Morgunblaðið - 24.11.1963, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLADiö
Sunnudagur 24. nóy. 1963
Björn Ólafsson:
islenzk flugmal á krossgötum
í LOK árs 1951 stóðu íslenzku
llugfélögin á krossgötum. Uridan-
farin ár höfðu þau bæði haldið
uppi samgöngum innanlands í
harðri samkeppni á sömu flug-
leiðum, með daglegum ferðum
frá hvoru félagi. Var þá svo kom-
ið, að samkeppnin um hinn litla
innanlandsmarkað var komin út
í öfgar og sýnilegt, að tilkostn-
aður stæði í engu skynsamlegu
hlutfalli við farþegafjölda. Ég
var þá ráðherra flugmála og sá
fram á, að eina lausnin væri að
skipta flugleiðunum með sér-
leyfi milli félaganna, ef þau ættu
bæði að starfa að innanlands-
flugi. Þetta var gert. Loftleiðir
sætti sig ekki við þessa ráðstöf-
un og hætti innanlandsflugi, en
tók í þess stað fyrir alvöru að
búa sig undir flug milli Banda-
ríkjanna og Evrópu um ísland.
Bæði félögin höfðu þá um nokk-
urt árabil haldið uppi reglu-
bundnum ferðum itíilli fslands og
Evrópulanda. Má segja að flug-
félögin hafi tekið rétta stefnu á
þessum tímamótum, og hafa þau
síðan náð miklum árangri í starf-
semi sinni.
í áratug hafa ekki orðið telj-
andi árekstrar milli félaganna og
engin óheilbrigð samkeppni risið,
er skaðað gæti annað félagið, eða
bæði, fyrr en nú. Svo virðist
sem þau standi nú aftur á kross-
götum og starfsemi þeirra í ná-
inni fraimtíð geti mótast af
því, til hins betra eða
verra hvaða leið verður val-
in. Þau eru nú komin
í harða samkeppni um ís-
lenzka farþega milli íslands og
Evrópu og flestir sem til þekkja,
munu telja, að slík samkeppni sé
ekki æskileg og því síður nauð-
synleg.
Alþjóðlegt skipulag
Vegna þess, að almenningi er
yfirleitt ekki kunnugt um hina
innri uppbyggingu alþjóða flug-
mála, þrátt fýrir tíð blaðaskrif
um flugmál, og vegna þess að
skýring á þessu máli snertir
mjög deilu þá, sem nú er risin,
tel ég rétt að fara um þetta
nokkrum orðum.
Það var fljótt Ijóst um leið
qg reglubundið farþegaflug var
tekið upp milli landa, að algert
öngþveiti mundi skapast um
skráningu fluggjalda á alþjóða-
leiðum, nema alþjóðasamningar
næðust um ákvörðun fargjalda á
flestum flugleiðum. Þess vegna
voru stofnuð samtök í þessu
skyni árið 1945, sem ganga und-
ir nafninu International Air
Transport Association, IATA. í
.þessum samtökum eru nú 94 flug-
félög frá 59 þjóðum. Samtök
þessi eru þannig byggð upp, að
hver ákvörðun, sem tekin er,
þarf að vera samþykkt af öll-
um félögunum. Eitt mótatkvæði
getur stöðvað hvert mál, hversu
mikilvægt sem það er. Eitt að-
alhlutverk þessara samtaka er
að vernda hin smærri og mátt-
arminni félög gegn yfirgangi
hinna stærri og ríkari, með því
að ná samkomulagi um skynsam-
lega fargjaldataxta, sem öll fé-
lög á ákveðnum leiðum verða að
hlíta. Annars gætu stóru, ríku
félögin hæglega á stuttum tíma
gengið milli bols og höfuðs á
þeim smáu með lækkun far-
gjalda, er þau síðar gætu hækk-
að, þegar keppinautarnir væru
lagðir að velli.
Það er einmitt skuldbindandi
samkomulag flugfélaganna innan
IATA um fluggjaldamál, sem
hefir gert Loftleiðum kleift að
halda uppi miklum farþegaflutn-
ingum undanfarin ár milli Banda
ríkjanna og Evrópu, með lægri
fargjöldum. Annars hefði hin-
um stóru íluf'élögum verið inn-
an handar fyrir löngu að taka
upp harða samkeppni á Atlants-
hafsleiðinni með Lágum fargjöld-
um. Óbeinlínis eiga því Loftleið-
ir mikið að þakka IATA vel-
gengni sína undanfarin ár.
Flestar þjóðir, sem flugfélög
eiga í IATA telja starfsemi sam-
takanna svo nauðsynlega, að loft
ferðasamningar milli þjóða eru
yfirleitt byggðir á því, að flug-
fargjöld séu í samræmi við sam-
þykktir IATA. íslenzk yfirvöld
hafa þó getað fengið undanþágu
frá þessu undanfarið fyrir Loft-
leiðir, og mun þar hafa ráðið
nokkru, að ísland hafði annað
félag, Flugfélag íslands, sem er
þátttakandi I IATA og fer eftir
alþjóðasamþykktum. Ef bæði fé-
lögin hefðu undanfarin ár staðið
utan við IATA með lægri far-
gjöld, eru líkindi til, að kostur
hinnar íslenzku flugstarfsemi
hefði orðið mun þrengri en raun
ber vitnL
Stefna fslands varðandi
flugfargjöld
Með ráðunetyisbréfi I maí
1952 var flugfélögunum sett skil-
yrði, að forðast samkeppni um
fargjöldin. í bréfi þessu segir
svo meðal annars:
„Ráðuneytið telur, að hætta
geti falizt í því fyrir flugrekstur-
inn, ef flugfélögin taka upp harð-
vítuga samkeppni um fargjöld-
in sín á milli. Þess vegna er það
skilyrði sett, að þau fari bæði
eftir sömu gjaldskrá, sem að
sjálfsögðu er gert ráð fyrir að
sé ekki óhagstæðari fyrir íslend-
inga en nú tíðkast um áætlun-
arflug á alþjóðaleiðum."
Þessari reglu hefur verið fylgt
síðan að því er snertir innbyrðis-
samkeppni félaganna á sömu
flugleiðum frá íslandi til Ev-
rópu. En Loftleiðir hefir sem
kunnugt er einnig annazt flutn-
inga milli Bandaríkjanna og Ev-
Evrópu á lægra verði en önnur
félög, sem hafa fastar ferðir á
^eirri flugleið. Samningur sá,
sem enn gildir um farþegaflutn-
inga íslenzkra flugfélaga til
Bandaríkjanna, var gerður 1945
og er í þeim samningi báðum ís-
lenzku flugfélögunum veitt sömu
réttindi, þótt Flugfélagið hafi
ekki enn noíað þá heimild.
Þótt flugmálástjórnin íslenzka
hafi að sjálfsögðu aðstoðað Loft-
leiðir eftir megni í þeirri bar-
áttu, sem félagið hefur átt, vegna
sérstöðu sinnar, hefir það verið
yfirlýst stefna íslenzkra yfir-
valda, að flugfargjöld frá ís-
landi til Evrópu skuli vera í sam-
ræmi við samþykktir alþjóða
samtaka flugfélaganna (IATA),
sem Flugfélagið hefir verið aðili
að síðan 1950. Og á þeirri stefnu
eru einnig byggðir þeir samn-
ingar um loftferðaleyfi, sem ís-
landi hefir gert við Norðurlönd,
Bretland og V.-Þýzkaland.
Til þess að ekki skuli fara á
milli mála, að hér sé rétt hermt,
er rétt að skýra frá því, að á
fundi Flugráðs 29. ágúst 1962,
var tekin til meðferðar umsókn
Loftleiða um að félaginu væri
heimilað að taka upp nýtt lægra
fargjald á flugleiðinni milli
Reykjavíkur og Luxemborgar.
Flugráð lét þá bóka, „að umrædd
fargjaldalækkun myndi brjóta
algerlega í bága við marg-yfir-
lýsta stefnu íslenzkra flugyfir-
valda um, að gilda skuli IATA-
fargjöld milli íslands og annara
Evrópulanda, en einmitt vegna
þessarar stefnn hefir tekizt að
gera loftferðasamninga við hin
Evrópulöndin um flug islenzkra
flugféiaga til þessara landa.“
Á þessu ári gerðist svo það, að
vikið var frá þessari meginstefnu
með því að flugmálastjórnin
heimilaði Loftleiðum árið 1963
og 1964 að fljúga frá íslandi til
Luxemborgar og Amsterdam á
tímabilinu 1. nóvember til 1.
apríl hvort árið, fyrir lægri far-
gjöld en Flugfélaginu er heimilt
að taka á þessu tímabili sam-
kvæmt samþykktum IATA. Far-
gjöldin eru 25% lægri en sam-
bærileg fargjöld Flugfélagsins
nú. Þar með er hafin samkeppni
milli félaganna á flugleiðinni til
Evrópu, samkeppni sem beinist
nær eingöngu að flutningi ís-
lenzkra farþega til meginlands-
ins. Meðan Flugfélagið er þátttak
andi í IATA og tákn þess, að ís-
land vilji ekki algerlega snið-
ganga alþjóðlega samvinnu í
flugmálum, getur félagið ekki
lækkað sín fargjöld yfir vetrar-
mánuðina á sama hátt og Loft-
leiðir. Aðstaða félaganna er með
þessu orðin svo misjöfn, að Flug-
félagið fær ekki við unnað. Loft-
leiðir þarf litlu að fórna vegna
fargjaldalækkunarinnar. Félagið
hefur á þessum tíma árs auð sæti
í flugvélum sínum frá Banda-
ríkjunum og það er því að veru-
Björn Ólafsson
legu leyti fundið fé, ef í þessi
auðu sæti fæst skipað farþegum
héðan til meginlandsins. Aðal-
tekjur félagsins eru eftir sem
áður af farþegaflutningum milli
Ameríku og Evrópu.
Loftleiðir mun einnig hafa ósk-
að þess, að fá að fljúga á þess-
um lægri fargjöldum yfir vetrar-
mánuðina til Norðurlanda og
Bretlands, og fengið til þess vil-
yrði Flugráðs, en samþykki við-
komandi flugmálastjórna munu
ekki hafa fengizt.
Eins og kunnugt er af umræð-
um í blöðum og útvarpi, hafa
Loftleiðir sent umsókn til Flug-
ráðs um enn meiri fargjalda-
lækkun eða sem svarar samtals
um 50% undir IATA-fluggjöld-
um. Þetta á að gilda yfir vetrar-
mánuðina meðan flutningar frá
Ameríku eru í lágmarki, en þeg-
ar farþegastraumurinn hefst aft-
ur með vorinu hefur félagið lítið
af lausum sætum, enda þá óhag-
stætt að taka frá sæti fyrir ís-
lenzka farþega fyrir lágt gjald.
Samvinna i áratng
Það er hörmulegt að flugfélög-
in, sem hafa haft að ýmsu leyti
vinsamlega samvinnu síðasta
áratug og ekki reynt að ganga
inn á verksvið hvort annars með
undirboðum, skuli nú vera kom-
in í aðstöðu, ef til vill fyrir hugs-
unarleysi og handvömm, sem get-
ur í nánustu framtíð haft afdrifa-
ríkar afleiðingar fyrir þau sjálf
og erfiðleika fyrir íslenzk stjórn-
völd.
Undanfarin ár hefir starfssvið
félaganna verið allskýrt afmark-
að. Flugfélagið hefir haldið uppi
reglubundnum ferðum milli ís-
lands, Bretlands og Norðurlanda
og afkoma þess hefur að mestu
byggzt á þessum flugleiðum. Að-
alstarf Loftleiða, sem hefur geng-
ið með ágætum, er farþegaflutn-
ingurinn milli Ameríku og Ev-
rópu. Bæði félögin hafa undan-
farin ár tekið sömu fargjöld, sam
kvæmt samþykktum IATA, frá
íslandi til Evrópu. Þess er ekki
að dyljast, að hörð samkeppni
með lækkuðum fargjöldum héð-
an til Evrópulanda hlýtur að
hafa afdrifarík áhrif á afkomu
Flugfélagsins, meðan slík sam-
keppni hefir engin teljandi áhrif
á afkomu Loftleiða, sem hefir
aðaltekjur sínar af Ameríkuferð-
unum.
Þegar þetta er ritað hefir sú
frétt borizt út, að umsókn Loft-
leiða um frekari fargjaldalækk-
un, sem legið hefir fyrir Flug-
ráði, hafi nú verið samþykkt.
Verður nú erfitt að gera sér
grein fyrir hvaða stefnu ísland
ætlar að hafa í flugmálum sín-
um í nánustu framtíð. Það er ef
til vill óvinsælt, að standa gegn
því, ef einhver vill lækka verð
á þjónustu sinni í svipinn, jafn-
vel þó slík lækkun geti síðar
leitt til öngþveitis og vandræða.
En flugmálin verða ekki hér frek
ar en annars staðar farsællega
rekin, nema framkvæmd þeirra
sé byggð á óreikulum og skyn-
samlegum sjónarmiðum.
Fargjöldin til Luxemburg
Mörgum mun finnast það
næsta hlálegt, að annað flugfé-
lagið skuli nú stofna til fargjalda
samkeppni, vegna þeirra íslend-
inga, sem í skammdeginu þurfa
að ferðast til útlanda. Einnig er
það mjög miður, að svo lítur út,
að þessi samkeppni, með sam-
þykki Flugráðs, virðist ætla að
hafa í för með sér, að rofin verði
þau tengsl, sem ísland hefur haft
við alþjóða samtök um ákvörðun
fluggjalda.
Til þess að menn geti gert sér
hugmynd um, hvernig þessari
samkeppni er nú varið, og hvern-
ig fargjöld Flugfélagsins eru í
samanburði við fargjöld annara
félaga, skulu hér gefnar eftirfar-
andi upplýsingar:
Fargjöld frá Reykjavík til
Luxemburg: IATA kr. 4,872,00
aðra leiðina (2,315 km.) eða kr.
2.10 per km. Fargjald Loftleiða
er nú kr. 7.066.00 báðar leiðir
eða kr. 1,52 per km. Ef hin
nýja umsókn Loftleiða, sem nú
hefir verið samþykkt af Flugráði,
kemur til framkvæmda, verður
fargjald til Luxemburg aðra
leiðina kr. 2,670,00 eða kr. 1,15
pr. km. Er það kr. 2,202,00 lægra
aðra leiðina en nú er samþyktk
innan IATA, eða sem svarar til
nærri 50% lægra gjalds, og rask-
ar þar með öllu fargjaldasam-
ræmi milli íslands og meginlands
Evrópu.
í sambandi við þessi mál er
nauðsynlegt að veita því athygli,
að flugmálastjórnin breytir í
engu samkeppnisaðstöðu Loft-
leiða á Norður Atlantshafsflug-
leiðinni með samþykkt sinni á
lækkuðum fargjöldum héðan til
Luxemburg. Skal nú sýnt fram á
þetta með því að tilfæra sjálf
fargjöldin. • Vetrarfargjald Loft-
leiða fram og aftur á flugleið-
inni héðan til New York er
$ 246,00 og sé lægra fargjaldinu
til Luxemburg, sem flugmála-
stjórnin hefir samþykkt, þætt við
þetta fargjald, er heildar far-
gjaldið fram og aftur á milli
New York og Luxemburg $363,80.
Hins er svo að geta, að í gildi er
sérstakt fargjald frá New York
til Luxemburg og er það $358,20,
eða $5,60 lægra en hér var um
getið að ofan. Sannast á þessu,
að það er ekki til þess að bæta
samkeppnisaðstöðu sína gagn-
vart erlendum flugfélögum, sem
Loftleiðir sækja um lægra fair-
gjöldin héðan til Luxemburg.
Hér er um það að ræða, að flug-
málastjórnin samþykkir sérstök
hlunnindi í fargjöldum til handa
Loftleiðum, hlunnindi, sem þeim
gagnast einvörðungu í samkeppni
Loftleiða við erlend flugfélög.
Það er því. óumflýjanleg stað-
reynd, að flugmálastjórnin hefip
nú beinlínis mismunað flugfélög-
unum og stofnað til átaka þeirra
í milli vegna fargjaldamálanna.
Fargjöld Flugfélagsins
Venjuleg fargjöld Flugfélags-
ins til nokkurra staða í Evrópu,
og samanburður á .þeim við far-
gjöld annarra félaga er svo sen»
hér segir, og er verðið reiknað
í krónum per km.:
kr.
Rvík-Glasgow (km. 1.333) 2,26
Rvík-London (km. 1.880) 2.02
Rvík-Kaupm.h. (km. 2.115) 1,99
Fluggjöld annarra flugfélaga
á Evrópuleiðum
Kaum.h.-London (km 983) 3.09
Osló-Hamborg (km. 698) 3,67
Stokkhólm-Amsterdam
(km. 1,132) 3,00
Glasgow-Lissabon
(km. 1,891) 2,29
Meðal verð á fimm flugleið-
um Flugfélags íslands milli ís-
lands og útlanda (venjulegt far-
gjald) er kr. 2,23 pr. km. Meðal
verð erlendra flugfélaga á tíu
fluigleiðum innan Evrópu (venju-
logt fargjald) er kr. 2,91 pr. km.
Af þessum sanaa.nburði má sjá,
að fargjald Flugfélagsins, miðað
við verð fyrir hvern km. fluig-
leiðair, eru þau lægstu í Evrópu.
Sýnir þetta betutr en nokkuð ann-
að, að félagið hefir ekki lagt si'g
eftir því á undanfömum árum að
halda uppi ósanngjörnum flug-
fargjöldum- Þvert á móti hefur
það barizt fyrir því í IATA, að
fargjöld firá íslandi til Evrópu
væru hagstæð fyrir landsmenn.
Ef Flugfélaigið neyðist til að
lækka þau fargjöld, sem það hef-
ir nú, þá eir það ekki af því að
það sé heilbrigð eða eðlileg ráð-
stöfun, sem reksturinn geti vel
borið, heldur vegna þess, að fé-
lagið á þá ekki annarra kosta
völ, ef það vill halda þeirri að-
stöðu, sem það hefir byggt upp á
undanförnuim árum.
Ef Flugfélagið neyðist til þesa
að táka upp harða samkeppni til
þess að halda aðstöðu sinni, verð-
ur það að lækka fargjöld sin á
flugleiðunum til Bretlands, Norð-
urlanda Oig Þýzkalands. En það
getur það ekki gert, nema að
seigja sig úr IATA. Kæmi þá til
kasta íslenzkra yfirvalda að út-
vega félaginu samiþykki flug-
málastjóma þessara landa vegna
hinna nýju gjalda, sem ekki væru
í samræmi við umsamin gjöld
ininan IATA.
Getur fsland staffið fyrlr ntan?
Undanfairin ár hefir mikið verið
rætt og ritað um samkeppni Loft-
leiða við hiin stóru flugfélög 4
leiðinni um Atlantshaf. Hafa
margiir haft þá trú vegna þess
hve vel félaginu hefur lánaat
samkeppnin, að heppilegast væri
fyrir ísland að standa utan við
IATA og geta ráðið gerðum sín-
um án þátttöku í þessum alþjóð-
legu samtökum. Hér hafa þessi
samtök á stundum verið kölluð
okurhringur auðfélaganna, er
stæði gegn lækkun fargjalda og
amaðist við hverri viðleitni í þá
átt. Slík skoðun er að sjálfsögðu
jafn fráleit og sú ósamngimi, að
fotrdæma þau erlendu félög fyrir
ósvífni og yfirgamg, sem biðja
um leyfi til að fljúga fyrir sömu
fargjöld og Loftleiðir yfir Atlanta
haf. íslendingar geta ekki vænzit
þess, að hafa einkaleyfi ttl að
fljúga á lægri fargjöldum ei»
aðrar þjóðir. Þeir geta aðeins
vænzt þess, að vegna smæðar
sinnar og hnattstöðu sé þeim
sýnd þolinmæði og vinsemd ekki
sízit vegna þees, hversu hlutur
þeirra er lítill af hinum miklu
Framh. á bls. 11