Morgunblaðið - 14.04.1965, Blaðsíða 10

10
MORG UNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 14. aprfl 1%
Já, Thorvaldsensfélagið
þótti fínt félag
Viðtal við frú Svanfríði
Hjartardóttur
Frú Svanfríður Hjartardóttir segir frá.
(Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
1 AUSTURSTRÆTI er verzl-
un, sem ber annan svip en
flestar búðir í miðbænum.-
Thorvaldsensbazarinn hefur
einhvers konar gamalt og per-
sónulegt yfirbragð, óumbreyt-
anlegt og traust, þó húsnæðið
sjálft hafi verið endumýjað
fyrir nokkrum árum. Konum-
ar, sem þar selja heimaunna
íslenzka handavinnu, setja
líka sinn svip á þessa verzlun,
ekki sízt frú Svanfríður Hjart-
ardóttir, þessi 73 ára gamla
dama, sem er þar innanbúðar
alla morgna. Hún hefur haft
fOirustuna í Barnauppeldissjóði
Thorvaldsensfélagsins í 22 ár,
verið formaður síðan 1943 og
áður í stjórn frá 1923. Nú er
hún að skila formennsku í fé-
la&inu í hendur Unnar Schram,
og því bað Mbl. um viðtal við
hana.
Það var fúslega veitt, og
nú vorum við setztar að
fallegu kaffiborði með
isaumuðum hvítum dúk, post-
ulínsbollum, silfurkönnu og
gnægð af góðum kökum í
stofunum hennar, þar sem
borðstofan er prýdd útskorn-
um húsgögnum eftir Stefán
Eiríksson, og setustofan sófa
og stólum í frönskum kónga-
stíl með snúnum fótum með
hjólum undir, gylltum súlum
og skrautspegli með íburðar-
miklum gylltum ramma. Und-
ir glerinu í buffinu sjást gljá-
fægðir, útskornir silfurmunir
og á veggjum hanga svo fín-
legar ísaumaðar íslenzkar
landslagsmyndir, að til að sjá
sýnast þær vera málverk.
— Þessa fyrstu mynd mína
saumaði ég 1910. >á saumuðu
allar konur Svanina og þess-
háttar og mig langaði líka til
sauma, segir Svanfríður. —
Pabbi sagði: — Jæja, þú mátt
þá sauma, ef þú saumar fs-
land! Og ég fékk lánaða þessa
mynd af Vestmannaeyjum eft-
ir Magnús Ólafsson. Þessi
mynd þarna af Vellankötlu
var á iðnsýningu hér 1911.
Englendingur nokkur kom og
vildi kaupa hana fyrir 1500 kr.,
sem var geysimikill peningur
þá. Mig langaði til að sigla og
vildi fá að selja honum hana,
en pabbi sagði nei. Fyrir þess-
ar myndir komst ég í blöðin.
Jón Trausti skrifaði og sagði
að þetta væri þjóðlegt. Og Ás-
grímur Jónsson kom á sýn-
inguna, hitti mig að máli og
bauðst til að lána mér hverja
af myndunum sínum, sem ég
vildi. En það varð ekki af því,
Sveinn Björnsson og frú
Georgía lánuðu mér næstu lit-
mynd til að sauma eftir. Ann-
ars er allt mitt stolt yfir þessu
horfið, segir Svanfríður og
hlær við. Það er gott að Ár-
bæjarsafn er til. Svona vill
sjálfsagt enginn eiga annar
núna. Móðir mín sagði alltaf:
„Það á ekki að tala um það
sem maður hefur gert. Verkin
sjálf eiga tala fyrir sig“. En
ég er líklega komin á raups-
aldurinn.
— Móðir yðar hefur ekki
séð fyrir, að blaðamenn
mundu ganga að yður með
nærgöngular spurningar. Eruð
þér annars ekki Reykvíkingur,
Svanfriður?
— Jú, ekta Reykvíkingur.
Foreldrar mínir Hjörtur Hjart-
arson ag Sigríður Hafliðadótt-
ir voru bræðrabörn frá Gufu-
nesi, sem þá var ættaróðal og
stórbú. Afar mínir dóu báðir
sama árið og ek'kert varð af
því að foreldrar mínir færu að
búa. Faðir minn lærði tré-
smíðaiðn. Hann var einn af
stofnendum Völundar og
fleira. Hann byggði húsið á
Bókhlöðustíig 10, svo ég ólst
upp í Þingholtunum á stóru
heimili. Faðir minn hafði jafn
an 3-4 lærlinga í heimilinu
og ég átti tvo bræður, en var
einkadóttir. Þetta var myndar
heimili og ég átti einhverja
þá beztu foreldra, sem hægt er
að hugsa sér. Ég fékk að
læra það sem stúlkur gátu
fengið að læra. Að vLsu var
Verzlunarskólinn farinn að
taka stúlkur þá og mig lang-
aði þanigað, en það vildu þau
ekki. Heimasætur þeirra tíma
áttu að læra að sauma. En ég
fór líka í einkaskóla fyrir
stúlkur, sem landshöfðingja-
dóttirin Ragna Stephen-
sen og Þórunn Kristjánsdóttir,
dóttir assessorsins, höfðu. Ass-
essors, segi ég, danskan situr
Mynd Svanfríðar í spegli með
gylltum ramma í stofunni
hennar.
svo sem í manni ennþá. Ég bað
barnabarn mitt um daginn um
að fara út á altan og barnið
rak upp stór augu, vissi ekkert
hvað altan er, skýtur Svan-
fríður inn í frásögnina og
hlær við. Jæja, fyirnefndar
dömur kenndu dönsku og
fleiri bókleg fræði. Oig svo
fékk ég að sigla mér til gam-
ans, fór til Hafnar 1912, þó
ekki fengi ég að selja ísaum-
uðu myndina í farareyri. Ég
lærði að leika á píanó hjá frú
Bartholdþ ekkju tónskáldsins,
og ofurlítið að syngja, sem
ekki er til að nefna. >á var
lífið ekkert annað en leikur
Eki hvað erum við að hugsa,
við ætluðum að hafa viðtal
um Thorvaldsensfélagið, sem
er að verða 90 ára.
— Spratt ekki Thorvaldsens
félagið einmitt upp úr þeim
jaxðvegi, sem við nú vorum
að tala um?
— Jú, þetta félag var stofn-
að árið 1875 af þeim konum
sem töldust hafa menntun þá.
Það var að vísu ekki mikið,
en þær höfðu siglt og lært
það sem hægt var. Menntaðar
konur voru ekki sérlega marg-
ar í Reykjavík þá, svo aðrar
góðar konur voru teknar með.
En inntökuskilyrðin voru
ströng, þvi enginn blett-
ur mátti falla á félagið.
Leitað var af kostgæfni upp-
lýsinga um það hvort viðkom-
andi kona væri heiðarleg og
peningalega sjálfstæð. Og svo
voru greidd atkvæði. Hvítar
og svartar kúlur notaðar. Kon
urnar komu svo með dætur
sínar í félagið og þannig var
um mig. Ég fór þangað fyrst
með mömmu.
— Þetta hefur þótt fínt fé-
lag?
— Já, það þótti fínt. Þá
voru aristókratarnir við líði.
Nú er allt slíkt horfið. í þessu
félagi hefur reyndar aldrei
orðið neinn ágreiningur af
neinu tagi að talizt geti og
aldrei komizt þar að pólitísk
sjónarmið. Enda ekki hæigt að
gera gott nema góðviljinn einn
sé látinn gilda, hvar í mann-
félaginu eða flofcki sem fólk
stendur.
— Ykkar stærsta áhugamál
var vöggustofan, var það
ekki?
— Jú, hún átti sér langan
aðdraganda. Þegar félagið
varð 50 ára, árið 1926, fóru
stjórn félagsins og stjóm
Barnauppeldissjóðsins til
Zimsens borgarstjóra með
fyrstu peningagjöfina til bygg
ingar vöggustofu og eftir ár
fengu við svar um að gjöfin
hefði verið þegin. Af þeim
hópi erum við nú aðeins eftir
tvær, ég og Rósa Þórarinsdótt
ir. Við Margrét Th. Ras-
us, sem vorum í Barnaupp-
eldissjóðsstjórninní, vorum
urugar og vildum að félagið
reisti heimilið sjálft og ræki
það. Ungu fólki finnst það
ávallt geta allt og við hefðum
reyndar getað þetta. En eldri
konumar voru orðnar linar,
eins og maður verður með
aldrinum, og þær réðu. Jæja,
það liðu mörg ár áður en
vöggustofan komst upp. Hún
var tekin í notkun 19. júní
1963.
Félagið hefur nú heldur
ekki bundið sig við það mál
eitt. Margt af því, sem kon-
umar í Thorvaldsensfélaginu
áttu hutgmynd að og byrjuðu
á, hefur siðar verið tekið upp
af öðrum félögum, enda er það
svo gamalt í hettunni. Þegar
það tók t.d. frönsku húsin og
kom á matargjöfum til þurf-
andi manna, þá var það svip-
að otg vetrarhjálpin gerir núna.
Thorvaldsensfélagið flutti
líka inn fyrsta jólatréð, en þau
eru nú almennt notuð. Áður
en Elliheimilið kom, efndi
Thorvaldsensfélagið til árlegra
gamalmennaskemmtana. Kon-
urnar steiktu kjöt uppi í Bern
höftsbafcaríi og suðu sætsúpu,
svo var leikið og dansað á eftir
í Iðnó. Þá var mifcil þörf fyrir
slíkan glaðning. Nú og kven-
réttindamál létu félagskonur
til sín taka, efndu til fyrir-
lestrar um jafnrétti kvenna í
Menntaskólanum, og skáru
upp herör gegn því að konur
væru látnar bera kolapoka við
höfnina. Og margt fleira, sem
ég get ekki munað svona í
svipinn. Á 85 ára afmæli fé-
lagsins var stofnaður hjálpar
og líknarsjóður, og við höfum
það fyrir sið að fara með gjaf-
ir úr þeim sjóði til fátækra
kvenna 19. nóvember, áður en
við förum að halda upp á af-
mælið og skemmta okkur
sjálfar. Við byrjuðum á því
að gefa þvottavélar. Konum-
ar eru ávallt mjög samtaka
um slíkt. Ég man t.d., að einu
sinni skrifaði okkur kona, því
yfirvofandi var að fjölskylda
hennar missti húsið ofan af
sér. Hún sá þetta úrræði þegar
hún lá andvaka. Þetta var eitt
hvert bezt stílaða og falleg-
asta bréf, sem ég hefi séð. Ég
kallaði á fund sama daginn.
Konan átti að greiða 33 þús.
kr. og konurnar samþykfctu
samstundis að láta hana hafa
það sem vaxtalaust lán svo
lengi sem hún þyrfti með.
Seinna brann hjá henni og þá
hjálpuðu konurnar í Thorvald
sensfélaginu henni hver fyrir
siig með gjöfum. En loks rætt-
ist úr fyrir konu þessari og
hún greiddi lánið.
— Ýmislegt hafið þið þurft
að leggja á ykkur til að koma
áhugamálum í framkvæmd?
— Já, upp á ýmsu hefur ver
ið tekið. T.d. sala jólamerkja,
Það var eu'fitt að vinna upp
markað fyrir þau í fyrstu.
En við gerðum allt sem við
gátum til að koma þeim út.
Frú Hanson, móðir Rigmor
Hanson, fór meira að segja
með mig, unga stúlku, út í
Fylluna til að selja jóla-
merki fyrir 2 aura. En nú
renna þau út og gömlu merkin
eru orðin dýrmæt, 100 kr.
virði þau elztu. Svo höfum
við leyfi fyrir leikfangahapp-
drætti annað hvert ár, og við
fengurn einkaleyfi fyrir for-
setakortum og margar fleiri
fjáröflunarleiðir höfum við
farið.
— Og svo er það bazarinn?
— Já bazarinn byrjaði árið
1901 í húsi Eyjólfs Þorkelsson
ar í Austurstræti 6. Konur
höfðu þá enga möguleika á að
fá peninga milli handanna, en
bazarinn tók nú að sér að
selja fyrir þær handavinnu og
tók 2% í umboðslaun. Það var
hækkað í 5% árið 1922 og
20% árið 1947. Árið 1905
keypti Thorvaldsensfélagið
húsið nr. 4 við Austurstræti
af Guðleifu Sigurðsson. Rafn
Sigurðsson hafði reist það ár-
ið 1887 á lóðinni, þar sem
elzta yfirréttarhúsið hafði áð-
ur staðið. Árið 1928 var syo
húsnæði bazarsins minnkað
og hornið leigt út, því salan
var farin að dragast saman.
Tilgangur bazarsins var alltaf
að aðstoða fólk við að selja
heimavinnu sína, og er það
enn. Aðallega tökum við vör-
urnar í umboðssölu. >ó kaup-
um við stundum af fólfci, sem
Skortir mjög peninga. Okkur
hefur stöku sinnum verið hall
mælt, en við höfum stundum
gert það samt að kaupa illa
unna vöru, ef þörf þess sem
vann hana var mikil, sef*ir
Svanfríður. Þó við lægjum þá
með þetta og enduðum með
að gefa það. Það þýðir ekkert
að vera í þessu félagi nema
skilja þá sem eiga bágt.
— Svo bazarinn var farinn
að ganga illa?
— Já, það vill nú fara svo.
Þegar ég kom heim árið 1949,
eftir að hafa dvalið í Svíþjóð
í 3 ár, þá opnuðust augu mín
skyndilega fyrir því að ýmis-
legt var að fara aflaga. Þakið
hjá okkur farið að leka o.fl.
Um leið og gert var við, létum
við því gera litla íbúð fyrir
húsvörð, og fundarsal fyrir
okkar starfsemi, en við fáum
aðgang að eldhúsinu í dyra-
varðaríbúðinni. Þessi reynsla
varð til þess að nú, þegar ég
er orðin gömul kona, þá hugsa
ég: Yfirsézt mér ekki í ýmsu
af því að ég er orðin svo vön
þessu svona? Er ekki betra að
einhver yngri taki við? Þess-
vegna hætti ég núna for-
mennsku. Það færist nýtt líf
í félagið þegar ungar konur
taka við. Og ég hefi sjálf gam-
an af að fá að lifa það að sjá
hvað þær gera. Þetta er alveg
sama og þegar eldri konurnar
báðu mig um að taka við fyr-
ir 22 árum.
— Þér hafið líka leyst af
höndum mikil störf síðan?
— Enginn einn formaður
gerir neitt án þess /að hafa
góða stjórn og engin stjórn
gerir neitt nema hafa stuðning
af meðlimum félagsins. Nú er
félagið í góðuim blóma og ég er
ánægð með að skilja þannig
við það.
— En þér hættið ekki að
koma á bazarinn, þó þér hætt-
ið formennsfcu?
— Nei, ég ætla að halda
Frti. á bls. 28