Morgunblaðið - 14.04.1965, Blaðsíða 19

Miðvibudagur 14. apríl 1965
MORGU NBLADID
19

Enn um stóriðjumálið
Eftir Hauk
Helgason
l.
MÁL.FLU TNING UR forsvars-
manna stóriðjunnar hefur til
þessa verið mjög einhliða. >ví
nær eingöngu hafa þeir rætt
málið frá efnahagslegu sjónar-
miði, hversu hagkvæmt það yrði
fjárhagslega að virkja Búrfell,
Ihve miklar gjaldeyristekjur þjóð
arinnar yrðu o.s.frv. Það var eins
og að það einasta sem þeir eygi
eé peningur, peningur og aftur
peningur.
En það eru aðrar hliðar á þessu
máli og það mjög veigamiklar. Sú
er ein þeirra sem snýr að sjálf-
stæði þjóðarinnar, bæði efnahags
legu og pólitísku, en þessu sjálf-
stæði er mikil hætta búin verði
úr áætlaðri stóriðju.
Síðar í þessari grein mun ég
leitast við að gera nokkra grein
fyrir þessari hlið málsins.
í erindi, sem dr. Jóhannes
Nordal flutti í síðastliðnum mán
uði á ársþingi Félags íslenzkra
iðnrekenda sagði hann, að ekki
væri fjarri lagi, að hreinar gjald
eyristekjur af aluminverksmiðj-
unni — miðað við 60.000 tonna
afköst á ári — yrðu um 300 millj.
króna á ári eða sem svarar 600
þúsund kr. á hvern vinnandi
mann þar eð á vegum verksmiðj
unnar myndu vinna um 500
manns.
Hins vegar væru samsvarandi
gjaldeyristekjur á hvern vinn-
andi mann í sjávarútvegi og fisk
vinnslu landsmanna varla meiri
en 200 þúsund krónur.
Eyjólfur Konráð Jónsson, rit-
stjóri, beitti þessum tölum fyrir
sig í ræðum sínum á stóriðju-
fundi stúdenta fyrir nokkrum
dögum. Hann bætti því við að
gert væri ráð fyrir að um 15.003
manns ynnu við fiskveiðar og | tekjur þessarar atvinnugreinar
fiskvinnslu, en brúttó-gjaldeyris- | væru um 4.500 milij. kr. á ári.
Frá þessari fjárh. bæri að draga
1.500 millj. kr, sem væri erlend-
ur kostnaður þessa atvinnuvegs.
Hér sannast enn einu sinni að
á engan hátt er frekar hægt að
villa fyrir fólki en með því að
notfæra sér tolur. Þetta dæmi
þeirra dr. Jóhannesar og Eyjólfs
ritstjóra er af ráðnum hug valið
til að gylla útkomuna af fyrip-
hugaðri stóriðju.
í fyrsta lagi eru gjaldeyristek}
urnar af rekstri aluminverk-
smiðjunnar ekki nándar nærri
svo miklar, sem þeir félagarnir
vilja vera láta. Ef hafðar eru I
huga tölur, sem þeir dr. Jóhanne*
Framhald á bls. 23
Orðsending til Eyjólfs K. Jónssonar
Mér er bæði ljúft og skylt
að staðfesta þá frásögn þína
á stóriðjufundi stúdenta nú á
dögunum, að það hefði verið
mín sök að ekkert varð úr
samkamulagi því, sem við
gerðum í haust sem leið um
að við tveir skrifuðumst lítil-
lega á í heiðruðu blaðieþínu,
Morgunblaðinu, um stóriðju-
málið.
Nú vil ég bæta úr þessu og
leyfi ég mér að senda þér
hérmeð grein með tilmælum
um, að hún verði birt við
allra fyrsta tækifæri.
Með beztu kveðjum,
Haukur Helgason.
Svar til Hauks Helgasonar
ENDA þótt þessi grein þín sé
nokkuð síðbúin, hefur Morg-
unblaðið talið sjálfsagt að
birta hana. Fyrirfram tei ég
mig hafa svarað „rökum“ þín-
um, og varðandi staðreyndir
málsins vísa ég lesendum til
ræðu minnar í Morgunblaðinu
þann 2. apríl sl. Þótt ég hafi
á sínum tíma tekið áskorun
þinni, get ég því leyft þér að
eiga bæði fyrsta og síðasta
orðið í þessu einvígi, sem
aldrei var háð.
Þó kemst ég ekki hjá því,
af því að það snertir þriðja
mann, látið stórmenni, sem pú
nú í þriðja sinn vitnar til, að
benda þér á, að kurteisi þín
við minnihgu Jóns Þorláks-
sonar er vægast sagt einkenni-
leg.
Úr fyrri málsgreininni, sem
þú birtir úr hinni prentuðu
ræðu Jóns x Þorlákssonar,
sleppir þú þessum orðum:
„Þegar Norðmenn settu sjer-
leyfislög sín, var búið að selja
örfá fallvötn þar í landi til
virkjunarfjelaga. Sjerleyfislög
gátu ekki náð til þeirra fall-
vatna og þetta var nú orðin
aðstaða okka,r, að því er snerti
allan þorra fallvatna hér á
landi“.
í beinu framhaldi af þessu
kemur síðan næsta málsgrein,
sem þú birtir, og hefðir þú
ekki þurft að spara sv’o rúm
Morgunblaðsins að fella þess-
ar setningar niður. Hlýt ég því
að ætla að það sé gert af ein-
hverri anarri ástæðu, og skýr-
ist hún raunar, þegar ræða
Jóns Þorlákssonar er lesin í
heild. Þar er til dæmis að
finna setningar eins og þessar:
„Þeir sem kaupa eða leigja
fallvötn til virkjunar og sýna
fullan vilja og viðleitni á að
framkvæma hana eiga ekkert
skylt við braskarana“.
Væntanlega þarf ekki að
upplýsa þig um það, að nú er
ekki deilt um það eins og
1923, hvort fslendingar eigi
að eiga fallvötnin og orkuver-
in, svo að þess vegna er
kanski nokkuð langsóttað
vitna til umræðna um það
mál, en til glöggvunar fyrir
þig og aðra lesendur og gam-
ans fyrir þá, skulu hér birtir
smákaflar úr þessari ræðu
Jóns Þorlákssonar:
„Það eru þá í stuttu máli
þrjú höfuðatriði, sem útheimt
ast til þess, að orkan verði
sem ódýrust:
1. Að fallvatnið sje sem hag
kvæmast til virkjunar og
virkjendur fái að njóta hag-
kvæmninnar, í stað þess að
hún sje unnin upp með til-
svarandi háu verði á fallvatn-
inu óvirkjuðu.
2. Að orkuverin sjeu sem
stærst, svo virkjunarkostnað-
urinn á hvert hestafl.geti náð
lágmarki eftir stærð orku-
versins.
3. Að nægilega mikill hluti
orkunar sje frá upphafi seld-
ur til fastrar iðju, sem geti
borið fyrirtækið uppi fjár-
hagslega að sínum hluta, og
stutt fyrirtækið að öðru leyti
með því að nýta að nokkru
leyti afgangsorkuna frá al-
menningsþörfunum."
Síðan segir:
„Önnur hindrunin var
hræðslan við innstreymi út-
lendinganna, ef stóriðja væri
hafin hjer (innilokunarstefn-
an). Hún stafaði að miklu
leyti af því, að miðað var við
miklu stærri fyrirtæki á þessu
sviði en þörf er á og upp-
haflega var ætlast til. Það
þarf varla að taka það fram,
að sú hræðsla er algerlega
ástæðulaus og óþarft að setja
haná í samband við okkar fyr-
irætlanir.
Til að starfrækja orkuna,
sem fullnægði einum lands-
hluta, og tilheyrandi iðjuver,
sem notaði % orkunnar úr
45000 hestafla veri, myndi
þurfa nærfellt 800 verkamenn,
og þegar þess er gætt, að fólki
hjer á landi fjölgar um 1600
á ári, þá ætti það að vera
ljóst, að þetta getur ekki vald-
ið neinu tjóni eða truflun,
hvorki á atvinnuvegum vor-
um eða þjóðerni.“
Með kærum kveðjum,
Ey. Kon. Jónsson.
Bjarni Vilhjálmsson:
Prdf og prósentureikningur
í ÞÆTTINUM „Spurt og spjallað
í útvarpssal“ mánudagskvöldið 5.
apríl sl. komst Kristján Gunnars-
son skólastjóri að orði eitthvað
á þá leið, að landsprófi miðskóla
væri þannig hagað, að gegnum
prófið kæmist á hverju ári ná-
kvæmlega sú tala, sem mennta-
skólarnir gætu rúmað hverju
sinni. í þessu felst sú miður góð-
girnislega ásökun á hendur
landsprófsnefnd, að frammistaða
og geta nemenda í prófinu skipti
litlu máli um það, hvort þeir nái
þeim mikilyæga áfanga, sem
landsprófið vissulega er, heldur
sé tala þeirra nemenda, sem í
gegnum prófið komast, takmörk-
uð við það, sem forráðamenn
menntaskólanna telja sig geta
hýst á haustin. Kristján fór held-
ur ekki dult með það álit sitt, að
þessi ískyggilega niðurskurðar-
pólitík landsprófsnefndar væri
aðalhemillinn á eðlilega fjölgun
stúdenta hér á landi, en tala
stúdenta væri tiltölulega lægri
hérlendis en annars staðar.
Mér er það hulið, hvaðan
Kristjáni hafa komið heimildir
um framangreind vinnubrögð
landsprófsnefndar og fram-
kvæmd prófsins. Hefði honum þó
verið í lófa lagið að afla sér
traustari fróðleiks um þessi efni,
en fyrst valinkunnur skólastjóri
ber apnað eins á borð fyrir al-
þjóð, verður ekki hjá því komizt
að leiða hann í sannleikann.
Einnig má búast við því, að marg
ur leikmaðurinn sé haldinn ein-
kennilegum hugmyndum um
þessi mál, fyrst skólamenn eru
ekki betur á vegi staddir.
Landspróf miðskóla hefur ver-
Ið haldið árlega frá og með vor-
inu 1946 og hefur í reyndinni orð
ið inntökupróf í menntaskólana
(aðra en menntadeild Verzl-
unarskólans) og að nökkru leyti
í Kennaraskólann, sem þó hefur
alltaf jafnframt tekið við nem-
endum með annars konar próf-
um. Nemendur, sem fá meðal-
einkunnina 6.00 eða þar yfir í
landsprófsgreinum, hljóta rétt-
indi til inngöngu í menntaskóla
og kennaraskóla (verða hér á
eftir kallaðir nemendur með full-
gildu landsprófi). Sá fjöldi hefur
farið vaxandi ár frá ári, nema
árin 1953.—1957 að báðum með-
töldum, er hann var nokkru
minni en 1952, enda fækkaði þá
talsvert þeim nemendum, sem
þátt tóku í prófinu. Ef litið 'er á
árin 1956—1964, kemur í ljós, að
nemendum með fullgildu lands-
prófi hefur fjölgað árlega, hvort
heldur miðað er við heildartölu
þeirra eða hundraðshluta fæddra
í árganginum. í töfluformi lítur
þetta svona út:
Ár Tala nem- % af fædd-
enda með um í ár-
fullgilda gang-
landspr. inum
1956 296 11.9
1957 323 12.4
1958 364 11.9
1959 393 12.4
1960 439 13.5
1961 476 13.9
1962 525 15.3
1963 561 15.2
1964 578 15.1
Hlutfallstala þeirra nemenda,
sem lokið hafa fullgildu lands-
prófi, hefur á þessum árum verið
í heild nálægt 70% þeirra, sem
tekið hafa þátt í prófinu.
í trausti þess, að Kristján
Gunnarsson vilji heldur hafa það,
er sannara reynist, vil ég taka
það fram hér, að jafnan hefur
verið leitazt við að hafa verk-
efnin, sem lögð eru fyrir nem-
endurna, sem sambærilegust frá
Bjarni Vilhjálmsson
ári til árs, en þó ekki svo lík, að
nemendur geti lært á prófið án
þess að kunna námsefnið. 'Þetta
er ærinn vgndi, þar sem gömul
verkefni eru jafnan tiltæk hverj-
um sem er. Einkunnir eru síðan
gefnar fyrir úrlausnir eftir fyrir-
fram ákveðnum reglum, svo að
geta nemendanna til að leysa
þessi verkefni ræður því ein,
hvort þeir standast prófið eða
ekki, en húsrými menntaskól-
anna er alveg látið liggja milli
hluta.
Ég hef haft með höndum fram-
kvæmd landsprófsins í 17 ár. For
ráðamenn menntaskólanna hafa
aldrei gert minnstu tilraun til að
ráða neinu um prófið. Þessi ár
hafa fjórir menntamálaráðherr-
ar setið að völdum (þeir Eysteinn
Jónsson, Björn Ólafsson, Bjarni
Benediktsson og Gylfi Þ. Gísla-
son). Enginn þeirra hefur nokk-
urn tíma skipt sér af fram-
kvæmd prófsins, að öðru leyti en
því, að þeir hafa skipað nefnd-
ina, oftast nær á fjögurra ára
fresti. Aldrei hefur komið til
neins ágreinings milli þeirra
manna í nefndinni, sem eru
menntaskólakennarar, og hinna,
sem kenna við aðra skóla, um
fyrirkomulag eða þyngd verk-
efna. Hitt skal fúslega viður-
kennt, að verkefnin hafa jafnan
verið miðuð við það, að nem-
endur, sem geta leyst þau til
sæmilegrar hlítar og hlotið til-
skilda lágmarkseinkunn, hafi
einhverjar líkur til að geta lokið
menntaskólanámi, eins og því er
nú hagað í landinu, enda væri
annað algerlega óraunhæft og
nánast ábyrgðarlaus blekkingar-
starfsemi. Því miður hefur raun-
in orðið sú, að ekki er úti öll
þraut, þó að yfir landsprófið sé
komið, því að allmargir nem-
endur heltast úr lestinni í
menntaskólanámi, eins og bezt
sést á því, að stúdentafjöldinn,
sem allir menntaskólarnir hafa
brautskráð síðustu 11 árin, hefur
verið sem hér segir:
1954 164
1955 184
1956 163
1957 169
1958 * 178
1959 181
1960 183
1961 187
1962 237
1963 262
1964 330
Hlutfallstölur hef ég ekki til-
tækar, en síðastliðið ár munu
stúdentar hafa verið rétt rúm
10% fæddra í árganginum, en
munu fram að því vart hafa ver-
ið meira en 8—9%. í framan-
greindum stúdentafjölda eru þó
innifaldir stúdentar frá Verzlun-
arskóla íslands, sem aldrei hafa
lokið landsprófi, en þeir munu
oftast vera nálægt 20 árlega. Þó
er þess að geta, að allmargir
nemendur, sem ljúka fullgildu
landsprófi, fara aldrei í mennta-
skóla. Sumir fara í Kennaraskól-
ann, aðrir fara ekki í neitt fram-
haldsnám. Enn er þess að geta,
að nokkrir nemendur hætta fram
haldsnámi af öðrum ástæðum en
getuleysi. Hins er þó ekki að
dyljast, að allmargir nemendur
gefast upp á menntaskólabraut-
inni, og er þeim jafnan einkum
hætt, sem naumlega hafa staðizt
landsprófið. Skal hér látið liggja
milli hluta, hvort um er að kenna
of harkalegri meðferð mennta-
skólanna eða of vægu mati lands-
prófsnefndar á úrlausnum hinna
slakari. Benda má þó á það lands
prófsnefnd til málsbóta, að dável
hefur rætzt úr sumum þeim nem-
endúm, sem staðizt hafa fullgilt
landspróf með lægstu einkunn,
Sjálfsagt væri mikill fengur að
því, að fram færi fræðileg rann-
sókn á prófi menntaskólanna, á-
þekk þeirri, er þeir gerðu Jónas
Pálsson sálfræðingur og Hjálmar
Ólafsson nú bæjarstjóri gerðu á
landsprófi miðskóla (sbr. grein-
argerð þeirra í Skírni 1961). Það
er vafalítið eitt hið mesta mein
íslenzkra skólamála, hversu lítið
er gert að hlutlægum rannsókn-
ujn á því, hvar við erum á vegi
staddir í þeim efnum á hverjum
tíma og í hverju er fólgið það
takmark, sem við keppum að
hverju sinni.
Litlar líkur tel ég á því, að
þeir nemendur, sem ekki stand-
ast kröfur landsprófsins, eigi að
svo stöddu erindi í menntaskóla-
nám,_ eins og því er háttað hér
nú. Ég skal þó taka það fram,
að þessi skoðun mín er ekki á
Framhald á bls. 22