo að emginn þyrfti að
fara í grafgötur um hverjum að-
ferðum SÞ beita nú til dags til
varðveizlu friðar í heimimum,
neitaði öryggisráðið að hafa af-
skipti af ofbeldisárás Indlamds á
Góa og önnur landsvæði Portú-
gala þar í grend. Þar með var
vegið að þeim megin stoðum,
sem tilvera SÞ byggist á. SÞ
hafa alltaf fram til þessa for-
dæmt hvers konar ofbeldi í sam
skiptum þjóða, hver sem í hlut
hefur átt, enda þótt þær hafi
tíðast reynzt þess vanmegnugar
að grípa inn í á raunhæfan hátt,
a.m.k. þegar Sovétrílkin hafa átt
í hlut sbr. þjóðarmorðið á Ung
verjurn. En nú hefur ný regla
verið tekin í aflskiptum samtak-
anna af deilumálum þjóða. Ef
eitt hinna svokölluðu „gömlu ný
lenduvelda" beitir hervaldi til
varnar eða framgangs hagsmun
u’ \ sínum stendur ekki á fordæm
ingu SÞ. Fremji hins vegar eitt
hvert hinna „nýju ríkja“ ofbeld
isverknað, virðist málið eikki eins
alvarlegt í augu-m meiri h-luta að
ildarríkja samtakanna. Hver láir
svo Portúgölum, að þeir hyggja
á úrsögn úr samtökunum?
Frá mínu sjónarmiði séð er
sá ^iðferðilegi styrkur, sem SÞ er
svo nauðsynlegur til þess að geta
gegnt hlutverki sínu, ekki leng
ur fyrir hendi eftir þá tvo atburði
sem hér hefur verið minnzit á.
SÞ hafa brúgðizt trausti og tiltrú
þjóða víða um heirn og það verð
ur erfitt að vinna aftur. Mér virð
ist ljóst, að sú byrjun á endi-n’.im,
sem Ad-lai Stevenson, aðalfulltrúi
Bandaríkjann-a hjá SÞ, óttaðist,
að yrði afleiðing afstöðu samtak
i anna til Góamálsins, sé þegar naf<
in. Fram að þessu h-afa vestrænar
þjóðir og þó sérsta-klega Banda-
rikjamenn mjög byggt á SÞ í bar
áttunni gegn hinni sovézku
heimsvaldastefnu. Með tilbomu
„nýju ríkjanna" og þeim starfs
aðferðum, sem þau ha-fa innleitt í
samtökin verður ebki séð, að SÞ
verði að miklu gagni á næstu ár
um í baráttunni fyrir friði og
frelsi. Vestrænum þjóð-um og öðr
um frjálsum þjóðum heims, sem
þeim fylgja að málum er hollast
að snúa nú við blaðinu og grípa
til áhrifameiri aðferða, en SÞ
geta beitt, til þess að sigur megi
vinnast á heimsvaldastefn-u Sovét
ríkjanna.
Knútur Hallsson, ráöuneytisfulltrúi:
Það er eins og sumir menn
haldi, að það sé álíka auðvelt
•að friða heiminn eins og „að
borða eitt stykki af rúgbrauði
með rúllupylsu", lí-kt og frænd-
ur okkar Danir myndu segja.
Þetta eru vísast menn, sem ráða
kannski lítið við sína kerlingu
eða krakka, að maður ekki tali
um, að þeir hafi neina teljancH
stjórn á sjálfum sér.
Auðvitað hafa Sameinuðu
þjóðirnar brugðizt vonum
manna, þegar litið er til sögu
síðustu ára. Af þeirri einföldu
ástæðu, að menn hafa bundið
tálvonir við þær og gert til þeirra
meiri kröfur en sanngjarnt get.
ur talizt. Aldur Sameinuðu þjóð-
ann-a er aðeins 16 ár, sem er
frumbernskulegur aldur á mann.
kyn-ssögulegan mælikvarða,
Menn mega gjarnan vera bjart-
sýnir og kröfuharðir í g-arð Sam-
einuðu þjóðanna, en verða jaín-
framt að láta sér skiljast, að öll
viðleitni samtak-anna hlýtur
fyrst og fremst að mótast af þol-
inmæði og þrautseigju.
Sameinuðu þjóðirnar heyj-a
-hógláta. en árangursríka bar-
áttu gegn sjúkdómum, hungri og
fáfræði víðs vegar um heim.
Þar með leitast þær við að ryðja
úr vegi hindurvitnum, hleypi.
dómum og tortryggni. en með
því móti einu verður lagður
skynsamlegur grundvöllur að
heimsfriði og virðingu fyrir lög.
um og rétti í samskiptum þjóða.
Kristján Ragnarsson, erindreki:
Sameinuðu þjóðirnar eru stofn
aðar, til þess að vernda frið og
mannhelgi í heiminum.
En hefur Sameinuðu þjóðun-
um tekizt það hlutverk, sem þær
eru stofnaðar til að gegna?
Eg tel að svo sé í aðalatriðum.
Samtökin eru tvímælalaust hið
víðtækasta samstarf. sem hægt
hefur verið til þessa að koma á
þjóða á milli. Að vísu eru innan
samtakanna þjoðir, sem hvorki
hafa frið né mannhelgi að stefnu
miði, heldur hið gagnstæða, yf-
irgang og kúgun, en með því að
í upphafi var hægt að fá þær til
þess að vera í samtökunum, hef-
ur verið hægt að halda svo aft-
ur af þeirn sem raun ber vitni.
Mikil fjölgun aðildarríkja hef-
ur átt sér stað undanfarið í sam-
tökum hinna sameinuðu þjóða,
og er þar um að ræða þjóðir, sem
fengið hafa frelsi frá gömlum
nýlenduþjóðum. Afstaða þessara
þjóða á alþjóðavettvangi hefur
í mörgum tilvikum valdið von-
brigðum frjálsra m-anna, þvi svo
virðist, sem í hvert skipti, er
marg-ar þessara þjóða hafa feng-
ið tækifæri til yfirgangs á sér
smærn þjcðir, þá hafi það verið
notað.
Austur-Evrópuríkin reka mik-
inn áróðui gegn nýlendustefnu,
en er það ekki oft svo, að þeir
kasta mestu grjótinu, sem í gler-
húsi búa. eða hv-aó er nýlendu-
stefna, ef ekki að halda fjölda
þjóða í örbirgð og umkomuleysi
auk andlegs ófrelsis, eins og á
sér stað í svo ríkum mæli aust.
ur þar? Þar finnst mér liggja
vanmáttui hinna Sameinuðu
þjóða, hversu lítið hefur verið
gert, eða hægt að gera til hjálp-
ar þessum undirokuðu þjóðum,
eins og dæmin sýna t. d., þegar
Ungverjalandsb.yltingin átti sér
stað.
Svar niitt við spurn!..gunni er
því, að Sameinuðu þjóðirnar hafi
orðið til mikils g-agns til efling-
ar friði í heiminum, en þó skorti
mikið á, að þær hafi verið þess
umkomnar, sem vonir manna
stóðu til.
Viggó Oddsson, myndmælingamaöur
Mér finnst að sem stofnun hafi
SÞ gegnt sínu hlutverki eins og
til var ætlazt í upphafi og mun
betur í ýmsum atriðum t.d. í al-
þjóða tæknifræðslu, líknarstörf-
um, menningarmálum o. fl.
Hitt er svo ann-að, að einstaka
þjóðir innan SÞ hafa brugðizt,
þegar hagsmunir þeirra hafa rek
izt á þau atriði. er snerta frelsi
og j-afnrétti allra þjóða, og þá
stefnu að láta færustu menn
hverrar þjóðar ráða fram úr
milliríkjadeilum, í stað hervalds,
Ný, gömul og deyjandi stór-
veldi reyna að halda fornri frægð
m,eð því að hampa atómkrafti,
en ný ríki reyna með ofbeldi að
sýna hvað þau geta. Indland er
sorglegt dæmi um þetta.
SÞ er eiiii vettvangurinn, þar
sem hin ólíku sjónarmið geta
sætzt. SÞ verður -að hafa afl til
að hindra ofbeldi einnar þjóðar
við aðra. Tilvera smáþjóða er
undir því komin. Þótt nokkur
ríki ræki ekki skyldur sínar við
SÞ verða hin rí-kin að stand-a
fastar saman, þar má ekki spara.
Framhald á bls. 17.