Morgunblaðið - 31.08.1963, Blaðsíða 10

16
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 31. ágúst 1963

SVÖL FJÖLL OG TÆR
DAGBÓKARSLITUR
MIÐVIKUDAGUR,
31. JÚLÍ
Þegar ég skýrði einum
kunningja mínum frá því, að
ég væri að fara til Austfjarða,
sagði hann: „Þú sérð ekki eft-
ir því.“
„Hvers vegna ekki?“ spurði
ég.
„Þetta eru útlönd," sagði •
hann með áherzlu á síðasta
orðinu.
Þessi maður er mjög músík-
alskur og mér fannst þetta
eins mikil meðmæli og hann
hefði sagt um verk ungs tón-
skálds: „Þetta er Bach.“
Það er rétt. Austfirðir eru
útlönd. En þeir eru meira. Þeir
eru líka ísland.
Fjallkonan.
Egilsstaðir tindrandi djásn
í laufhári hennar, Seyðisfjörð-
ur gullhringur á grönnum
baugfingri.
Ég hafði ekki komið austur
á firði síðan ég var drengur.
Þá þótti eftirsóknarvert sport
að þvo upp diska yfirmann-
anna á Brúarfossi. Og þá var
það partur af draumi ungs
drengs að verða sjómaður á
stóru skipi; af engum persón-
um íslendinga sagna stóð jafn-
mikill ljómi og farmönnum,
ég tala nú ekki um ef þeir
voru skáld líka. Gat nokkuð
verið eftirsóknarverðara en
kynnast fjarlægum löndum og
fólki með ólík viðhorf; vakna
hvern morgun á nýrri breidd-
argráðu, sjá ókunn lönd rísa
úr hafi, og verða uppnuminn
af þeirri óvæntu reynslu, þeg-
ar tiltölulega lítill draumur
breytist í stóran veruleik;
fagna þeirri staðreynd að ver-
öldin er ekki bara hilling.
Síðan lagt úr höfn og leit-
að að þeirri Ameríku sem er
utan endimarka Vesturbæjar-
ins.
Langt er nú síðan við sigld-
um á Brúarfossi til Austf jarða.
Og margt horfið í bláa móðu
æskudraumanna. Ef ég væri
orðinn níræður og kalkaður,
mundi endurminningunum
skjóta upp eins og þegar
fjallatindarnir rísa upp úr
þokunni af Oddskarði að sjá.
Þá er Austfjarðaþokan engin
grámygla. Þá er hún hvít og
óræð eins og eilífðin, fjöllin
hættuleg eins og veruleikinn.
En ‘landið stendur oftar upp
úr en okkur grunur. „Við er-
lun ekki alltaf nógu hátt uppi
til að sjá það.
Ef ég væri bissnesmaður og
vildi slá tvær flugur í einu
höggi: auka virðingu íslands
og græða peninga, mundi ég
reisa hvítt hótel á Egilsstöð-
um, þó nokkuð stórt og láta
það standa við Löginn; svo
mundi ég setja bláa mynd af
Snæfelli á bolla og diska, sjá
um að handlaug væri í hverju
herbergi og þannig gengið frá
salernum að þau væru fyrir
menn en ekki nautgripi. Svo
mundi ég fá mér bankabók og
gráan hatt og selja landið með
eins mikilli reisn og Kjarval.
Ástæðan til þess að ég
minnist á salernin er þessi:
Þegar ég borðaði eitt sinn
snitsel í Haus Wien við Kur-
fúrsterdam, tók ég eftir því
að þjónarnir hötuðu Rússa
meir en aðrir Berlínarbúar, og
er þá mikið sagt. Ég spurði
yfirþjóninn hvers vegna. „Jú,“
svaraði hann, „þegar Rússar
hertóku Berlín, breyttu þeir
Haus Wien í hesthús." Svo
hryllti hann sig í herðunum
og búkkaði eins og einum yfir-
óber sæmdi.
Þegar ég sé sum salernin í
gistihúsum úti á landi, dettur
mér oft Haus Wien í hug.
Og ég mundi ekki vilja bera
ábyrgð á neinu hesthúsi á Eg-
ilsstöðum.
Annars er vert að taka fram
að gistihúsið á Egilsstöðum er
til fyrirmyndar; herbergin
notaleg með fögru útsýni í all-
ar áttir, morgunmatur góður
og ódýr. En það verður of
lítið, þegar Egilsstaðir eru
orðnir miðstöð túrismans á ís-
landi.
Þegar ég hefði reist þetta
hótel — (og væri farinn að
hugsa til frarnboðs), mundi ég
setja auglýsingu í brezka og
ítalska sjónvarpið, svohljóð-
andi: „Komið til Egilsstaða.
Dveljist í viku eða tíu daga á
Hótel Snæfelli. Við yður blas-
ir næsthæsta fjall íslands,
Snæfell (1833 m.), . stærsti
skógur á íslandi, Hallorms-
staðaskógur, og ef þér viljið
sjá ljótustu jökulsá Evrópu
getið þér ekið þangað á tæp-
um klukkutíma; ekki er held-
ur nema klukkutíma akstur
á hæsta fjallveg landsins og
leiðin til Seyðisfjarðar um
Fjarðarheiði á meira skylt við
þjóðsögur en veruleika. Við
augum yðar blasir lengsta
brú á íslandi og í næsta ná-
grenni er eitt stærsta kúabú
landsins."
Slík auglýsing mundi marg-
borga sig. Hún mundi aldrei
kosta meira en 100 þúsund
tunnur síldar. Þær mundi ég
láta salta á Vestdalseyrinni í
fjölskyldufyrirtæki, sem ég
mundi stofna og kalla Snæ-
sild.
Þegar ég hafði, nýkominn
að austan, sagt góðum vini
mínum af dýrðinni á Aust-
fjörðum, sagði hann við mig:
„Þú ert veikur."
„Hvað segirðu?“ spurði ég.
„Veikur?"
4. grein
„Já, þetta hlýtur að vera
einhver baktería, sem þú hef-
ur tekið þarna fyrir austan.“
Ég fór að hugleiða há-
stemmdar lýsingar mínar og
varð að fallast á með sjálfum
mér, að þetta væri rétt hjá
honum. Ég var altekinn af
Austfjörðum. Það er kannski
ekkert betri sjúkdómur en t.d.
skartlatssótt. Eina lækningin
er líklega sú að fara aftur
austur og vera þar í slagveð-
ursrigningu eða hríðarhragl-
anda, þegar allir fjallvegir
eru ófærir og ævintýrin á
Fjarðarheiði eru annað hvort
óhreinir krapataumar eða blá
jörð, stirðnuð af kuldabólgu.
Landið deyr líka.
★
Af einu geta Austfirðir þó
ekki státað; að þar séu góðar
laxveiðiár. Þegar við vorum
á Seyðisfirði hittum við
Björgvin Jónsson, kaupfélags-
stjóra. Hann býr í gamla bæj-
arfógetahúsinu. Við sögðum
honum að við hefðum verið í
Hofsá.
„En ætlið þið ekki að renna
hér fyrir austan?“ spurði
hann.
„Það eru engar ár hér,“
sögðum við.
„Hvaða vitleysa.“
„Nú, er einhvers staðar
hægt að veiða lax hér fyrir
austan?"
„Ég er 'nú hræddur um það,“
sagði Björgvin. „Það er ágætt
að veiða í Jökulsá.“
„Hefur þú veitt þar?“
„Ég hef fengið marga laxa
þar.“
Síðan sagðist hann skyldu
hringja í bóndann á Sleðbrjót
og spyrja, hvort við mættum
ekki renna í ána. Það var auð-
sótt mál og Björgvin útlistaði
fyrir okkur, hvar við ættum
að standa. „Þið eigið helzt að
fara yfir Kaldá,“ sagði hann,
„og kasta í strenginn, þar
sem árnar koma saman. Þar
liggja alltaf tveir eða þrír
laxar. Og í næsta streng fyrir
neðan eru líka tveir. Þið fáið
þá báða.“
Skömmu áður en við kvödd-
um Björgvin, sagði hann:
„Það eru margir ágætir bænd-
ur í Jökulsárhlíðinni. Þar eru
allir í Framsóknarflokknum."
„Jæja,“ sagði ég, „— lax-
arnir líka?“
Björgvin treysti sér ekki til
að ábyrgjast það.
En næsta dag gengum við
úr skugga um, að laxarnir í
Jökulsá eru annaðhvort í
Framsóknarflokknum, eða þá
þeir eru svo hræddir við kaup-
félagavaldið á Austfjörðum,
að þeir þora ekki að bíta á hjá
öðrum en kaupfélagsstjórum.
Það er heldur ljótt ástand í
svo fallegum sveitum.
★
Þegar við komum til Seyð-
isfjarðar, var landlega hjá
bátunum. Það var mikið um
að vera í Norsk fiskerhjem
þetta kvöld. Á götunni varð
mas og hróp að því sem kall-
að er á virðulegu máli: sam-
norræn samvinna. Það minnti
á gamlan tíma, þegar húsin
með fínu verzlunarnöfnunum
lyftu þessum stað í svimandi
hæðir. Ég þekki fullorðnar
konur, sem voru aldar upp
undir göflum þessara stæði-
legu húsa. Þær tala um Bjólf-
inn eins og hann hafi verið
afi þeirra og Strandartindur-
inn er það næsta, sem komizt
verður himninum. Eftir að ég
kom að austan hafa þær spurt:
„Sástu fossana, sástu lækina,
t Hallormsstaðaskógi.

þótti þér ekki fjöllin tignar-
leg?“
Ég hef kinkað kolli til sam-
þykkis og einhvern veginn
skil ég nú betur þá tryggð
sem þær höfðu bundið við
þennan fjörð.
Ég sagði, að Seyðisfjörður
væri hringur á fingri lands-
ins. Það er líka hægt að segja,
að hann sé perla í lokaðri
skel.
Það er ekki langt síðan
Austfirðir voru í öldudal, nú
rísa þeir á hvítum faldi síld-
argróðans. Ég hef heyrt þá
sögu, að einhvern tíma hafi
verið til tveir tíkallar í Vest-
mannaeyjum. Þá hafi fram-
kvæmdamaður einn komið að
máli við annan eyjaskegg: „Ég
á annan tíkallinn, þú getur
víst ekki lánað mér hinn,“
sagði hann. Stutt síðan þetta
hefði getað gerzt fyrir austan.
En nú eru margir tíkallar
bæði þar og í Vestmannaeyj-
um.
Nú fylla þeir hverja tunn-
una af annarri af ósviknu
silfri. Vonandi verður það not-
að til að byggja upp þessa
staði, auka velmegun fólksina
og fegurð bæjanna, svo þeir
hækki um 50 sm. á ári eins
og lerkið í Hallormsstaða-
skógi.
Þá verður gaman að koma
austur eftir tvö eða þrjú ár
og heyra ullina vaxa, eins og
Heimdallur forðum.
Þegar Sigurður Guðnason
kom úr heimsókn til Kína,
sagði hann frá þessu flæmis-
lega landi Maos með barns-
legri tilfinningagleði og átti
ekki orð til að lýsa dýrðinnL
„Og svo var mér sýndur
blómaakur," sagði hann, og
sló tóbakspontunni í handar-
bak vinstri handar. „Það er
mér eiður sær, hafi ég séð
stövkorn á nokkru einasta
blómi.“
Mitt Kína eru Austfirðir.
Þaðan blasir við Snæfell, svalt
og tært, og fylgir manni og
verður partur af lífi manns
eins og Esja.
Mundu það ekki vera mestu
meðmæli sem hægt er að gefa
einu fjalli?
Og frá Sleðbrjót sjást Dyr-
fjöll með opnum dyrum til
himins. Ég hef stundum hugs-
að um það síðan, hvers vegna
engar dyr eru á Esjunni.
Kannski verður erfiðara fyr-
ir okkur að komast til himna,
kannski ættum við að flytjast
austur og vera við öllu búin.
Við höfum hvort eð er ekki
lykilinn að fjalli himinsins
eins og tímarnir eru. En mál-
tækið segir: Hver maður við
sinn sala. Þannig verðum við
um kyrrt og treystum á, að
einhver umburðarlynd eilífð-
arvera ljúki upp fyrir okkur,
lerkuðum langferðamönnum
og margreyndum í skrúfubylj-
um mannlegra freistinga.
FÖSTUDAGURINN,
2. ÁGÚST
Við höfum farið víða. Það
er gaman að hitta Arnþór á
Reyðarfirði. Hann er gestris-
inn maður. Hann segir að
Reyðarfjörður eigi mesta
framtíð fyrir sér af Austfjörð-
unum, hann sé miðsvæðis og
undirlendi gott. Einhverjir
mótmæla þessu vafalaust, en
ég held ekki sé neinum blöð-
um um það að fletta, að Eg-
ilsstaðir hafi öruggari höfn á
Reyðarfirði en Seyðisfirði.
Fjarðarheiði er fögur, en erf-
ið. En þó vildi ég ekki þurfa
að aka Fagradalsskriðurnar í
glerhálku, kannski einn um
hávetur, með Skála-Brand í
aftursætinu. Vonandi eignast
Seyðfirðingar stórtækar snjó-
mokstursvélar og geta haldið
Fjarðarheiðinni opinni árið
um kring. Ætli slíkar vélar
yrðu ekki á við meðalsíldar-
vertíð.
1