Morgunblaðið - 23.09.1964, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 23. sept. 1964
MORCUNBLAÐIÐ
15
KRAFTAVERKiÐ
HöfundursWilliain Gibsmn
Þýðandi: Jónas Kristjénsson
Leikstjóri: Klemenz Jónsson
Þ.JÓÐLEIKHÚSIÐ hóf sextánda
starfsár sitt á sunnudagskvöldið
með frumsýningu á bandaríska
sjónleiknum „Kraftaverkið“ eftir
William Gibson í þýðingu Jón-
asar Kristjánssonar. Eins og
flestum mun kunnugt eftir ýtar-
leg blaðaskrif, er verkið sann-
sögulegt og fjallar um stuttan
kafla úr bernsku Helenar Kell-
ers: aðdraganda þess „krafta-
verks“ að blint og heyrnarlaust
stúlkubarn, tæpra sjö ára gam-
alt, vaknar til vitundar um gildi
orðsins, firínur lykilinn að mann-
legri hugsun og tjáningu. Helen
Keller hefur sjálf lýst þessum
aðdraganda allrækilega í sjálfs-
ævisögu sinni, sem kom út í ís-
lenzkri þýðingu árið 1949, og
hefur Gibson stuðzt dyggilega
við þá frásögn, svo langt sem
hún nær, en einkum mun hann
hafa hagnýtt bréf kennslukon-
unnar, Anne Sullivan, frá þessu
skeiði, en þau hafa verið gefin út
á prenti í Bandaríkjunum.
„Kraftaverkið" var í öndverðu
samið fyrir sjónvarp, en síðar
endursamdi Gibson það fyrir
leiksvið, og var það frumsýnt í
Bandaríkjunum árið 1959. Hér
er hvorki um að ræða viðamikið
né djúpskyggnt leikhúsverk, en
það er fagmannlega samið
og heldur athygli áhorfand-
ans frá upphafi til loka. Or-
stutt upphafsatriðið gefur tón-
inn og afmarkar í rauninni
vandamálið sem er hinn rauði
þráður leiksins: lausn barnsins
úr hinni orðvana einangrun. En
að sjálfsögðu er það vandamál
tengt ýmsum öðrum vanda í lífi
Keller-fjölskyldunnar, sem höf-
undurinn tæpir á, þó það komi
varla nægilega skýrt fram í sýn-
ingu Þjóðleikhússins.
Þó sjálft viðfangsefni leiksins
sé ákaflega sérstætt, hefur það
samt víðari skírskotun efi virðast
má við fyrsta tillit, því það er
nátengt almennum spurningum
um rétt uppeldi barna og fram-
komu foreldra við afkvæmi sín,
og um tvíræði ástar og með-
aumkunar, sem geta verið miklir
bölvaldar ekki síður en gleði-
vakar. Þessi efni eru að visu
ekki sett á oddinn eða krufin að
marki í leikritinu, en þau eru í
baksýn og gefa því þá almennu
skírskotun sem nauðsynleg er.
Höfundurinn hefur hins vegar
lagt megináherzluna á ytri átök
og augljósa þætti sögunnar um
„kraftaverkið“. Þetta er einfalt
verk í mörgum skilningi: ein-
faldur efnisþráður, einfalt vanda-
mól, einföld lausn og einfaldar
persónur í þeim skilningi að þær
eru dregnar fáum og skýrum
dráttum.
Um frumsýningu Þjóðleikhúss-
ins er það að segja, að hún varð
ekki sá viðburður, sem kannski
hefði mátt búast við eftir aug-
lýsingaherferðina sem gerð hefur
verið í blöðum borgarinnar að
undanförnu. Þó verður ekki ann-
að sagt en nýliðinn, sem herferð-
in hefur einkum snúizt um, hafi
staðið sig með mikilli prýði.
Vonandi hefur þessi litla telpa
nógu sterk bein til að þola með-
lætið og umstangið, þannig að
hún bíði ekki tjón á sálu sinnL
En „een svale gör ingen somm-
er“, segir danskurinn, og það er
sómakæru leikhúsi engan veg-
inn nóg að hafa eina „stjörnu" í
hverjum leik og skáka í því
skjólinu, að hún laði til sín áhorf-
endur, þó slegið sé slöku við sýn-
inguna að öðru leyti.
Gunnvör Braga Pjörnsdóttir
kom, sá og sigraði; á því var eng-
inn vafi. Látbragð hennar og öll
túlkun á hlutverki hins blinda
Kiistbjörg Kjeld (Aanie) otg Gunavör Braga Björasdottir
(Uel en).
Frá vinstri: Valur Gislason, Arnar Jónsson, Arndis Björnsdóttir, Helga Valtýsdóttir, Kristbjörg
Kjeld, Gunnvör Braga Björnsdóttir.
og skilningsvana „villidýrs" ein-
kenndist af fágætu öryggi og
hikleysi — og má það furðu sæta
þegar þess er gætt að leikkonan
er aðeins 13 ára gömul og hefur
takmarkaða reynslu að baki sér
á leiksviðinu. Ég þykist vita, að
leikstjórinn hafi lagt mesta alúð
við þetta hlutverk og þjálfun
Gunnvarar, en það hefur komið
óþyrmileg'a niður á sýningunni í
heild, því að hún er með köflum
mjög illa unnin.
Ekki fer milli mála, að þunga-
miðja verksins er hið blinda
barn og vandi þess, en höfund-
urinn hefur sett þetta vandamál
inn í tiltekið samhengi og um-
hverfi, sem leikstjórinn virðist
að mestu láta sér yfirsjást. í
leikritinu eru margvísleg blæ-
brigði sem algerlega fara for-
görðum í sýningunni, að ekki sé
minnzt á það sérstaka „andrúms-
loft“ Suðurríkjanna sem lítið
verður vart. Úr því blökku-
mennirnir eru hafðir svartir, hús-
búnaður og klæðnaður í stíl við
tímabil og umhverfi, hvers vegna
þá ekki að glæða verkið ein-
hverju af þeim höfga og hátt-
fasta anda sem ríkti þar syðra?
James Keller verður t.d. að mestu
utangátta í þessari túlkun á leik-
ritinu, og gegnir hann þó tví-
mælalaust veigamiklu hlutverki
í byggingu leiksins og fram-
vindu. Svipað má segja um Evu
frænku, þó hlutverk hennar sé
miklu veigaminna. Mér virðist
leikstjórinn hafa einblínt svo á
höfuðþátt verksins, að allir hin-
ir hafi gleymzt eða verið van-
ræktir, með þeim afleiðingum að
sýningin í heild er blæbrigða-
snauð og stíllaus.
Annað höfuðhlutverk leiksins,
Annie Sullivan kennslukonu, lék
Kristbjörg Kjeld. Það er að
mörgu leyti mun veigameira en
hlutverk Helenar og eina hlut-
verkið sem hefur fleiri en einn
streng, ef svo má orða það. Hvað
sem því olli, náði Kristbjörg'
hvergi nærri fullum tökum á
hlutverkinu. Útlínur persónunn-
ar voru með köflum ákaflega
óljósar, og mér virtist hún of-
leika hlutverkið í heild, spenna
bogann of hátt, vera of tauga-
óstyrk og hástemmd. Hljóðlátari
og lágstemmdari túlkun hefði átt
betur við og náð meiri áhrifum.
Keller-hjónin voru leikin af
Vali Gíslasyni og Helgu Valtýs-
dóttur. Valur náði góðum tökum
á þessari' einföldu og háværu
manngerð, þó ekki væri hann
mjög sannfærandi blaðaútgef-
andi! Helga lék hlutverk móð-
urinnar af mikilli nærfærni og
næmum skilningi á því „suð-
ræna“ í atferli og afstöðu hinnar
ungu konu til manns síns og
uppkomins stjúpsonar.
Arnar Jónsson lék James,
hálfbróður Helenar, af öryggi og
réttum skilningi á látbragði þessa
bælda og misskilda dekurbarns,
sem fær ekki að verða að manni
fyrir föður sínum, getur ekki
sætt sig við seinna hjónaband
hans og þolir ekki afleiðingar
þess eins og þær birtast í hinu
„villta“ barni. Að minni hyggju
hefði leikstjórinn átt að leggja
meiri áherzlu á að draga fram
hið þvingaða og óræða samband
James við föður sinn, stjúpmóð-
ur sína, hálfsystur og loks
kennslukonuna. Hann gegnir
hlutverki í leiknum sem varla
djarfar fyrir í þessari túlkun.
Af öðrum leikendum er eink-
um ástæða til að nefna Ævar
Kvaran, sem brá upp Ijósri og
hugtækri svipmynd af Anagnos
skólastjóra.
Arndís Björnsdóttir fór þokka-
lega iheð hlutverk Evu frænku,
en var helzti þvinguð. Árni
Tryggvason olli sárum vonbrigð-
um í litlu hlutverki læknisins.
Emilía Jónasdóttir lék hina þel-
dökku þjónustu, Viney, en láð-
ist að ljá henni önnur sérkenni
þessarar manngerðar Suðurríkj-
anna en svart andlit.
Ennfremur komu fram börn ag
fullorðnir í hlutverkum negra-
barna og blindra stúlkna, og
gerðu þeim þokkaleg skil, eink-
anlega blindu stúlkunum.
Leiktjöld Gunnars Bjarnason-
ar voru einkar smekkleg og
hæfðu vel stað og stund, en
kannski óþarflega smásmugul.
Þau voru helzti veikbyggð fyrir
ólætin sem áttu sér stað á svið-
inu, og sennilega háði það leik-
endum nokkuð í átökunum uppi
á loftinu, hve þröngt það var.
Búninga teiknaði Lárus Ing-
ólfsson, og voru þeir til að sjá
smekklegir og vandaðir. Ljósa-
stjórn var í góðu lagi, og sama
má segja um hljóðlíkingar á svið-
inu.
Þýðing Jónasar Kristjánssonar
magisters fór yfirleitt vel í
munni, en á stöku stað var hún
fullbókleg og þungfær.
Sigurður A. Magnússon.
Um lengingu
skólaársins
— Fél gagnfræðaskólakennara andvígt
AÐ UNDANFÖRNU hefur mjög
verið rætt um lengingu á skóla-
árinu, og er ljós sú stefna for-
ráðamanna barna- og unglinga-
fræðslunnar í Reykjavík, að
breyting þessi komi til fram-
kvæmda sem fyrst. Er og þegar
orðin nokkur lenging á skóla
ári barnastigs.
Með því að lenging þessi hlýt
ur að snerta mjög bæði nem-
endur og starfslið skólanna, tel-
ur Félag gagnfræðaskólakennara
í Reykjavík sér skylt að senda
fræðslumálastjóra álit sitt á mál-
inu.
Félagi gagnfræðaskólakennara
í Reykjavík er fyllilega ljóst, að
ýmissa umbóta er þörf á fræðslu
tilhögun gagnfræðastigs. Hefur
félagið oftsinnis um þau mál
fjallað, 'og staðið að ályktunum
þar að lútandi, sem ekki er
þörf að rekja hér. Aðrir aðilar
hafa og lýst skoðúnum sínum á
því, hverjar breytingar væru
æskilegastar innan skólakerfis-
ins, og nægir í því sambandi að
geta skólamálanefndar þeirrar,
sem menntamálaráðherra skipaði
í júní 1958, en mörg áthyglisverð
atriði eru í tilhögum þeirrar
nefndar. Einnig má benda á sam-
þykktir kennarasamtakanna á
ýmsum tímum, en svo sem
fræðluyfirvöldu m mun flestum
betur kunnugt, hafa samkundur
kennara ævinlega sent frá sér
ályktanir um það, hvað teljast
mætti til bóta í skólakerfinu, e£
breytt yrði.
Tillögur um lengingu árlegs
skólatíma hafa mjög sjaldan rer
ið lagðar fram, ef frá er talin
ályktun 13. uppeldismálaþings
S.Í.B. og L.S.F.K. 1963, en þar
er stungið upp á lengingu skóla-
starfstíma, sem einum lið endur-
bóta á fræðslutilhögun. Þeim lið
tillögunnar, sem um lengingu
fjallar, hefur mest verið haldið á
lofti undanfarið, og á það bent,
að þar komi fram vilji kennara-
samtakanna. Hvort svo er, skal
ósagt látið, en vel væri, ef í fram
tíðinni yrði svo skjótt brugðið
við að láta að vilja samtakanna
um ýmislegt, er þau telja nem-
endum í íslenzkum skólum til
meira hagræðis en þetta.
Það er skoðun Félags gagn-
fræðaskólakennara í Reykjavík,
að lenging starfstíma í skólum
gagnfræðastigs hér í borginni
sé svo stórt skref, að mikils und
irbúnings og margra breytinga
sé þörf, áður en það er stigið.
Félagið telur, að rasað sé um ráð
fram, ef byrjað er á að lengja
starfstíma skólanna, og síðan haf
izt handa um að athuga, hve-nig
bezt megi nýta hinn nýfengna
viðauka. Má í þessu sambandi
vitna í orð námsstjóra gagnfræða
stigs í Reykjavík, hr. Magnúsar
Gíslasonar, í Alþýðublaðinu 12.
apríl 1964, en hann segir m.a.:
„Það væri að mínum dómi
mjög æskilegt að gera tilraun
þegar í haust með að hefja
kennslu í gagnfræðastigsskól-
um í Reykjavík fyrr en verið
hefur, t.d. um 20. september.
En ég mundi vilja leggja á-
herzlu á, að samtímis því, að
Fi'amh. á bls. 20.