Morgunblaðið - 29.09.1965, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 29. sept 1965
barmi kjarnorkustyrjuldar
Sovézka flutingaskipið Asonov, með átta flugskeyti á þilfari,
sigiir burt frá Kúbu, 11. nóvember 1962. Hættan er liðin hjá.
HÆTTUÁSTANDIÐ _var skoll-
ið á opinberlega. Árásar- og
varnardeildir flughersins höfðu
fengið fyrirmæli um að vera á
varðbergi allan sólarhringinn,
Ibæði á jörðu sem í lofti. Við-
brögð sumra Bandaríkjamanna
urðu ótti, en flestir urðu stoltir.
Bandalagi.ð stóðst raunina.
Macmillan hringdi til að skýra
frá stuðningi sínum, þótt hann
lýsti áhuga sínum á fundi
æðstu manna til að ræða af-
vopnun og að hlé yrði á að-
gerðum beggja aðila. Adenauer,
Brandt og íbúar Vestur-Ber-
línar hvikuðu ekki eða kvört-
uðu. Samtök Ameríkuríkja
saroþykktu þegar í stað, og
einróma, ályktun sem heimil-
aði hafnbannið. Þrátt fyrir
nokkurt hik af hálfu Kanada
héitu ráð Atlantshafsbandalags-
ins og de Gaulle stuðningi sín-
um, eftir að hafa hlustað á út-
skýringar Achesons, án þess að
kvarta út af því að málið hafi
ekki verið rætt fyrirfram og
án þess að taka tillit til kröfu-
gangna og mótmæla, sem bár-
ust frá London og öðrum höf-
uðborgum.
Brezku blöðin voru flest
neikvæð, jafnvel fremur en hin
frönsku og sumra hlutlausra
þjóða. Mótmælaaðgerðir friðar-
sinna beindust allar að hinu
bandaríska hafnbanni, án þess
að minnzt væri einu orði á
blekkingu Sovétríkjanna vegna
eldflauganna. Bertrand Russel,
til dæmis, skrifaði Kennedy:
„Aðgerðir yðar gerðar í ör-
væntingu .... réttlæting á
þeim er óhugsandi“, en hann
skrifaði Krustjov aftur á móti:
„Áframihaldandi umburðar-
lyndi yðar er okkar mikla von.“
Innan Sameinuðu þjóðanna,
í Washington og meðal erlendu
sendiráðanna var furðulega
öflugur stuðningur við afstöðu
Bandaríkjanna. Þetta átti að
nokkru rætur sínar að rekja til
áfallsins vegna undirferla
Sovétríkjanna og hinna árang-
urslausu tilrauna þeirra til að
þræta fyrir sannanir Ijósmynd-
anna og, kúgunartilraun með
kjarnorkuvopnum. Ennfremur
að nokkru leyti vegna þess, að
heimurinn skildi, að hér var
um að ræða árekstur Austurs
og Vesturs, en ekki deilu
Bandaríkjanna við Kúibu.
Vegna þess að forsetinn valdi
þá leið, að beita sem minnstu
herafli í uppbafi, og vegna
hinnar ákveðnu en stillingu
framkomu hans. Og loks vegna
hinna frábæru útskýringa
Stevenson hjá Sameinuðu þjóð-
unum.
Klukkan 4 síðdegis þriðju-
daginn 23. október, og aftur á
fimmtudag, flutti Stevenson
hina sannfærandi ræðu sdna í
öryggisrtáði Sameinuðu þjóð-
anna með ljósmyndasérfræð-
inga sér við hlið. Zorin hafði
komið með þær ásakanir, að
bandaríska leyniþjónustan hafi
falsað sönnunargögnin. Látpm
þá eftirlitsnefnd frá Sameinuðu
þjóðunum kanna eldflauga-
stöðvarnar, sagði Stevenson.
Stevenson: Allt í lagi, herra
minn, leyfið mér að spyrja yð-
ur einnar spumingar. Neitið
þér því, ambassador Zorin, að
Sovétríkin hafi komið fyrir og
séu að koma íyrir langdrægum
og meðallangdrægum eldflaug-
um og eldflaugastöðvum á
Kúbu? Já eða nei. Bíðið ekki
eftir þýðingunni. Já eða nei.
Zorin: Ég er ekki í banda-
rískum réttarsal, herra
minn ....
Stevensoin: Þér eru einmitt á
þessari stundu fyrir rétti al-
menningsálitsins í heiminum
Zorin: .... og þess vegna
óska ég ekki eftir að svara
spurningu sem er lögð fyrir mig
að hætti sækjandans. Á sínum
tíma munuð þér fá svar yðar,
herra minn.
Stevenson: Ég er reiðubúinn
til að bíða eftir svari til dóms-
dags, ef það er ákvörðun yðar.
Samt sem áður var annars
konar stuðningur mikilvægur
— og hann lét ekki á sér standa.
Sumir Bandaríkjamenn reyndu
að flýja, felast eða útvega sér
geislavamarbyrgi. Verðbréfa-
markaðurinn féll. Mótmæli
voru bitur. En símskeyti sem
bárust til Hvíta hússins lýstu
10 á móti 1 stuðningi við aðgerð
irnar.
Að baki hinnar persónulegu
handleiðslu forsetans á fram-
kvæmd hafnbannsins var sú
ákvörðun hans að láta ekki
óþarfa árekstra eða kærulausa
undirsáta magna svo hættulegt
og viðkvæmt ástand að ekki
yrði við neitt ráðið. Hann hafði
lært það af Svínaflóamálinu, að
rás atburðanna og ákafamenn
gátu tekið málefni stríðs og
friðar úr höndum hans. Hafn-
bannið var ekki lausn sem
kæmi af sjálfri sér, jafnvel
ekki með flota 16 tundur-
spilla, þriggja beitiskipa, flug
móðurskips og sex aðstoðar-
skipa, auk 150 annarra til
vara.
í harðorðri en óákveðinni yf-
irlýsingu Sovétstjórnarinnar á
þriðjudagsmorgun, sem mót-
mælti hafnbanninu sem „sjó-
ráni“, í tveim einkabréfum til
Kennedys, á þriðjudagsmorgun
og miðvikudagskvöld, og í svör
Síðari hluti
um hans við áskorun frá Bert-
rand Russel og U Thant leit út
fyrir að komið hefði verið
Krustjov að óvörum, hann virt-
ist leita að mótleik og vera að
ráðfæra sig við æðstu valda-
mennina í Kreml. Það virtist
sem Sovétríkin hefðu treyst á
að koma okkur að óvörum,
treyst á ósamlyndi meðal Vest-
urlanda og á nægilegan stríðs-
ótta í Bandaríkjunum til að
koma í veg fyrir hernaðarlegar
gagnráðstafanir. Við veltum
því fyrir okkur, hvort hin
óákveðna afstaða þeirra endur-
speglaði mögulegar deilur inn-
byrðis eftir að Rússar reyndust
hafa rangt fyrir sér á fyrr-
greindum atriðum.
En sovézku flutningaskipin
18, sem héldu enn í áttina að
hafnbannsvæðinu, voru ekkert
til að hlægja að. Fimm þessara
skipa, sem höfðu stór lestarop,
voru veitt sérstaklega nánar
gætur. Framkvæmdanefndin,
sem var á fundum næstum all-
an daginn, þekkti bráðlega
hvert sovézkt skip með nafni
og hver væru grunuð um að
flytja vopn.
Á þriðjudagskvöld jókst
spennan, eftir því sem skipin
nálguðust. Robert Kennédy var
sendur þá um kvöldið til að
komast að því hjá rússneska
ambassadornum, hvort skip-
stjórum sovézku skipanna
hefðu verið gefin nokkur fyrir-
mæli. Hann komst ekki að
neinu. „Þið, sem hélduð að
hafnbann væri friðsamlegasta
svarið, komizt ef til vill að
öðru fljótlega,“ sagði forsetinn.
Á fundi okkar á miðvikudags
morgun, sem var haldinn ein-
mitt er hafnbannið gekk í gildi,
var tilkynnt ,að um það bil
hálf tylft sovézkra kafbáta hafi
sameinazt skipunum. Fyrirmæli
voru undirbúin um að sökkt
skyldi hverjum þeim kafbóti,
sem bryti hafnbannið. Á miðj-
um þessum sama fundi bár-
ust fleiri fréttir. Sovézku skip-
in, sem voru næst Kúbu, höfðu
greinilega stanzað eða breytt
um stefnu. Mönnum létti við
borðið.
En líkurnar á því, að til
árekstra kæmi á hafinu, voru
alls ekki búnar. Fyrirætlanir
Sovétríkjanna voru enn ekki
Ijósar. Hafnbannið hafði ekki
enn verið reynt.
í dögun á fimmtudag var
sovézku tankskipi gefið stöðv-
unarmerki og fór það í gegn,
samkvæmt fyrirmælum forset-
ans, eins og öll tankskip, serri
ekki lágu undir gninsemdum,
eftir að hafa aðeins tilkynnt
hvert það væri. Það gerði einn-
ig austur-þýzkt farþegaskip. í
dögun á föstudág var líbanskt
vöruflutningaskip stöðvað og
rannsakað, en það var skráð
í Panama, hafði gríska áhöfn,
en var í leiguflutningum fyrir
Rússa. Var þetta gert eftir að
bandaríski sjóherinn hafði feng
ið til þess persónulega heimild
forsetans. Hann óskaði öðru
fremur eftir þvi, að sovézkt
skip yrði ekki stöðvað nema
nauðsyn krefði, en hins vegar
farið um borð í sovézikt leigu-
skip til að sýna, að við meint-
um það sem við sögðum. Flutn-
ingaskipinu, sem rannsakað var
af óvopnuðum sjóliðum, var
leyft að halda áfra-m, þegar í
ljós kom að það var aðeins hlað
ið vöruflutningavögnum og
varahlutum í þá.
Hið raunverulega vandamál
var ekki líbönsk flutningaskip
og sovézk olíuflutningaskip
heldur sovézku flutningaskipin
og kafbátarnir, sem fylgdu
þeim. Þau yrði að stöðva á
föstudag, sagði forsetinn ,hefðu
þau ekki breytt um stefnu þá.
Flotinn var æstur í að sigla
langt á haf út til að fara í veg
fyrir þýðingarmestu sovézku
skipin. Forsetinn, sem fylgdist
með ferðum hvers skips á stóru
spjaldi, lagði ríka áherzlu á, að
Krustjov yrði gefinn eins lang-
ur tími og mögulegt væri til að
taka, og koma áleiðis til skip-
anna, hina óþægilegu ákvörð-
un. Naut hann í þessu stuðnings
McNamara (varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna) og Orms
by-Gore (brezka sendiherrans).
Þegar honum lenti harkalega
saman við flotann sá hann um
að farið yrði að vilja hans.
Smátt og smátt tóku góðai
rréttir að berast. Á miðviku-
dag bárust tilkynningar um að
16 hinna 18 rússnesku skipa
hefðu stanzað, þar á meðal öll
þau fimm, sem voru með stóru
lestaropin. Þau lágu síðan kyrr
á sjónum, eða sigldu í óreglu-
legum hringum. Loks var til-
kynnt á fimmtudag og föstu-
dag, að þau hefðu snúið við.
„Það var gaman,“ sagði einn
úr hópi okkar. „Svona til til-
breytingar sýna Sovétríkin við-
brögð vegna aðgerða af okkar
‘hálfu.“ Bandarískar flugvélar
fylgdu skipunum alla leiðina
aftur til rússneskra hafna. Tak-
mörkuð beiting hervalds hafði
náð mesta mögulega árangri.
Hættur vegna átaka á hafinu
voru ekki liðnar, en þær höfðu
að minnsta kosti minnkað um
stundarsakir. Hættan, sem staf-
aði af eldflaugunum á Kúfou,
fór hins vegar vaxandi. Mc
Gone ,yfirmaður leyniþjónust-
unnar, tilkynnti, að fleiri
hinna meðallangdrægu eld-
flauga væru að verða tilbúnar,
en nú hafði verið reynt í flýti
að fela þær. Reiknað var með.
að þær yrðu tilbúnar í lok vik-
unnar, en hinar langdrægustu
mánuði síðar eða svo. Allan
fimmtudaginn og föstudaginn
veltu forsetinn og framkvæmda
nefndin fyrir sér nýjum ráðurn
til að herða á pólitískum, efna-
hagslegum og hernaðarlegum
þvingunum gagnvart Sovétríkj-
unum og þar á meðal:
1. Að herða á hafnbanninu
með þyí að bæ-ta fleiri vöru-
tegundum við bannlistann.
2. Fjölga lágflugsferðunum.
Þær myndu ekki aðeins veita
betri og nákvæmari up-plýsing-
ar, heldur yrðu til að hrjá
Rússa og auðmýkja Kastró.
3. Aðgerðir á Kúbu. Forset-
inn heimilaði að flugritum yrði
varpað út yfir eynni ,og yrði
þeim beint til íbúanna. Hann
fór persóulega yfir textann og
myndirnar (sem voru af eld-
flaugastöðvunum, teknar úr
lítilli hæð) og gaf skipun um,
að þeim yrði dreift, en dró skip
unina svo til baka um stundar-
sakir. Einnig voru enn einu
sinni athugaðar leiðir til að
hafa samband beint við Kastró.
4. Loftárás.
5. Innrás. Þeir, sem höfðu
hvatt til þessara tveggja síð-
ustu leiða vikuna áður, tóku nú
upp að nýju baráttu sína.
Forsetinn neitaði því að rasa
um ráð fram. Undirbúningur
fyrir innrás, sem og aðrar hern
aðarráðstafanir, var enn í full-
um gangi. Sovézk skip höfðu
snúið við. Umræður fóru fra-m
hjá Sameinuðu þjóðunum. En i
orðsendingu til U Thants var
farið alvarlegum orðum um
áframhaldandi vinnu við eld-
flaugastöðvarnar.
Þegar blaðafulltrúi utánríkis-
ráðuneytisins, Lincoln White
tilkynnti þetta á hádegi á föstu-
dag gekk hann skrefi lengra
en afstaða Hvíta hússins var
með því að minna blaðamenn-
ina á setningu í ræðu forsetáns
frá mánudagskvöldinu „að frek
ari aðgerðir væru réttlætanleg-
ar“ ef vinnu yrði haldið áfram
við eldflaugarnar. Þessi athuga
semd varð þegar ástæða til þess
að sagt var frá því í aðalfyrir-
sögnum blaðanna, að innrás eða
loftárás væri yfirvofandi.
í fyrsta skipti missti forset-
inn stjórn á skapi sínu. Hann
hringdi í utanríkisráðherrann,
aðstoðarráðherrann og loks í
blaðafulltrúann. Hækkaði hann
röddina og tók sterklegar til
orða. við hvert símtal. Þetta
yrði löng barátta, sagði hann,
sem krefðist varúðar, þolin-
mæði og að hann yrði fyrir
eins litlum utan"" að komandi
Framhald á bls. 21.