Morgunblaðið - 05.01.1965, Blaðsíða 14

14
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 5. januar 1965

Útgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Auglýsingar:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðsla:
Áskriftargjald kr. 90.00
1 lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johaftnessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
I Leiðtogi kvadduri
ÞEGAR íslenzka þjóðin kveður í dag Ólaf
Thors, fyrrum forsætisráðherra, hinztu
kveðju er margs að minnast. Mikill leiðtogi og ó-
venjulegur persónuleiki er horfinn af sjónarsviðinu.
Að baki honum liggur stórbrotið lífsstarf, sem skil-
ur eftir sig djúp spor á öllum sviðum íslenzks þjóð-
lífs.
í rúm 30 ár var Ólafur Thors áhrifamesti stjórn-
- málamaður íslendinga. Hann var formaður Sjálf-
stæðisflokksins, stærsta stjórnmálaflokks þjóðar-
innar, í tæpa þrjá áratugi og átti ríkastan þátt í að
móta stefnu hans og starfsaðferðir. Undir forustu
Ólafs Thors var Sjálfstæðisflokkurinn langsamlega
sterkasta aflið í íslenzkum stjórnmálum.
Þeir sem lengi unnu með Ólafi Thors, munu
ekki sízt minnast einstæðra hæfileika hans til þess
að laða andstæð öfl til samstarfs, greiða úr flækjum
og leysa hnúta, sem oft virtust lítt leysanlegir. Hann
gafst aldrei upp frammi fyrir neinum vanda, held-
ur réðist beint framan að erfiðleikunum, gprði sér
ljósar allar hliðar þeirra, dró upp ljósar myndir af
kjarna málsins og leiðunum til þess að ráða f ram
úr vandanum.
Hæfileiki Ólafs Thors til þess að laða menn til
samstarfs, þrátt fyrir ólík sjónarmið, reyndist hon-
um, flokki hans og þjóð drjúgur til giftu. En vinnu-
dagur hans var oft langur og lýjandi. Þessvegna
slitnaði þessi mikli þrekmaður líka fyrr en menn
gerðu sér ljóst. Hann var tilfinningaríku' ; skap-
mikill, gekk glaður og reifur að hverju starfi, barð-
ist hart, svo að oft sýndust mörg sverð á lofti, en
var allra manna sáttfúsastur, og jafnan reiðubúinn
til þess að slíðra sverð sitt og takast í hendur við
drengilega andstæðinga.
★
Minningin um glæsilegan og svipmikinn per-
sónuleika Ólafs Thors mun lengi lifa meðal Islend-
inga. Af málflutningi hans stóð hressandi gustur,
sem sópaði burtu allri þoku og lognmollu. Hann var
athafnamaður í orði og verki, hafði óbilandi trú á
möguleikum íslenzku þjóðarinnar til þess að lifa
sjálfstæðu og farsælu menningarlífi í landi sínu.
Ólafur Thors var raunsær framfaramaður,
framsýnn og víðsýnn, óbundinn af hverskonar
kreddum, alltaf reiðubúinn til þess að stíga stór og
hiklaus skref, er verða máttu íslenzkri þjóð til gæfu
Ólafur Thors var mikill gæfumaður. Honum var
sýnt mikið traust og hann naut almennra vinsælda
langt út fyrir raðir samherja sinna.
Morgunblaðið þakkar Ólafi Thors langa og nána
samvinnu, sem var bæði blaðinu og Sjálfstæðisflokkn
um ómetanleg. Það mun ávallt minnast hans sem
hins drengilega hiklausa foringja, sem ævinlega
mátti sækja til holl ráð og leiðbeiningar.
Þessi góði drengur og mikilhæfi foringi er nú
horfinn. Hann „bognaði aldrei, en brotnaði í byln-
um stóra síðast“. Morgunblaðið flytur frú Ingi-
björgu Thors, börnum hennar og ástvinum öllum,
innilegar samúðarkveðjur. íslendingar þakka líf og
starf Ólafs Thors.
Bjarni Benediktsson:
minningarorð
Á ÆSKUHEIMILI Ólafs
Thors var meira hugsað og
talað um framkvæmdir og
athafnalíf en stjórnmál. Ung
ur að aldri gerðist hann sjálf
ur forstjóri stærsta atvinnu-
fyrirtækis landsins og hafði
þar ærnum störfum að
sinna. Hugur hans beindist
því á þeim árum ekki sér-
staklega að stjórnmálum.
Fylgismaður og aðdáandi
Hannesar Hafstein var hann
allt frá bernsku. Ákafur
flokksmaður var Ólafur hins
vegar ekki um þessar mund-
ir. Hann greiddi t.d. atkvæði
á móti sambandslögunum
í þjóðaratkvæðagreiðslunni
1918 vegna þess að hann
taldi þau ekki ganga nógu
langt í skilnaðarátt. Þegar
Jón Þorláksson komst í far-
arbrodd varð Ólafur eindreg
inn stuðningsmaður hans.
Hann var neðsti maður á
lista Jóns við kosningarnar í
Reykjavík snemma árs 1921,
þegar Jón var fyrst kosinn á
þing. Var þá háð hörð kosn-
ingahríð og gat Ólafur sér
þá þegar, tæplega þrítugur
að aldri, frægðarorð fyrir
góða ræðumennsku og glæsi
brag.
Enn meira orð fór af kosn-
ingabardaga Ólafs og Har-
alds Guðmundssonar í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu 1925.
Barátta þeirra þótti mál-
efnalegri og fimlegri en
menn höfðu áður átt að venj
ast. Ólafur hlaut sigur og
hefur setið á Alþingi æ síð-
an.
Á þingi komst Ólafur þeg-
ar í hóp helztu áhrifamanna.
Flokkur hans lenti raunar
skjótlega í stjórnarandstöðu
en forystuhæfileikar Ólafs
fengu ekki dulizt. Hann átti
manna mestan þátt í því, að
íhaldsflokkurinn og Frjáls-
lyndi flokkurinn sameinuð-
ust árið 1929 í Sjálfstæðis-
flokknum. Hann hafði og af
hálfu flokksbræðra sinna
forystu um þá lausn kjör-
dæmamálsins, sem samið
var um 1932, og tók þá síðla
árs sæti í stjórn Ásgeirs Ás-
geirssonar, þegar Magnús
Guðmundsson vék þaðan
um sinn.
Ráðherradómur Ólafs stóð
þá einungis skamma hríð, en
þegar varð Ijóst, að þar var
hann á sínum rétta vett-
vangi. Vildu þá ýmsir, eink-
um Magnús Guðmundsson
sjálfur, að Ólafur héldi á-
fram í ríkisstjórn, en Ólafur
lét þess engan kost. Fann
hann þó ekki síður en aðrir,
að stjórnarstörfin léku hon-
um í hendi.
Um þessar mundir varð
Jón Þorláksson fyrir alvar-
legum heilsubresti og hafði
þó tekið við embætti borgar-
stjóra í Reykjavík til þess að
leysa óvæntan vanda. Hann
var þess vegna ófáanlegur
til þess að vera flokksfor-
maður lengur og var Ólafur
Thors árið 1934 kosinn í
hans stað. Var Ólaíur sjálf-
kjörinn í það starf æ síðan
allt þangað til hann neitaði
endurkjöri haustið 1961 sök-
um þess, að heilsa hans var
þá ekki lengur eins góð og
skyldi. Eftir að Ólafur tók
við forystu flokksins varði
hann starfskröftum sínum
að nær öllu í þágu stjórnmál
anna og mótuðust lífshættir
hans og heimili af því. Naut
hann í öllum þeim erli óhil-
andi aðstoðar sinnar ágætu
konu, frú Ingibjargar. Heil-
steypt skapgerð hennar,
festa og ró varð honum sann
ur skjólgarður á misviðra-
samri ævi.
Sjálfstæðismenn höfðu
flestir búizt við sigri í þing-
kosningunum 1934 og Jón
Þorláksson lofað Ólafi Thors
því að taka þá við stjórnar-
forystu. Til þess kom þó
ekki, því að andstæðingarn-
ir hlutu nauman meirihluta
á Alþingi. Vildu nú sumir
þeirra ganga milli bols og
höfuðs á Sjálfstæðisflpkkn-
um og í því skyni leggja að
velli hf. Kveldúlf, fyrirtæki
Ólafs og bræðra hans. Sú
ráðagerð brotnaði hinsvegar
á andúð almennings og rösk
leika Ólafs og þeirra bræðra.
Fór svo að lokum, að vegur
Ólafs óx mjög af allri þeirri
viðureign.
Andstæðingarnir héldu
meirihluta sínum á þingi við
kosningarnar 1937 en reynd-
ust sundraðir og úrræðalaus
ir. Á árinu 1939 leituðu þeir
samstarfs við Sjálfstæðis-
menn. Flokksmönnum, bæði
á þingi og utan þings, sýnd-
ist þá mjög sitt hvað, og
mátti lengi ekki á miHi sjá,
hvað ofan á vrði. Ólafur
beitti sér ákoft fvrir sam-
starfi og hafði sitt fram að
lokum. Var bá mvnduð Þjóð
stjórnin undir forystu Her-
manns Jónassonar og tók Ól-
afur sæti í henni sem at-
vinnumálaráðherra. Ve<*na
þessa samstarfs revndust fs-
lendin«ar mun færari en
ella til að ráða við þann
margvtsleúa vanda, sem
skömmu stðar steðjaði að
með heimsstyrjöldinni. Ólaf
ur átti heillaríkan þátt í
þeim ráðstöfunum, sem gerð
ar voru m.a. til að tryggja
sjálfstæði þjóðarinnar.
Upp úr þjóðstjórnar-sam-
starfinu slitnaði fyrri hluta
árs 1942. Samvinnuslitin
urðu með þeim hætti að
seint eða ekki greri alveg um
heilt milli Ólafs Thors og
sumra forystumanna Fram-
sóknar. Þurfti Ólafur þó
aldrei að beita sér harðar en
þegar hann knúði flokk sinn
til samvinnu við þá 1939 og
hélt í samstarfið svo lengi
sem honum var með nokkru
móti fært innan flokksins.
Hann megnaði hinsvegar
ekki að standa á móti þeim
umbótum á kjördæmaskip-
uninni, sem í boði voru 1942,
né komst hann undan því að
mynda ríkisstjórn, þegar
nauðsynlegt reyndist, að
flokkurinn tæki það að sér
til að koma málinu fram.
Þessi fyrsta ríkisstjórn Ól-
afs Thors stóð frá því um
miðjan maí 1942 fram í miðj
an desember sama ár. Á þess
um sjö mánuðum fóru fram
tvennar kosningar og var
all-mikil ólga með mönnum.
Auk leiðréttingar kjördæma
skipunarinnar náðist þá
fram stjórnlagabreyting til
undirbúnings endurreisn lýð
veldisins og loforð Banda-
ríkjastjórnar um viðurkenn-
ing á lýðveldisstofnun eftir
árslok 1943. Sjálf hafði ríkis-
stjórnin aldrei meirihluta á
Alþingi, heldur naut hlut-
leysis Alþýðuflokks og Sós-
íalistaflokksins á meðan ver
ið væri að koma kosninga-
málinu fram. Þegar ekkt
reyndist að því búnu auð-
velt að mynda meirihluta-
stjórn, skipaði ríkisstjórinn,
Sveinn Björnsson, utanþinga
stjórn. Sú ráðstöfun var
meira en hæpin, og tókst þó
ekki eins og til var stofnað,
að koma í veg fyrir endur-
reisn lýðveldisins á árinu
1944.
Ólafur Thors átti manna
mestan þátt í að stuðla að
henni. Skömmu síðar rétti
hann hlut Alþingis, með
myndun þingræðisstjómar á
ný. Var það Nýsköpunar-
stjórnin, sem sat frá því í
október 1944 þangað til í
febrúar 1947. Hana skipuðu
fulltrúar Sjálfstæðismanna,
Alþýðuflokks og Sósíalista-
flokks. Að þessu sinni varð
enn nokkur ágreiningur inn
an Sjálfstæðisflokksins um
afstöðu til stjórnarinnar.