Morgunblaðið - 16.02.1964, Blaðsíða 17

Sunnudagur 16. febr. 1964
MORGUNBIAÐIÐ
17
Efling byggðar um
allt land
Flestir eða allir eru sammála
um nauðsyn þess að hindra, að
allir landsmenn safnist saman
á tiltölulega litlum hluta lands-
ins. Þess vegna hafa marghátt-
aðar ráðstafanir verið gerðar til
að bæta kjör fólksins úti um
land og vega á móti fólksflutn-
ingum til Suðvesturlands. í þess
um tilgangi hefur miklu fé ver-
ið varið beint og óbeint. Hafa
þau fjárframlög vafalaust haift
verulega^?ýðingu, þótt hihu verði
ekki neitað, að tilætluðum á-
rangri hefur enn ekki verið náð.
En hvað er hægt að gera
spyrja menn, ef framlög til raf-
væðingar, vegagerða, hafnargerða
bygginga félagsheimila, ræktun-
ar, o.s.frv. bera ekki fullnægj-
andi árangur. Eru til önnur og
ef til vill áhrifameiri úrræði?
Morgunblaðið telur, að slík úr-
ræði séu til, og það hefur þeg-
ar bent á þau. Ef unnt reyndist
að koma upp einu eða fleiri stór
Íyrirtækjum í hverjum hinna
þriggja landsfjórðunga, sem
keppa þurfa við Suður- og Suð-
vesturland, mundi það án alls
efa verða áhrifamesta úrræðið
í þessum efnum.
Slík fyrirtæki mundu draga til
•ín mannaíla og fjármagn, sem
Akureyri seð ur lofti.
REYKJAVÍKURBRÉF
efla mundi þéttbýli í þessum
fjórðungum og nærliggjandi
þorp og sveitir mundu njóta
góðs af því, alveg eins og kaup-
staðirnir við Faxaflóa og bæði
þéttbýlið og sveitirnar á Suð-
urlandi njóta góðs af vexti
Reykjavíkur.
Alúminíum á
Akureyri
Arðvænlegast er talið að
byggja hina fyrirhuguðu alumin
íumverksmiðju við Faxaflóa.
Engu að síður eru gerðar á því
víðtækar athuganir, hvort unnt
mundi að staðsetja verksmiðj-
una við Eyjafjörð.
Allmikill aukinn kostnaður
yrði því óhjákvæmilega sam-
fara að byggja nægilega öfluga
háspennulínu yfir hálendið frá
Búrfelli • til Akureyrar, en hins
vegar er ekki talið að tæknilega
sé neitt því til fyrirstöðu. Eig-
endur alúminíumbræðslunnar
mundu sjálfsagt hafa eitthvert ó-
hagræði af því ef hún yrði
byggð norðanlands en ekki sunn
an. Samt ber að leggja á það
áherzlu við þá, að verksmiðjan
verði reist þar.
Morgunblaðið hefur lýst þeirri
ekoðun sinni, að það telji rétt,
að við tökum á okkur veruleg-
ar fjárhagsbyrðar til þess að
verksmiðjan verði byggð norð-
anlands. Þær byrðar kunna að
þykja nokkuð miklar í eitt
skipti, en þær munu létta áf
okkur miklum vanda og marg-
víslegum útgljöldum í framtíð-
ÍnnL
Austfirðir og Vest-
Auk alúminíubræðslunnar er
rætt um það, að kísilgúrverk-
smiðja verði reist norðanlands.
Þetta nýja fyrirtæki gæti valdið
því, að á tilíölulega fáum árum
myndaðist nokkur hundruð
manna þorp við Mývatn. Með
þessum tveim fyrirtækjum
mundi því athafnalíf á Norður-
landi vera styrkt svo, að öruggt
ætti að vera, að í kjölfarið
fylgdu nýjar framkvæmdir,
sem hindruðu það, að fólk flytt-
iet burt af Norðurlandi.
>orp við Mývatn mundi verða
við þjóðbrautina til Austurlands
Laugard. 15. íebr.
og hafa nokk-ra þýðingu fyrir
byggðina þar, sem þá væri kom-
in í meiri nálægð við þéttbýlið
á Norðurlandi. Vafalaust mundi
ferðamannastraumur norður og
austur aukast og samgöngur örv-
ast, einnig við Austfirði, en samt
væri það verkefni óleyst að
efla byggðina á Austurlandi til
jafnvægis við Norður-, Suður-
og Suðvesturland.
Á Austfjörðum þyrfti einnig
að rísa eitt — eða fleiri — stór-
fyrirtæki sem laðaði til sín
minni rekstur og yrði grundvöll-
ur að öflugu þéttbýli. Hið sarna
þyrfti að gerast á Vestfjörðum.
Og þá yrði á hinn raunhæfasta
hátt tryggt jafnvægi í byggð
landsins.
Á öld tækninnar eru sífellt að
skapast ný tækifæri til stór-
framkvæmda. Morgunblaðið er
þess ekki umkomið á þessu stigi
að spá neinu um það, hvaða fyr-
irtæki væri arðvænlegast að
reisa vestanlands og austan, en
það er sannfært um að tækifæri
til slíkra stórátaka eru á næsta
leiti, ef íslendingar hafa mann-
dóm og vit til að hagnýta sér
þau tilboð, sem bjóðast til
stóriðju í heilbriglðri samvinnu
við þá, sem hafa yfir að ráða
tæknikunnáttu, markaðsmögu-
leikum og fjármagni.
Ef byg«ð fer í eyði
Af og ti.1 heyrast raddir um
það, að ekkert væri athugavert
við, að mörg býli færu í eyði.
Slík sjónarmið er reynt að rök-
styðja með fjárhagslegum full-
yrðingum. En jafnvel þótt menn
vildu loka augunum fyrir þeirri
þjóðfélagslegu hættu, sem því
væri samfara að heilar byggðir
færu í auðn, nægja fjárhagp-
legar röksemdir til þess að
slíkt verður að hindra.
Þannig er það Ijóst, að gíf-
urlega nýja fjárfestingu þyrfti,
ef til dæmis eitt þúsund býli
færu i auðn. Þá þyrfti að koma
upp íbúðum fyrir eitt þúsund
fjölskyldur, því að íbúðarhús-
næði það, sem fólk þetta býr í
upp til sveita, yrði þá ónýtt, auk
eyðileggingar útihúsa og ræktun
ar.
Setjum svo, að heildarkostnað
ur við byggingu þessa húnæðis
asamt útgjöldum þess bæjarfé-
lags, sem leggja þyrfti götur og
sjá um aðrar þarfir, væri 700
þús. kr. á íbúð, sem er mjög
lágt áætlað, þá væri hér um að
ræða hvorki meira né minna en
700 milljónir króna.
Fyrir slíka upphæð mætti
gera stórátök í ræktunarmálum,
ef mönnum sýndist svo, þannig
að þessi býli yrðu fær um fram-
leiðslu til útflutnings. En ef
menn vildu heldur, væri hægt
fyrir slíka upphæð að koma upp
stórfyrirtæki í einihverju því
byggðarlagi, sem við mesta erf-
iðleika býr, og það fyrirtæki
gæti orðið lyftistöng heils lands
fjórðungs.
Þótt ekki kæmi annað til en
þetta, væri fráleitt að leggjja heil
ar sveitir í auðn, enda mun það
brátt sannast, að landbúnaður-
inn á mikla framtíð fyrir sér,
ekki sízt vegna þess stórhugs,
sem nú er ríkjandi og aðgerða
Viðreisnarstjórnarinnar til þess
að stækka býlin, sem meðal ann
ars kemur fram í aðstoð við að
auka ræktunina upp í 25 hekt-
ara á býli, í stað áðeins 5 hekt-
ara til 1957 og 10 hektara fram
til síðasta árs, þegar hámarkið
var ákveðið 15 hektarar.
Jafnvæsji í þjóðar-
búskapnum
En það er ekki nóg að tryggja
hið svonefnda jafnvægi í byggð
landsins. Hitt er ekki síður mik-
ilvægt að trygr^a jafnvægi í
þjóðarbúskapnum, traustan fjár
hag og stöðugt verðlag, sem á
er hægt að byggja framfarir og
batnandi lífskjör. Þetta hefur
því miður mistekizt að undan-
förnu, fyrst og fremst vegna ó-
ábyrgrar stjórnarandstöðu, sem
komið hefur fram áformum sín-
um um víxlhækkanir kaupgjalds
og verðlafís.
Sem betur fer er nú öllum
landslýð að verða það ljóst, að
hinar óraunhæfu kauphækkapir
verða að hætta, vegna þess að
þær eru engum til góðs, en öll-
um til tjóns.
Kauphækkamrnar á s.l. ári
voru nokkuð sérstaks eðlis, því
að menn töldu launahlutfall hafa
raskazt um of opinberum starfs-
mönnum í hag, en enginn getur
með rökum haldið því fram, að
eftir að síðasta hringnum í
kauphækkuninni lauk, beri op-
inberir starfsmenn of mikið úr
býtum.
Ekki er heldur unnt fyrir þá,
sem hindruðu að láglaunafólk
fengi sinn hlut bættan, að halda
því nú fram, að launahlutföllum
þurfi að raska þessu fólki í hag.
Það hefur margsinnis verið,
reynt en ætíð hindrað. Þess
vegna er ekki ástæða til að ætla
að tilraunir, sem gerðar kunna
að vera til að launahlubfallinu
á ný, muni njóta samúðar.
Full ástæða er því til að vera
bjartsýnn á það, að nýjar til-
raunir til að knýja fram kaup-
hækkanir muni fara út um þúf-
ur, þótt upplausnarmenn reyndu
enn að leggja til atlögu.
Afleiðingar kaup-
hækkananna
Eins og menn vissu fyrirfram
hafa orðið þær afleiðingar af
kauphækkununum í des.. að
verðlag hefur nokkuð hækkað.
Verðhaakkanirnar eru ekki all-
ar fram komnar, en munu koma
fram í dagsljósið á næstunni.
Mikið af þessum verðhækkun-
um er beinlínis lögboðið. Þann-
ig er til dæmis varið hækkun-
um landbúnaðarverðs og raunar
líka hækkun álagningar í verzl
un. Menn hafa e.t.v. ekki gert
sér grein fyrir síðara atriðinu,
en með lögum um verðlagseftir-
lit er ákveðið, að alagning skuli
vera nægileg til þess að vel rek-
ið fyrirtæki geti borið sig.
í samræmi við þetta voru á-
lagningareglur ákveðnar á sín-
um tíma. Kaupmönnum þóttu
þær að ýísu nokkuð lágar, en
síðan hefur orðið geysimikil út-
gjaldaaukning hjá verzluninni
og lögum samkvæmt á hún að
fá þau útgjöld borin uppi í
hækkaðri álagningu. Það væru
lögbrot af hálfu stjórnarvalda
að hindra það að verzlunin fái
hlut sinn bættan og þess vegna
óhjákvæmilegt að svo fari.
Auðvitað væri æskilegast að
afnema verðlagshömlurnar, en
blað annars stjórnarflokksins
hefur fram að þessu barizt fyr-
ir viðhaldi þeirra svo að ætla
verður, að þær skoðanir — þó
barnalegar séu — eigi svo mik
inn hljómgrunn í Alþýðuflokkn-
um, að erfitt verður að koma
þessu nauðsynjamáli fram til
hagsbóta fyrir allan almenning.
Hlutverk atvinnu-
rekandans
í ágætri grein sem dr. Benja-
mín Eiríksson ritaði hér í blað-
ið s.l. föstudag, víkur hann m.a.
að hinu mikilvæga hlutverki at-
vinnurekandans í lýðræðisþjóð-
félagi. Hann ræðir um félags-
lega þýðingu sjálfstæðra atvinnu
rekenda, sem hver um sig se
máttarstólpi þjóðfélagsins, hiver
á sínu sviðL hver í sínu byggð-
arlagi.
Þetta eru orð í tíma töluð, því
að oft sézt mönnum yfir það í
kapphlaupinu við að afla sér
sem mestra tekna, að frum-
skilyrði góðra lífskjara til fram-
búðar er, að heilbrigður atvinnu
rekstur dafni vel, safni sjóðum
til frekari uppbyggingar og til
þess að hagnýta nýjungar og
tækniframfarir. Á því og því
einu getur ör framfarasókn
byggzt og þar með batnandi lífs
kjör.
Hið mikilvæga hlutverk vinnu
veitendans, að vera sívökull við
að bæta rekstur sinn og huga að
nýjungum hefur að litlu verið
metið hér á landi. Mönnum hef-
ur þótt sjálfsagt að ganga svo
nærri atvinnurekstrinum, að litl-
ir möguleikar hafa verið á að
bæta hann. Þetta hefur afbur
orðið til þess að *ramfarir hafa
orðið minni en ella.
Vinnuveitendur
og vinnudeilur
En vinnuveitendur hafa ekki
einungis skyldur við þjóð sína í
daglegum störfum heldur líka í
vinnudeilum. Dr. Benjamín Ei-
ríksson bendir á það í grein
sinni, að rök fyrir atvinnufrélsi
og einkaframtaki séu m.a. þau,
að við þau skapist öflug stétt at-
vinnurekehda, stórra og smárra,
sem samkvæmt reynslu vest-
rænna þjóða beita áhrifum sín-
um í þjóðfélaginu til jafnvægis
og hófsemi, til eflingar friði og
menningar.
Hér er vissulega um að ræða
mikilvægt hlutverk, sem undir
engum kringumstæðum má van-
rækja. Nægileg kjölfesta getur
ekki skapazt í' lýðræðislegu þjóð
félagá, ári þess að þar séu marg-
ir heilbrigðir atvinnurekendur,
sem geri sér fulla grein fyrir
skyldum sínum við þjóðina og
mikilvægi þess hlutverks, sem
þeir hafa tekizt á hendur.
Því miður . hafa íslenzkir
vinnuveitendur ekki gert sér
fulla grein fyrir þessu mikil-
væga hlutverki. Þeir hafa stund
um virzt vera á flótta undan i-
mynduðu almenningsáliti. En
tími er til þess kominn, að þeir
ræki hlutverk sitt af þrótti,
í vinnudeilum er sérstaklega
mikilvægt að þeim sé Ijóst, að
þeim ber að sjá til þess, að
ekki séu gerðir samningar, sem
atvinnutækin ekki geta staðið
undir. Það er þeirra að gæta
hags fyrirtækjanna og þar með
þjóðarheildarinnar, því að án
öflugs atvinnurekstrar getur
landsmönnutn ekki farnazt vel.