Morgunblaðið - 26.07.1964, Blaðsíða 15

Sunnudagur 26. júlí 1964
MORGUNBLAÐIÐ
15
Umbyltingin á
Austurlandi
Hvergi hafa framfarirnar síð-
nstu árin orðið meiri en á Aust-
fjörðum. Þar hefir efnahagur
ifólksins batnað meir og örar
en annars staðar, og er það sér-
staklega ánægjulegt með hliðsjón
af því, að yfirleitt var efnahagur
manna þar einna verstur, áður en
hin mikla atvinnuaukning varð
þar, samfara síldargöngunum fyr
ir Austurlandi.
Með aukinni atvinnu og bætt-
um efnahag í sjávarþorpunum á
Austurlandi aukast einnig mark-
aðir fyrir landbúnaðarvörur, og
þessi þróun kemur því einnig
landbúnaðinum í þessum lands-
hlutum til góða, enda sjást þess
hvarvetna merki, að framfara-
hugur er í mönnum eystra, ekki
síður en annars staðar.
Ekki er það síður mikilvægt,
sem áður hefir verið vakin at-
hygli á, að með auknum atvinnu
möguleikum hefir fjárhagslegt
sjálfstæði einstaklinganna auk-
izt stórum og ekki var vanþörf
á því á Austurlandi, þar sem
kaupfélögin beittu oft römmustu
atvinnukúgun og fæstir gátu um
frjálst höfuð strokið vegna yfir-
gangs kaupfélagsstjóra.
Þetta er sem sagt að breytast,
góðu heilli, og þess vegna ríkir
nú bjartsýni og stórhugur meðal
Austfirðinga.
Gamlur minningar off framtiðarvonir. (Ljósm. Mbl.: Ól.K.M.)
REYKJAVÍKURBREF
Alvarle^t ástand á
Siglufirði
En á saana tíma og síldin hefir
arðið bjargvættur Austfirðinga,
hefir hún leikið Siglfirðinga
grátt. Þar er nú mjög alvarlegt
ástand í atvinnumálum. Heita
má, að engin síld hafi þar verið
tötluð, þótt þar séu 20 söltunar-
stöðvar, sem atvinnulíf staðarins
hefir að miklu leyti byggzt á.
Siglfirðingar eru að vísu van-
lr því að til beggja vona geti
brugðizt um síldaraflann og ekki
setíð verið jafn gott í ári, en nú
keyrir þó um þverbak, og er eðli-
legt að menn séu órólegir, þegar
•tvinnuástand annars staðar er
með bezta móti.
Á Siglufirði hefir fólki fækk-
*ð svo, að nú búa þar um 2.500
manns, en árið 1948 var íbúa-
talan 3.100. Segja má að útaf fyr-
ir sig sé þetta ekki það versta,
ef nægileg atvinna væri fyrir þá,
*em eftir eru, en því miður' er
það hvergi nærri svo.
Það hlýtur að vera sameigin-
legt áhugamál landsmanna ailra
að reyna að bæta atvinnuástand-
ið á Siglufirði, svo að fólk geti
þar haldizt við, eignir verði ekki
ónýtar og aðstaða verði varðveitt
til síldarmóttöku, þegar síldin
kemur aftur fyrir Norðurlandi,
*em við hljótum að vona og
treysta.
Stefán Friðbjarnarson, frétta-
ritari Morgunblaðsins á Siglu-
firði, sendi blaðinu pistil, í fyrri
viku, þar sem fjallað er um þessi
vandamáL
Orð Stefáns
Stefán Friðbjarnarson segir
meðaL annars:
„Það sem getur bjargað Siglu-
firði í dag eru skjótar samgöngu-
bætur og iðnvæðing. Síidarverk-
amiðjur ríkisins reka hér frysti-
hús og niðurlagningarverksmiðju.
Tryggja verður að þessi fyrir-
tseki starfi í vetur með fullum
Laugard. 26. júlí
afköstum. FLýta verður upp-
byggingu tunnuverksmiðjunnar,
sem brann sl. vetur. Hér verður
að staðsetja ýmiss konar iðnfyr-
irtæki, sem skortir vinnuafl í
Reykjavík, en geta fundið vinnu-
fúsar hendur hér og jafnvel íviln-
anir, sem ekki eru aiis staðar að
fá. IðnrekendaféLagið, Iðnaðar-
máLastofnunin, sem og íslenzk
stjórnarvöid ættu að hyggja að
þeirri lausn. Það þarf líka að
hyggja að því, hvort hægt sé að
fá erienda aðiia, sem ráða yfir
mörkuðum fyrir niðurlagða síld,
til að byggja og reka hér niður-
lagningar og dósaverksmiðjur og
ná samningum við viðskiptaheild
ir í Évrópu, sem girða sig toll-
múrum gagnvart þessari fram-
leiðslu. Algjört síldarleysi í sum-
ar, sem ýmsar líkur benda til að
verði, áframhaldandi fólksflótti
héðan, verðmætisrýrnun mikilla
eigna, sem að verulegu leyti eru
eign ríiksins sjálfs, hljóta að
skapa það ástand, sem kallar á
öll ábyrg þjóðfélagsöfl til úr-
lausnar."
Lciðirnar til
úrlíóta
I þessum hnitmiðuðu orðum
Siglfiðingsins er að finna þá
lausn, sem orðið getur til bjarg-
ar. Þar er bent á öll þau úrræði,
sem líkleg eru, og ekki hikað
við að horfast í augu við vand-
ann.
Það er ekki einungis rikið
sjálft, sem á að láta þessi mál
til sín taka. Ríkisreksturinn hef-
ir gefið svo misjafna raun, að
honum á að setja skorður. Hins
vegar er ekki óeðlilegt, að oiýn-
berir aðilar greiði fyrir því, að
fyrirtæki séu stofnsett, þar sem
atvinnuleysi er, og erfiðar fjár-
hagsástæður.
Það er áreiðanlega miklu heppi
legra að styrkja einkafyrirtæki,
beint eða óbeint, í upphafi og
láta þau síðan standa á eigin fót-
um, heldur en að ríkið sjálft sé
að bjástra í atvinnurekstri.
Enginu efi er á því, að unnt
væri aS fá einkafyrirtæki til að
starfrækja verksmiðjur á Siglu-
firði, ef sú leið, sem Stefán Frið-
bjarnarson aðeins drepur á, að
ívilna fyrirtækjunum, væri farin.
Vissulega væri ástæða til þess að
áhugamenn á Siglufirði ræddu
við Iðnrekendafélagið, Iðnaðar-
málastofnunina og stjórnarvöld
til þess að reyna að leysa þenn-
an vanda.
Stjórinnálamenn
og athafnamenn
Athafnamenn fjargviðrast oft
yfir því, að stjórnmálamenn séu
skilningslausir á þarfir atvinnu-
rekstrarins, þeir séu með allan
hugann við framkvæmdir ríkis-
ins og dragi fjármagn til þess í
stað þess að beina því að upp-
byggingu atvinnuvega í einka-
eign.
Rétt er það, að nokkuð er tii
í þessu, og stundum hefir* ríkið
gengið feti framar í atvinnu-
rekstri en eðlilegt getur talizt.
En umbætur í þessu efni fást
ekki með því einu að skamma
stjórnmálamennina. Þess er ekki
að vænta — og það er heldur
ekki eðlilegt —■ að frumkvæði í
atvinnumálum komi frá þeim;
það eru athafnamennirnir sjálfir,
sem eiga að taka viðfangsefnin
föstum tökum, og stjórnmála-
menn, bankastjórar og aðrir
áhrifamenn eru yfirleitt alls
ekki jafn andvígir því, að fjár-
magnið fari til einkarekstrar
eins og athafnamennirnir stund-
um halda fram.
A ýmsum sviðum í öllum meg-
in þáttum atvinnulífsins hefir
einkaframtak vel dafnað og
Grettistökum verið lyft, en gall-
inn er einkum sá, að athafna-
menn eiga erfitt með að starfa
saman í stórfyrirtækjum, sem
rekin eru fyrir opnum tjöldum,
og með þátttöku sem flestra.
Þöwiiin er til ills
Sá háttur, sem viðgengizt hef-
ir í stórum og öflugam atvinnu-
fyrirtækjum, að pukra með allt,
er að rekstri þeirra lýtur, hefir
illa gefizt, sem von er til. Skort-
ur á sjálfsögðum upplýsingum
um rekstur slíkra fyrirtækja hef-
ir valdið margs konar tortryggni
og orðið fyrirtækjunum til stór
tjóns, því að ekki er við það að
búast, að almenningur sýni þeim
velvilja og skilning, þegar hann
er ekki virtur þess að skýra hon-
um frá meginþáttum starfsemi
fyrirtækjanna.
Það er þess vegna ánægjulegt,
að einn af forystumönnum Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna
skyldi hér í blaðjnu hefja opin-
berar umræður um starfsemi
þessa stórfyrirtækis, en leyndin
yfir rekstri þess fram að þessu
hefir valdið því miklu tjóni.
Grein Einars Sigurðssonar var
að vísu nokkuð hvassyrt, og við
því er að búast, að hann líti á
máiin frá sjónarhóli síns fyrir-
tækis.
Líklegt er þess vegna, að þeir,
sem að er vikið, skýri málin frá
sínu sjónarmiði og ekki séu öll
rök Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna jafn góð, þótt á hinu
leiki ekki vafi, að með grein
Einars Sigurðssonar hafi verið
náð þeim tilgangi hans að auka
nokkuð á traust til þessa fyrir-
tækis — eða draga úr van-
trausti.
Hcilbri^ðar
omræður
Það er ekki fyrst og fremst
vegna raka þeirra, sem Sölumið-
stöð hraðfrystihúsanna hefir nú
birt almenningi, sem þessi skrif
hafa orðið samtökunum til góðs,
heldur af hinu, að menn hljóta
að virða það og meta, þegar
spilin eru lögð á borðið og menn
geta sjálfir lesið út úr þeim. Þótt
menn faliist ekki á öll rökin og
væntanlega verði ýmislegt af því,
sem forusta S.H. heidur fram,
hrakið eða gagnrýnt er það vel,
að hún hefur umræðurnar.
Væntanlega verður grein Ein-
ars Sigurðssonar til þess að mikl-
ar umræður spinnist um at-
vinnumái þjóðarinnar og rekst-
ur stórfyrirtækjanna eins og vera
bef. Sem betur fer er ekki auð-
velt að snúa aftur til leyndar-
innar, þegar glufa hefir verið
opnuð almenningssjónum, þá
krefjist menn þess, að fá enn
meira að vita.
Á því leikur heldur ekki vafl,
að forystumenn Sölumiðstöðvac
hraðfrystihúsanna munu verða
þess varir, að fólk metur það,
að þagnarmúrinn hefir verið rof-
inn, og þeir og aðrir stjórnendur
stórfyrirtækja munu finna vaic-
andi skilning á störfum sínum,
ef þeir láta af þeim hætti, sem
allt of mikið hefir hér ríkt, að
reyna að pukra með alla hiuti á
bak við tjöldin.
Stuðningur við
einkaíramtak
Það hefir verið skoðun stjórn-
enda ýmissa hinna stærri fyrir-
tækja, að þeir ættu að njóta skil-
yrðislauss stuðnings þeirra, er
styrkja vilja framtak einstakl-
inganna; þeim bæri engin skylda
til að veita upplýsingar um at-
hafnir sínar, hvorki þeim, sem
sammála eru þeim um nauðsyn
öflugs einkareksturs, né öðrum.
Þessi skoðun er þjóðhættuleg.
Ef hún fengi að ríkja áratugum
saman, yrði það til þess að al-
menningur missti trú á einka-
rekstur og héldi, að í honum þró-
aðist hvers konar spilling, jafnvel
verri en í opinberum fyrirtækj-
um.
Stóratvinnurekstur á ekki að
vera neitt feimnismál. Stjórnend
ur hans eiga að gleðjast yfir því
að geta rætt á heilbrigðum grund
velli um vandamál sín. Þeir
munu finna, að fólk vill líta með
skilningi á þá erfiðleika, sem við
er að glíma, og þeir munu einnig
verða þess varir, að menn skilja,
að það er þjóðinni fyrir beztu,
að fyrirtækin geti skilað hagnaði.
En það er eins og sumir menn
skammist sín fyrir það, ef fyrir-
tæki þeirra græða; þeir jafnvel
leggja sig í líma við að telja fólki
trú um, að allt sé á hausnum í
höndum þeirra. Þetta er eðlileg
afieiðing af pukrinu, sem nú þarf
að uppræta í eitt skipti fyrir öll,
og þess vegna fagnar Morgun-
blaðið grein Einars Sigurðssonar,
enda treystir það því, að hún sé
upphaf heilbrigðra umræðna.