Morgunblaðið - 24.11.1963, Blaðsíða 17

^ Sunnudagur 24. nóv. 1963
MORGUNBLAÐIÐ
ff
Unglingar og
áfengi
Með breytingum þeim á áfeng-
islögunum, sem Alþingi hefur nú
fengið til meðferðar, er tilætl-
unin að gera unglingum erfiðara
fyrir um að ná til áfengis. Frum-
varpið, sem byggt er á tillögum
Þjórsárdalsnefndar og er í sam-
ræmi við samþykktir þings
barnaverndarfélaganna, stefn-
ir vafalaust í rétta átt. Fer
því samt fjarri, að það
sé einhlít lausn þessa vanda-
móls. Þar þarf miklu fleira til að
koma. Fyrst og fremst ber að
efla hinn innri styrk hvers ein-
staklings og beina huga hans að
hollari og uppbyggilegri við-
fangsefnum en áfengisdrykkju.
Um þessi meginsjónarmið virtist
ekki vera ágreiningur í umræð-
unum, sem urðu á Alþingi. Eftir-
tektarvert var og, að þrír af fjór-
um ræðumönnum létu uppi efa-
semdir um, að núgildandi aldurs-
mark, sem haldið er í frumvarp-
inu, 21 ár, væri heppilegt eða
gæti staðizt til frambúðar. Hvort
sem mönnum líkar betur eða
verr er vonlítið að ætla að hindra
áfengisneyzlu unglinga allt til 21
árs aldurs. Því strahgari reglur,
sem settar eru, því varhugaverð-
ara er að hafa þær slíkar, að
.......................... ■ •

Mynd þessi var tekin fyrir nokkrum dögum við Reykjavíkurhöfn, þar sem verið var að skipa
upp jólatrjám.
REYKJAVÍKUHBRÉF
flestir teíji þær fyrirfram ófram
kvæmanlegar. I frumvarpinu er
heimild til gæzlulausrar dvalar á
vínveitingastað miðuð við 18 ára
aldur. Eðlilegt sýnist, að við það
aldursmark væri einnig miðað í
öðrum samböndum, eða að hvar
vetna væri t.d. miðað við 19 ár.
Afbrotum fjölgar
, \ið batnandi hag
Auk ómenningar, sem ofneyzlu
áfengis fylgir, leiðir hún iðulega
til afbrota. Ýmis konar ofbeldi,
líkamsmeiðingar og auðgunar-
brot eru oft framin undir áhrif-
um áfengis. Fjölgun marghátt-
aðra afbrota er annars vandamál
víðar en hér og rekur rætur til
fleiri orsaka en áfengisneyzlu
einnar. Prófessor Sieverts, rekt-
or Hamborgarháskóla, einn kunn
asti sakfræðingur Þjóðverja, hélt
í haust mjög athyglisverðan fyr-
irlestur um þessi efni hér í há-
skólanm. Hann minnti m.a. á, að
Þjóðverjinn von Lizt, einn helzti
brautryðjandi í nútíma sakfræði,
hefði haldið því fram, að hyggi-
Jeg félagsmálalöggjöf væri bezta
vörnin gegn afbrotum. Margt af
því, sem hann og aðrir umbóta-
menn hefðu haldið fram, hefði
reynzt rétt, en ekki allt. Þannig
hefðu menn t. d. áður trúað því,
að bættur fjárhagur mundi mjög
draga úr auðgunarbrotum.
Reynslan eftir síðari styrjöldina,
þegar hagur alls almennings
hefði gerbreytzt til bóta, virtist
hvarvetna vera önnur. Auðgun-
arbrotum færi mjög fjölgandi og
bættur hagur virtist hjá mörgum
vekja upp löngun til að hrifsa
enn meira til sín, þótt með ólög-
legu móti sé.
Vitnisburður sr.
Jakobs
Frásögn hins þýzka prófessors
kemur mjög heim við ummæli sr.
Jakobs Jónssonar í Alþýðublað-
inu hinn 18. október sl., þar sem
hann ræðir um „misferli í pen-
ingasökum". Þar segir m.a.:
„Þegar ég var unglingur, man
ég, að það komst inn í mig, að
fólk stæli yfirleitt ekki, nema
át úr neyð. Ég hafði lesið sögur
•ins og Vesalingana, og fékk þar
Laugard 23. nóv.
myndir af fólki, sem blátt áfram
varð að stela, til þess að kom-
ast lífs af.
Ég var ekki gamall, þegar ég
fór að glugga í gamla annála og
alþingisdóma, sem verið var að
gefa út, og ég fann í bókaskáp-
um föður míns. Og alls staðar
var sama sagan. Það var einhver
eymd og vesaldómur yfir þessu
öllu, og mig furðaði oft á því,
hvað yfirvöldin höfðu verið
ströng fyrr á tímum, og lagt
þungar refsingar á smáþjófa, sem
auðsjáanlega stálu sér til matar
í harðæri. Ég hugsa, að flestir
jafnaldrar mínir hafi yfirleitt
fengið svipaðar hugmyndir og
ég um þessa hluti. Svo urðum
við þar að auki snortnir af nýj-
um kenningum utan úr heimi,
því var haldið fram, að yrðu kjör
fólksins bætt með nýju skipu-
lagi, myndi þjófnaður hverfa úr
sögunni og enginn þurfa framar
að hafa áhyggjur af sjöunda
boðorðinu. En viti menn. Móses
gamli hafði rétt fyrir sér, þegar
til kom. Freistingin til að stela
er gróflega rík í manneðlinu,
jafnvel þegar allir hafa nóg af
öllu. Hún er stundum sprottin af
því, að fullorðinn maður hefur
ekki vaxið upp úr félagsskynj-
un barnsins, sem finnst, að það
„megi eiga“ allt, sem verður á
vegi þess. Aðrir eru haldnir af
þeim undarlega misskilningi, að
allir, sem „komast áfram“ hljóti
að vera þjófar, og það sé yfir-
leitt eina leiðin til að „verða of-
an á“ í viðskiptum. Ég heyrði
einu sinni um gamaln mann, sem
var svo sannfærður um, að öll
verzlun væri „snuðerí“, að hann
var ekki ánægður nema hann
gæti „snuðað kaupmanninn" dá-
lítið hvert sinn, sem hann fór í
kauþstað. Loks er til það, sem
nefnt er „ágirnd“, sem orðið get-
ur að ástríðu."
Hinn gamli Adam
lífseigur
Flestir kannast við þann hugs-
unarhátt, sem sr. Jakob lýsir,
enda er óspart á honum alið af
vissra hálfu. Kommúnistar trúðu
því lengi af hjartans einfeldni,
að fjármálaspilling hlyti að vera
samfara lýðræðislegum stjórnar-
háttum. Þar sem kommúnískt
skipulag réði, átti aftur á móti
hvers konar spilling að hverfa
eins og dögg fyrir sólu. Reynsl-
an hefur orðið öll önnur. Sovét-
stjórnin hældi sér af því á sín-
um tíma, að dauðarefsing hefði
verið afnumin þar í landi. Síðar
neyddist hún til að lögbjóða af-
tökur á ný og nú fyrir venju-
lega fjármálaglæpi. Til slíks
hefði ekki verið gripið nema
þeir væru orðnir mjög alvarlegt
vandamál. Erlend blöð hafa og
að undanförnu skýrt frá ótal
mörgum slíkum málaferlum í
Rússlandi. Fyrir nokkru voru
birtar fregnir þess efnis, að þá
væru í undirbúningi í Moskvu
mikil réttarhöld gegn mönnum,
sem sakaðir voru um fjárdrátt
og mútur til opinberra embættis-
manna. Var þar um að ræða hátt
á annað hundrað milljón króna
upphæð í sama málinu. Samtímis
þessu voru í bandarískum blöð-
um ítarlegar frásagnir af starfi
glæpahringa þar vestra, er ráði
yfir ótrúlega háum upphæðum,
eigi í innbyrðis styrjöld sín á
milli og láti myrða menn hver
úr annnars hópi.
Allt eru þetta ófagrar frásagn-
ir. Þær mega sízt verða til þess,
að við drögum úr árvekni gegn
afbrotum eða látum vera að gera
það, sem í okkar valdi stendur,
til að eyða þeim í okkar litla
landi. En þær sýna, að víða er
pottur brotinn. Breyttir þjóðfé-
lagshættir og bætt afkoma hafa
ekki þau áhrif, sem sumir ætl-
uðu. Orsakirnir liggja dýpra.
Hinn gamli Adam, breyzkt mann
eðli, er furðulega lífseigt, þó
flest annað breytist.
Enn um nafnbirt-
mgu
Ofbeldisárásir æ ofan í æ hafa
að vonum endurvakið umræður
um birtingu á nöfnum afbrota-
mannanna. Sú hugmynd hefur
einnig verið sett fram, sem áð-
ur hefur verið hreyft, að rétt
væri að birta myndir af árásar-
mönnunum til þess, að aðrir
gætu varazt þá.
Eins og rakið var í þessum
dálkum ekki alls fyrir löngu, þá
hafa blöðin það í hendi sér að
gera þetta, ef þau sjálf vilja.
Megínregla íslenzkra laga er sú,
að réttarhöld eru opinber og
blaðamenn geta birt það, sem
þar fer fram, ef dómari tekur
ekki hverju sinni ákvörðun um
annað. A.m.k. er dómurinn sjálf-
ur öllum tiltækur, blaðamönn-
um jafnt sem öðrum. Af hálfu
ríkisvaldsins er þess vegna ekki
haldið uppi neinni nafnaleynd.
svo sem stundum mætti ætla af
umtali og blaðaskrifum. Allra
sízt kemur til greina, að yfirvöld
séu ósparari á að láta í té nöfn
umkomulausra smælingja en ein-
hverra ímyndaðra gæðinga
Dæmin sanna að sjaldnast er
lengi þagað um það, ef einhver
þekktur maður kemst í kast við
lögin, þó að nöfn annarra séu
látin liggja í þagnargildi. Sann-
leikurinn er sá, að hvert einstakt
blað hefur það nær að öllu
hendi sér, hvað það vill um þessi
mál segja. Hitt er ekki nema
sjálfsagt, að rannsóknarlögregla
og dómarar séu tregir til frá-
sagna á meðan frumrannsókn
stendur og enn er óvíst hvað
máli sannast.
Nafnbirting er vitanlega víðar
vandamál en hjá okkur. Ráðgert
er, að í vetur komi hér til fyrir-
lestrahalds einn fremsti lögfræð
ingur Norðmanna, prófessor Jo
hannes Andenæs. Hann hefur
m.a. ritað um þessi mál og við
horf til þeirra í heimalandi sínu.
Hugleiðingar hans eru ekki síður
lærdómsríkar fyrir íslendinga en
Norðmenn. Andenæs segir m.a.
lauslegri þýðingu:
„Blöðin gapastokk
ur okkar tíma.w
„Höfuðreglan hjá okkur er að
réttarhöld eru opinber, hver sem
er getur farið inn í bæjarréttinn,
lögmannsrett eða hæstarétt, og
hlustað á málsmeðferð þar. Frá
fornu fari hefur þessi megin-
regla um opinber réttarhöld ver
ið talin mikilsverð trygging gegn
misbeitingu réttarfars. Segja má,
að eðlileg afleiðing þess, að rétt-
arhöld séu opinber, sé að blöðin
geti sagt frá því, sem við ber
réttarhöldunum. Nú á dögum eru
það fyrst og fremst blöðin, sem
eru fulltrúar almennings. Fæstir
hafa tima eða tækifæri til að
sitja í réttunum og hlusta þar,
slíkt er yfirleitt forréttindi blaða
manna og iðjuleysingja.
En fyrir þá, sem riðnir eru við
málið, getur frásögnin verið mik
ið áfall. Fyrir sakborning er það,
að vera hengdur upp í blöðunum
ef til vill meiri þjáning — og
örlagaríkara fyrir framtíð hans
— en refsingin, sem hann verð
ur dæmdur í. Við höfum um það
dæmi — og þau þarf ég ekki að
sækja til annarra landa — að
frásögn í hádegisblöðum hefur
rekið lögbrjóta í dauðann. Ekki
að ástæðulausu eru blöðin köll-
uð gapastokkur okkar tíma. En
gapastokkur fyrri tíma og brenni
merking voru refsingar, sem
fyrst voru lagðar á eftir að máls-
meðferð var lokið, og sakborn
ingur fundinn sekur.“
Brennimerkingiii
bíður ekki
Andenæs heldur áfram:
„Gapastokkur blaðsins og
brennimerking bíður ekki þang-
að til dómur er fallinn; sakborn-
ingur, sem síðar er sýknaður af
dómstólnum, losnar ekki heldur
við hana. Og þjáningin bitnar
ekki einungis á sjálfum sakborn-
ingnum, heldur einnig aðstand-
endum hans — maður getur
hugsað sér tilfinningar barns,
sem á að fara í skólann daginn
eftir, að föður þess hefur verið
slegið upp í blaðinu með nafni
og ef til vill mynd, sem þjófi
og svindlara eða eitthvað ennþá
verra. — Frásögnin getur einnig
verið áfall fyrir þann, sem fyrir
brotinu hefur orðið og vitnin.
— — — En til hróss blöðum
okkar verður að segja, að þau
fara varlega í að birta nafn, ef
afbrotið er ekki eitt þeirra, sem
mest er taláð um. Erlend blöð
— einnig blöðin í okkar næstu
nágrannalöndum — eru oft miklu
tillitslausari.
Reglan um frjálsa heimild til
blaðafrásagna af réttarhöldum,
leiðir eklci svo langt, að sakfelldi
þurfi einnig, eftir að málinu er
lokið, að sætta sig við, að gaml-
ar syndir hans séu að ástæðu-
lausu dregnar fram fyrir al-
menning. Ef við til dæmis hugs-
um okkur, að einhver í viðskipta-
lífinu finni upp á því til að ná
sér niðri á þeim, sem hann á í
samkeppni við og áður hefur
brotið hegningarlögin, að senda
til viðskiptamanna sinna umburð
arbréf með afriti af refsidómn-
um, þá er þetia ærumeiðing, sem
er óheimil, án tillits til sannleiks-
gildis. Hið sama á við um blaða-
mann, sem í sumarkyrrðinni ætl-
ar að byrja að sjóða upp súpu
úr gömlum réttarfrásögnum.“
Við lestur þessara hugleiðinga
hins ágæta norska lögfræðings
hlýtur að vakna umhugsun um
hin þrotlausu skrif, sem hér á
landi tíðkast um aldagömul af-
brot, oft nauðaómerkileg. Því
fer fjarri, að þau brjóti lagabók-
staf, en sannarlega eru þau sízt
til uppbyggingar.
Dómasöfn
Andenæs segir síðar:
„Til er ritsafn, sem raunveru-
lega geymir frásagnir af mála-
ferlum til framtíðarnotkunar —
þ. e. dómasafn sjálfra lögfræð-
inganna, Norsk Retstidende. Hér
hafa menn til eilífðar geymda
dóma með nafni og heimili og
öllum smáatriðum, bæði í refsi-
málum og einkamálum, algjör-
lega persónulegs eðlis. Tilgang-
urinn er auðvitað sá lofsverði að
geyma ákvarðanir dómstólanna
til notkunar sem fordæmi í síð-
ari málum. En þessum tilgangi
væri hægt að ná án þess að hafa
nöfnin með. Ég hefi öðru hvoru
hugsað um það tilfelli, að lög-
fræðistúdent sæti á lestrarsaln-
um, beygður yfir gamlan árgang
af Retstidende og rækist þar á
dóminn yfir einn af samsveitung
um sínum til dæmis fyrir þjófn-
að eða siðferðisbrot. Ef hann er
málgefinn, þá vantar hann ekki
umræðuefni, þegar hann kemur
heim í jólafríið."
Vilja fella nöfnin
úr dómasöfnum
Enn segir Andennæs:
„Sakfræðingafélagið í Osló
samþykkti haustið 1957 álytkun
með tilmælum um að fella nöfn-
Framh. á bls. 18