Morgunblaðið - 05.12.1964, Blaðsíða 12

MORCUNBLAÐIÐ
Laugardagur 5. des. 1964
Agreiniitgur
um aðgerðir
A Ð loknum björgunarað-
gerðum Belga og Banda-
ríkjamanna á yfirráða-
svæði uppreisnarmanna í
Kongó, er ástandið mjög
alvarlegt I landinu og ó-
ljóst hvernig átök stjórn-
arhersins og uppreisnar-
manna muni enda. Harðir
bardagar geisa við Stanley-
| ville, sem var höfuðborg
uppreisnarmanna, þar til
stjórnarherinn náði henni
á sitt vald sama daginn og
belgískir fallhlífahermenn
hófu að frelsa rúmlega 2
þúsund gisla úr höndum
uppreisnarmanna. Um 100
gisla myrtu uppreisnar-
menn áður en hjálpin
barst.
Sem kunnugt er, hafa að-
! gerðir Belga og Banda-
1 ríkjamanna sætt harðri
gagnrýni af hálfu komm-
únistaríkjanna, Samtaka
Afríkuríkja og hlutlausra
ríkja utan álfunnar.
Áveðinn hefur verið
fundur leiðtoga allra
Afríkuríkja 18. desember
nk., þar sem fjallað verður
um ástandið í Kongó.
Þótt uppreisnarmenn hafi
verið hraktir frá höfuðborg
sinni, Stanleyville, hafa þeir
enn á sínu valdi stór lands-
svæði í NA-Kongó (sjá kort),
og óttazt er, að Kínverska Al-
þýðuiýðveldið, Alsír og Kúba,
noti aðgerðir Bandaríkja-
manna og Breta, sem átyllu til
þess að aðstoða uppreisnar-
menn meira, og fyrir opnum
tjöldum, í stað þess a'ð áður
reyndu þessi ríki að leyna því
að þau sendu þeim hergögn,
og veittu þeim aðra aðstoð.
Á svæðunum, sem enn eru
í höndum uppreisnarmanna í
Kongó, dveljast nú um 1000
hvítir menn, sem Belgum þótti
ekki gerlegt að bjarga um
leið og gislunum í Stanley-
ville, Paulis og nokkrum þorp
um á svæðinu. Þessir þúsund
menn eru dreifðir um frum-
skógana, þar sem samgöngur
eru slæmar, engir flugvellir
og lítið um vegi. Mjög er ótt-
azt um afdrif þeirra, en talið
ómögulegt áð bjarga þeim,
eins og málum er nú háttað.
t Gbenye tækifærissinni
Uppreisnarmenn hafa haft
Stanieyville, sem er höfuð-
borg Oriente-héraðs, á sínu
valdi frá því í ágúst s.l. og í
þeirra munni hefur hún verið
höfuðborg „Alþýðulýðveldis-
ins Kongó“. Þegar belgísku
fallhlífahermennirnir og her
stjórnarinnar í Leopoldville
kom til borgarinnar, flýðu
leiðtogar uppreisnarmanna.
Talið er að þeir hafist nú við
í Súdan og reyni að fá stjórn-
ina þar til þess áð leyfa þeim
afnot af flugvöllmn í iandinu
og veita málstað þeirra frek-
ari aðstoð. Ekki er talið ósenni
legt, að Súdanstjórn verði við
þessari málaleitun.
Forseti uppreisnarmanna og
helzti leiðtogi er Christophe
Gbenye. Hann er vinstrisinn-
aður og var starfsmaður stjórn
ar Patrice Lumumba, fyrsta
forsætisráðherra Kongó. Ekki
eru nema nokkrar vikur síðan
belgisk blö’ð sögðu Gbenye
nýtan borgara, en flestir eru
nú sammála um, að hann sé
fyrst og fremst tækifærissinni
Aðrir leiðtogar uppreisnar-
manna, sem mest kveður að,
eru varnarmálaráðherra
þeirra, Gaston Soumialot og
Thomas Kanza, utanríkisráð-
herra þeirra það var Kanza,
sem tók þátt í viðræðunum í
Nairobi, þar sem reynt var að
ná samkomulagi við uppreisn
armenn um gislana, en eftir
að viðræðurnar fóru út um
þúfur, voru belgískir fallhlífa
hermenn sendir til Stanley-
ville. í Nairobi sagði Kanza
m.a., að gislarnir fengju að
halda lífi, ef her stjórnar-
innar í Leopoldville stöðvaði
sókn sína í ótt til Stanley-
ville.
^ Ljóniit og vandræða-
unglingarnir
Erlendir fréttamenn í
Kongó segja, áð uppreisnar-
menn njóti ekki fylgis meiri-
hluta Kongómanna en margir
snúist á sveif með þeim vegna
óánægju með stjórn Tshombes
Segja fréttamenn, að margir
leiðtogar uppreisnarmanna séu
stjórnmálamenn, sem orðið
hafi fyrir skakkaföilum á ferli
sínum. Sumir þeirra séu vel
menntaðir og sannir þjóðernis
sinnar, en mjög fáir kommún-
istar.
Herlið uppreisnarmanna
samanstendur fyrst og fremst
af tveimur flokkum manna.
Annað eru Simbas (Ijónin),
hermenn, sem flestir hafa not
ið þjálfunar stuttan tíma, en
eiga sér nokkra foringja
mennta'ða í herstjórnarlist.
Hinn flokkinn skipa vandræða
unglingar, sem hvorki hafa
sótt skóla né stundað vinnu
frá því að Kongó hlaut sjálf-
stæði fyrir þremur og hálfu
ári. Þetta eru taugaveikir ung
lingar, óhlýðnir og skortir alla
siðgæðiskennd. Þeir eru leið-
togum sínum mikið vanda-
mál ekki síður en andstæð-
ingunum,
♦ Árangursrík sókn
Uppreisnarmennirnir hófu
sóknina gegn stjórnarhern-
um skömmu eftir að gæzlulið
Sameinúðu þjóðanna fór frá
Kongó s.l. sumar. Átökin urðu
í Oriente-héraði. Sögðu upp-
reisnarmenn, að þeir berðust
í nafni Lumumba, fyrrum for
sætisráðherra, sem myrtur var
í Katanga.
Uppreisnarmönnum vegnaði
vel, því að her stjórnarinnar
í Leopoldville var allur í mol
um og mótspyrna af hans
hálfu lítil sem engin. Ekki
höfðu uppreisnarmenn barizt
lengi, þegar fúilvíst þótti, að
þeim bærust leynilegar vopna
sendingar frá Alsír og um
sendiráð Kínverska Alþýðu-
lýðveldisins í Burundi. Og
Pekingstjórnin lýsti opinber-
lega stuðningi við málstað
þeirra.
Þegar uppreisnarmenn hófu
sóknina í Orientehéraði, var
stjórnin í Leopoldville, með
Cyrille Adoula í forsæti völt í
sessi og stjórnmálamennirnir
leituðu manns, sem væri
treystandi til að mynda virka
stjórn, er tækist annað hvort
að semja við uppreisnarmenn
eða vinna á þeim skjótan sig-
ur. Þeir völdu Moise Tshombe
Hann hafði sýnt mikla þraut-
segju og leikni í baráttu sinni
fyrir sjálfstæði Katanga, en
flestir lefðtogar í Afríku sögðu
hann handbendi Belga. Stóðu
þeir því agndofa gagnvart vali
Kongómanna. Eftir að Tshom-
be tók við forsætisráðherra-
embættinu tóku margir leið-
toganna að snúast á sveif með
uppreisnarmönnum Gbenyes,
og nú er óttazt, að þeir kunni
ef til vill að viðurkenna stjórn
hans, sem löglega stjórn
Kongó, náist ekki samkomu-
lag milli uppreisnarmanna og
stjórnarinnar í Leopoldville.
| Málaliðar koma
til sögunnar
Þegar Tshombe hafði tekið
við forsætisrá'ðherraembætt-
inu hóf hann sáttartilraunir,
en uppreisnarmenn vildu ekki
semja, héldu áfram sókn sinni
og náðu Stanleyville í ágúst
s.l. Skoraði Gbenye þá á menn
sína, að halda áfram barátt-
unni þar til „svikarinn Tshom-
be“ hefði verið rekinn frá
völdum. Tshombe hætti nú að
lítast á blikuna og greip til
sinna ráða. Fór hann eins að
og í Katanga forðum, réði til
sín málaliða, flesta frá S.-
Afríku og Rodesíu, og fól
þeim endurskipulagningu
stjórnarhersins í Leopoldville.
Sfðan var lagt til atlögu við
uppreisnarmenn og sem fyrr
segir, er Stanleyville nú í
höndum stjórnarhersins, en
óvíst er hve lengi honum
tekst að halda borginni.
Kommúnistaríkin og flest
Afríkuríkin halda því fram,
að belgísku fallhlífahermenn-
irnir hafi verið sendir til Stan
leyville í þeim tilganigi enum
að aðstoða Kongóher við að
brjóta mótspyrnu uppreisnar
manna á bak aftur og kalla
aðgerðirnar „freklega íhlutun
um innanríkismál Kongó“.
Láta mörg þessara ríkja sem
þau viti ekki, að þúsundir
hvítra manna í borginni voru
í bráðri lífshættu.
| Sáttatilraunir Samtaka
Afríkuríkja báru
ekkiárangur
Frá því áð gæzlulið Sam-
einuðu þjóðanna yfirgaf
Kongó, hafa Samtök Afríku-
ríkja gert margár árangurs-
lausar tilraunir til þess að
miðla málum og koma á sætt
um, þannig að komizt yrði
hjá erlendri íhlutun. Ýn nú
kenna þau Bandaríkjamönn-
um og Belgum um hve illa
horfi í Kongó, og reyna með
því að breiða yfir eigin getu-
leysi. Bandaríkjamenn og
Belgar voru meðal þeirra, sem
óskuðu, að Samtökum Afríku-
ríkja mætti takast áð leysa
vandann í Kongó. Þegar ljóst
varð, að þ.au voru þess ekki
megnug, ákváðu þessar þjóðir,
að veita stjórn Tshombes
tæknilega aðstoð og láta henni
í té flutningatæki til notkunar
í baráttunni gegn uppreisnar-
mönnum. Talið er að þeir hafi
fyrst og fremst gert þetta,
vegna þess að þeim var ljóst,
að uppreisnarmönnum barst
aðstöð frá Kínverjum og fleiri
erlendum aðilum.
| Skiptar skoðanir
Nokkur sundrung ríkir nú
innan stjórnar Tshombes um
hvaða leiðir eigi að fara til
þess að bægja hættunni frá.
Nokkrir ráðherranna, með
Kasavubu forseta í farar-
broddi, eru þeirrar skoðunar,
að eina leiðin úr ógöngunum
sé samkomulag við uppreisn
armenn, en aðrir vilja, að
þeir verði brotnir á bak aftur
með valdi. Allt bendir til að
þeir síðarnefndu séu öflugri,
en þeir vita, að þeir geta ekki
komið áformuim sínum í fram
kvæmd nema þeir njóti stuðn
ings Bandaríkjamanna og
Belga. Þeir viðurkenna éinn
ig, að kosningar verði að
halda í Kongó, en segja að
það eigi ekki að gera fyrr en
uppreisnarmenn hafi verið
sigraðir, og þá muni friður
ríkja í landinu. En leiðtogar
eins og Cyrille AdSoula segi,
að friður muni aldrei kom-
ast á með áðurgreindum
hætti. Þeir vilji, að samið
verði um vopnahlé þegar í
stað, mynduð samsteypu-
stjóm til bráðabirgða, sem
uppreisnarmienn eiga sæti í,
og síðan haildnar kosningar.
Þeir, sem vilja vopnahlé nú
þegar, eru þeirrar skoðunar,
að hvorugum aðilanum takist
nokkru sinni að vinna fulln-
aðarsigur, en áframhaldandi
bardagar leiði tiil erlendrar í-
hlutunar í stórum stíl og end
irinn verði sá, að Kongó-ríki
leysist upp og skiptist í 10-12
smáríki.
| Afstaða Vesturveld-
anna getur ráðið
úrslitum
Af ofangreindu er ljóst, að
afstaða Vesturveldanna kem-
ur til með að hafa mikil á-
hrif á endanlegia ákvörðun
ríkisstjórnarinnar í Leopold-
ville, því að án aðstwðar get-
ur stjórnarherinn ekki gert
sér vonir um sigur. Það eru
fyrst og fremst Bandaríkin,
sem augu manna beinast að.
Sennilega ákveða þau ann
að hvort frekari íhlutun, ©f
hún reynist nauðsynleg til að
afstýra að uppreisnarmenn,
studdir af Kínverjum, nái
endaniegri fótfestu, eða forð
ast áframhaldandi afskipti til
þess að koma í veg fyrir að
þau komist í sömu aðstöðu
og í Vietnam.
Ef þessi uppreisn í Kongó
lognast út af smám saman
eins og aðrar hafa gert, og
reiði Afríkuríkjanna vegna
Framhald á bls. 16
Þessi tvö kort af K'-Kgó .sýna ástandið þar á mismunandi tím.um. Dökku svæðin á kortinu til
hægri sýna hvar uppreisnar menn með Tshombe í fararbroddi áttu mest ítök skömmu eftir
að landið fékk sjáisftæði. — Kortið til vinstri sýnir ástand ið nú. Á dökka svabinu eiga
uppreisnarmenn Gbenys mest ítök, en borgirnar Faulis og Stanleyville eru nú í höndum
stjórnarhersins.