Morgunblaðið - 02.03.1965, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 2. marz 1965
Sr. Jakob Jónsson:
„Um ættleiðingu"
Almenna bókafélagið.
Bókaverzlun
Sigfúsar Eymundssonar.
Reykjavík 1964.
* PRÓF. Símon Jóh. Ágústsson er
einn af traustu lærdómsmönnum
þjóðar vorrar, maður með mikla
þekkingu og mikla reynzlu,
vegna þeirra starfa, sem hann
hefir innt af hendi sem ráðu-
nautur barnaverndarráðs meira
en aldarfjórðung. Hér við bætist,
að maðurinn er óvenjuraunsær,
óháður sérkreddum og fordóm-
um, gömlum og nýjum. Ég tel
því, að enginn'muni vera hæfari
til að fræða þjóðina um þau efni,
er hin nýútkomna bók fjallar um.
Ættleiðing er tiltölulega nýtt
fyrirbæri í íslenzku þjóðlífi, að
minnsta kosti þannig, að hún
hafi veruleg áhrif á líf heildar-
innar. Hinn gamli skilningur á
orðunum fóstur og fósturbarn,
er ég minnist frá bernskuárum
-. mínum, var sá, að barnið yrði
öll sín uppvaxtarár hjá fóstur-
foreldrum sínum, en það hélt
föðurnafni sínu og skyldleika
við kynforeldra engu að síður.
Börn, sem hreppurinn borgaði
með, voru yfirleitt ekki talin
fósturbörn, að ég hygg. Þau gátu
auðvitað orðið það með tíð og
tíma, þegar náið samband mynd-
aðist með þeim og húsbændun-
um. Slíks voru auðvitað mörg
dæmi. Nú er orðið fóstur gjarn-
an látið ná yfir tímabundna dvöl
á einkaheimili eða barnaheimíli,
en ættleiðingin merkir hins
vegar það, að barnið sé „gefíð“,
sem kallað er, kynforeldrar af-
sali sér rétti yfir barni sínu og
kjörforeldrar taki við því sem
sínu eigin barni. Ég man, að fyrst
þegar ég heyrði um slíkt getið,
féll mér allur ketill í eld, en hinu
hafði ég vanizt að líta á fóstur-
systur mínar sem systur mínar.
Nú er ættleiðing orðin svo al-
geng, að full ástæða er til þess
fyrir almenning að reyna að
gera sér sem gleggsta grein fyrir
því, hvernig hún er, hvað henui
fylgir, og hvaða skilyrði þurfa
að vera fyrir hendi, til þess að
hún blessist. Við íslendingar er-
um öfgafull þjóð og gjarnir á
að gleypa bitann hráan. Það er
skammt öfganna á milli í þessu
efni sem öðrum. Frá því að hafa
ýmigust á ættleiðingu, hafa
menn snúist yfir á þá sveif að
telja ættleiðinguna svo að ségja
sjálfsagðan hlut, án frekari gagn-
rýni eða athugunar á því, er til
þess þarf, að hún beri fullan
árangur. En sagan sýnir, sem
oftar, að ekkert er einhlítt, og
þess vegna þörf á því, að hvert
tiifelli fyrir sig sé vandlega vegið
og metið, áður en sporið er stig-
ið. Hirðuleysi og fljótfærni er
ekki réttlætanleg í svo viðkvæm
um efnum.
Próf. Símon ræðir einstök
atriði málsins með mikilli var-
færni, tekur eðlileg og auðskilin
dæmi, og býr menn þannig undir
að taka sjálfstæða_ ákvörðun,
þegar þörfin krefst. Ég fyrir mitt
leyti hefði kosið, að í bókinni
væri þó meira af einstökum sög-
um eða myndum, sem brugðið
væri upp frá „lífinu sjálfu“. Á
slíku er þó mikið vandhæfi hér
á landi, þar sem allir þekkja
alla, en með fjölmennum þjóðum
er algengt, að slík dæmi séu birt
í sérfræðiritum um sálfræðileg
og félagsleg efni. Auk þess hefði
- bókin orðið miklu stærri og fyrir
ferðameiri. Höfundur hefir því
tekið þann kostinn að segja lát-
laust en greinilega frá hinum
mörgu afbrigðum, sem gera má
ráð fyrir, að fyrir komi, og bregð
ur þannig upp spegli, sem mann-
lifið skoðast í.
Bókin er í tíu köflum. Fyrst er
sögulegur inngangur og nokkrar
athuganir á ættleiðingum á ís-
landi. Er sá kafli stórfróðlegur.
Höíundur telur gildi þeirra at-
hugana takmarkað, en bendir
um leið á þörfina fyrir víðtæk-
ari rannsóknum, félagsfræðileg-
um og uppeldisfræðilegum.
Þarna bendir prófessorinn á mál,
sem snertir mörg fleiri málefni
en ættleiðingar. (Það er ekki úr
vegi að skjóta því hér inn í, að
sökum vanþekkingar á sjálfri
þjóðinni eru svo margar tilraun-
ir til aðgerða á ýmsum sviðum
fyrirframdæmdar til að mis-
heppnast. Framundan eru
ógrynni rannsóknarefna fyrir
vísindalega menntaða félags-
fræðinga og sálfræðinga með
þekkingu á réttum rannsóknár-
aðferðum og áhuga á staðreynd-
um samtíðarinnar. Bæði kirkja,
skóli og heilbrigðisyfirvöld hafa
þörf fyrir slíka þekkingu).
Stuttur kafli er um saman-
burð á ættleiðingu og fóstri, en
meginhluti ritsins fjallar ýmist
um aðstandendur hinna ætt-
leiddu barna og börnin sjálf. Af-
bragðs kafli er um „móðurina“,
en ég hefði óskað eftir öðrum
kafla um „föðurinn“, því að enda
þótt flest ættleidd börn séu óskil
Hákon
stjóri
f GÆR voru liðin 30 ár síðan
Hákon Bjarnason tók við starfi
skógræktarstjóra, en hann var
skipaður í það embætti frá og
með 1- marz 1935. Áður höfðu
ýms skóglendi verið friðuð, svo
sem Þórsmörk, Ásbyrgi, Hall-
ormsstaður og Vaglir, og þegar
Hákon tók við starfi, byrjaði
hann á því að leita að trjáteg-
undum, sem hæfa á íslandi, bæði
austan hafs og vestan. Á starfs-
árum hans hefur verið bætt við
friðuðum svæðum, svo sem í
Þjórsárdal, Haukadal, Stálpa-
stöðum og fleiri smáblettir, en
aðaláherzlan verið lögð á að fá
inn nýjar trjátegundir, gera til-
raunir, velja úr þær hæfu og
rækta upp.
— Með þessu „fikti“ okkar,
höfum við staðsett ísland í gróð-
urfræðilegu tilliti ag vitum nokk
urnveginn hvað hægt er að rækta
hér, sagði Hákon, þegar við átt-
um tal við hann í tilefni af þess
um tímamótum. Og við vitum,
að hér er hægt að gera ótrúleg-
ustu hluti á sviði skógræktar, ef
menn gefa sér tíma til þess. Við
verðum að hafa þolinmæði og
skapa okkur reynzlu, ætlast
ekki til meira af móður náttúru
en bún igetur látið í té. Of mikið
bráðlæti eyðileggur ‘allt.
— Þú byrjaðir á því að kanna
tré og skóga í Noregi og Alaska,
var það ekki, Hákon? Hver er
svo útkoman, hvaðan koma þau
tré sem hér eru ræktuð og rækt-
anlegust?
— Aðallega frá þessum stöð-
um, Norður-Noregi og Alaska.
Svo höfum við plöntur frá Síbe-
ríu, en við eigum eftir að kanna
svæðin við Hvíta-hafið ag á
Kamtjaka-skaga í leit að trjá-
gróðri fyrir okkur. Skógrækt er
nefnilega ekki nein hárnákvæm
vísindi. Maður verður að draga
ályktanir af reynzlunni og af upp
lýsingum frá öðrum. Allt er und-
ir því komið að fólk, sem kann
sitt handverk, einbeiti sér að því
og dragi sínar ályktanir.
— Við byrjuðum ekki að
planta að ráði fyrr en árið 1955,
tíminn þangað til fór að mestu
í undirbúning. Það er því ekki
að furða þó þeim óþolinmóðu
þyki það langt. Auk þess höfðum
Próf. Símon Jóh. Ágústsson.
getin og faðirinn hafi því mjög
takmarkaðan rétt til afskifta af
ættleiðingunni, þá hefir dr.
Símon svo staðgóða þekkingu og
reynzlu á viðbrögðum barnsfeðr-
anna, að hann gæti gefið veiga-
miklar bendingar í sambandi við
tilfinningalíf þeirra. En þar get-
ur auðvitað verið um að ræða
bæði kalt afskiftaleysi og ein-
læga umhyggju, og allt þar á
milli. Væri fróðlegt að fá tíma-
ritsgrein um það efni við tæki-
færi.
Þeir kaflar, sem fjalla um- kjör
foreldranna, hvatir þeirra og
óskir, og um kjörbarnið, eru
skrifaðir af mikilli nærfærni.
við ekkert fé fyrr. Þagar ég byrj-
aði fengum við 7.500 kr. til fram-
kvæmdanna á ári. Þó sú upphæð
væri tuttugufölduð, er auðséð
hve lítið er hægt að gera fyrir
hana. Enn höfum við alltof lítið
fé til umráða. Það finnum við
bezt þegar við erum að skipta
þessu niður á skógarverðina.
Þeir verða að höggva af sér hæl
og tá til að það sleppi.
— Annars erum við nú að kom
ast aftur með plöntuuppeldið upp
í 1% milljón plantna. Við höfum
tekið árlega undir skógrækt allt
að 300 ha. á ári, sem er stærra
svæði en allur Vaiglaskógur. Að
vísu erum við aðeins með um
milljón plöntur í ár vegna á-
fallanna undanfarin tvö ár.
— Og árangurinn af þessu til-
raunastarfi hefur verið góður?
— Já, hann hefur verið mjög
jákvæður. Á Hallormsstað höf-
um við orðið 60 ára reynslu. Að
vísu höfum við aðeins haft veður
athuganir þar síðan 1938, en við
vitum orðið nokkurn veginn
hvað getur vaxið þar. Lerki vex
t.d. að meðaltali um 6 tenings-
metra af viði á hektara. í land-
inu er ekki til óræktarland, sem
gefur meira af sér. Sumir bænd-
urnir á Fljótsdalshéraði eru líka
að byrja að setja niður lerki til
girðingarefnis ag geta stuðst við
þá reynslu, sem við höfum aflað
þar. Þetta gera bændur víða í
Noregi. Þeir stunda fiskiveiðar
og búskap og hafa skóginn til bú-
bótar.
Nú erum við búnir að fá Mó-
gilsá fyrir tilraunir og ættum
þar að geta stytt reynzlutíma
hinna ýmsu tegunda úr 30 árum
í 3 ár. Aspirnar okkar hefðu t.d.
ekki farið svo illa í fyrra, ef við
hefðum verið búnir að reyna
fleiri tegundir. Þær komu allar
frá sama stað. Af sitkagreninu
fór aðeins nokk;ur hluti eða vissir
stofnar, sem ættaðir voru af svip
uðum slóðum og öspin. Þeir stofn
ar voru teknir of norðarlega, úr
þröngum dölum, þar sem lítill
hiti getur komið öllu af stað. Nú
vitum við að við önnur svæði
henta okkur betur, við verðum
að taka okkar plöntur við strönd
ina og úti á eyjunum. Það hefur
bitur reynzla síðustu ára kennt
Höfundur bendir á ýmsar hættur,
sem stafað geta af misskilningi
fólks á eigin hvötum og sálar-
lífi. Hann varast þó að setja fram
nokkrar fastar reglur, því að
aftur og aftur kemur það í ljós,
að hvert einstakt tilfelli verður
að rannsaka út af fyrir sig. Hér
er ekki um ræða stærðfræðileg
lögmál, eins og það að tvær hlið-
ar í þríhyrningi séu samanlagð-
ar lengri ein þriðja hliðin. Hvort
tveggja kemur til, að sálfræðin
er enn ung vísindagrein, og til-
finningar margra einstaklinga
þróast öðru vísi en jafnvel skörp-
ustu mannþekkjarar geta sagt
fyrir um. Af þessu leiðir, að þörf
er á sérfræðilegri aðstoð við svo
viðkvæmar ákvarðanir sem ætt-
leiðingu barna. Flestir reyndir
prestar og „sálusorgarar" vita,
hve fólk getur verið viðkvæmt
fyrir afskiftum af einkamálum,
og skoðar tilraunir annarra til að
kanna hvatir þess og innri ástæð-
ur sem einskonar viðleitni til
yfirráða og ásakana. — Þess
vegna tel ég það einn höfuðkost
þessarar bókar, að hún gerir
hvað eftir annað skynsamlega
grein fyrir þörfinni fyrir ráðu-
nauta, sem eru þess um komnir
að hjálpa náunganum til að kom-
ast að niðurstöðu um vandamál,,
sem snerfa bæði innra líf þeirra
og framkomu í samfélagi ann-
arra. Höfundurinn leggur víða
áherzlu á þann vanda og ábyrgð,
er hvíli á leiobeinendunum, og
okkur. Einhvers staðar er sá stað
ur ,sem bezt hentar okkur, er
hvorki of norðarlega né of sunn-
arlega. Og af reynzlunni lærum
við hvar hann er. En við vitum
að tré vaxa hér ágætlega. Alls
staðar þar sem kartöflur ná að
spretta, getur skógur vaxið, því
trén fara hvarvetna norður fyrir
mörk katöflunnar. Það gerist þó
ekki af sjálfu sér.
Tré lifa 98% af andrúmslofti
og 2% af jörðinni. Það þarf bara
að gera þá sólargeisla, sem skína
á fslandi, að fjársjóði í jörðinni,
eins og Valtýr Stefánsson orðaði
það, sagði Hákon að lokum. Og
úr því minnzt er á Valtý, er mér
Ijúft og skylt að geta þess, að
þessi 20 ár sem hann var for-
maður Skógræktarfélags íslands,
var hann aflgjafinn í islenzkri
skógrækt, huigmyndaríkur og til-
lögugóður. En skógrækt hlýtur
alltaf að vera margra manna
verk. Enginn einn maður getur
lyft skógrækt hér á íslandi. Menn
þurfa að gera sér ljóst hvaða
hafi hann þökk fyrir >að einnig.
Meginsjónarmið dr. Símonar
er það, að ættleiðingar eigi að
hafa það aðal-markmið, að stuðia
að lífshamingju barna, sem ekki
geta notið góðrar umsjár móður
eða foreldra.“ Ef foreldrum
ganga réttar hvatir til ættleið-
ingarinnar, og hún er vel undir-
búin . . . og eru allar líkur á því,
að hún verði bæði barnínu og
þeim til sannrar gæfu“. Höfund-
ur vill með öðrum orðum ekki
koma inn hjá almenningi ótta
við ættleiðingar, heldur brýna
fyrir mönnum af einlægni og al-
vöru að vega allt og meta sem
bezt og gera sér fulla grein fynr
því, sem mælir með og móti í
hverju tilfelli.
Loks vil ég benda á, að bókin
á ekki aðeins erindi til fólks, sem
'vill taka að sér börn til fósturs
eða ættleiðingar, heldur til
allra, sem við uppeldi fást. For-
eldrar yfirleitt geta haft bókar-
innar mikil not.
í ritinu eru birt gildandi lög
um ættleiðingu, og síðast er heim
ildaskrá og skrá yfir helztu atrið-
isorð, mjög þýðingarmikil fyrir
þá, sem rifja vilja upp það, sem
sagt er um einstök atriði, er
koma fyrir víðsvegar í bókinnL
Almenna bókafélagið á viður-
kenningu skilið fyrir sinn hlut
í útkomu bókarinnar. Hún er
smekkleg og vönduð að öllum
frágangi.
Jakob Jonsson.
Hákon Bjarnason,
skógræktarstjóri.
skyldum þeir hafa að gegna við
landið og framtíð þjóðarinnar,
því við getum ekki búið í eyddu
og örfoka landi. Þeir sem eru að
narta í þetta starf, gera sér ekki
ljóst að þeir eru að vinna öndvert
því sem hlýtur að koma, ef þjóð-
in á að geta búið í sæmilega
grónu landi.
SKÓÚTSALAN
Miklu af skóm bætt við um helgina.
Kvenskór
í hundraðavís, allar mögulegar gerðir.
Karlmannaskór
ennþá er hægt að gera góð kaup.
Barnaskór
og margt fleira. — Komið sem fyrst.
KJAEAKAUP
Skóverzl. Fromnesv. 2
Bjamason, skógræktar-
á 30 ára starfsafmæli