Morgunblaðið - 29.09.1965, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 29. sept. 1965
MORCUNBLAÐIÐ
%
HINN 16. þm. sendi sænska |
stjórnin frá sér hvíta bók um hið
alkunna Wallenibergsmál- Er þar
skýrt frá því helzta, sem gerzt
Ihefur í þessu máli síðan 1957, er
rússneska stjórnin gaf það svar
við margítrekuðum fyrirspurn-
um, að Raoul Wallenberg hefði
látizt í rússnesku fangelsi 10 ár-
um áður.
Þessi nýja hvíta bók er í senn
lærdómsrík og átakanleg. Það
sem mestu varðar er það, að
fullvíst má telja, að Wallenbeng
hafi verið lifandi árið 1957,
þegar rússneska stjórnin sagði
hann hafa legi’ð 10 ár í gröfinni.
Og einnig eru svo miklar líkur
fyrir því, að hann hafi verið
lifandi og á geðveikrahæli
Bkammt frá Moskvu í janúar
1961, að það jaðrar við sönnun.
Hin rússnesku yfirvöld hafa eft-
ir því alltaf sagt ósatt í þessu
máii. En hvers vegna? Um það
er enginn til frásagnar vestan
járntjalds, svo að kunnugt sé.
Ég skal reyna a'ð skýra frá
því helzta, sem fram kemur í
þessari hvítu bók, en verð að
etikla á stóru:
Raoul Wallenberg i fæddist
1912, tók háskólapróf í arkitekt-
úr í Bandaríkjunum og réðst
síðan í þjónustu sænsks fyrir-
tækis, sem átti viðskipti við
Ungverjaland. Hann dvaldist því
oft þar í landi. Vorið 1944 var
starfi þessa fyrirtækis lokið í
landinu, en þá réðst Wallen-
berg í þjónustu sænska sendi-
ráðsins í Búdapest og skyldi
starf hans fólgið í því að aðstoða
og bjarga ungverskum Gyðing-
um, en það var þá aðkallandi
vandamál-
Wallenberg gekk að þessu
starfi með ósérplægni og fórn-
fý:i. Um áramótin 1944—45
hafði hann bjargað úr böðla-
höndum um 20 þúsund Gyðing-
um, séð um úthlutun matar- og
meðalagjafa og staðið fyrir stofn
unum margra barnaheimila í
þágu þessa nauðstadda fólks.
Þegar Rússar tóku Búdapest
um miðjan janúar 1945 var allt
í upplausn þar í borg. Menn
vissu síðast til Wallenbergs 17.
janúar, er hann var á leið til
Malinovskijs marskálks, sem
ikominn var til borgarinnar. Þá
hófst leyndarmálið um Raoul
Wallenberg.
í fyrstu tilkynningu rúss-
nesku stjórnarinnar skömmu
eftir að hann hvarf segir, að
hann sé „undir rússneskri vernd“
og það sé „farið vel með hann“.
Síðan ríkir þögnin ein um þenn-
an mann frá hendi rússneskra
yfirvalda. Við ítrekuðum eftir-
grennslunum sænsku stjórnar-
innar kemur nú aðeins það svar:
Wallenberg hefur aldrei til Rúss
iands komið- Tilkynningin frá
1945 átti eftir því að vera röng.
Þannig líða 12 ár. Árið 1957
snýr svo rússneska stjórnin við
blaðinu í annað sinn. Þá er til-
kynnt, að Walleniberg hatfi lát-
izt í Ljubljanka-fahgelsinu í
Rússlandi 17. júlí 1947. Við
þetta hefur rússneska stjórnin
haldið síðan- þvert ofan í full-
vissu sænsku stjórnarinnar um,
að þetta er rangt: Aðspurður
um sannanif hafa Rússar vísað
til vottorðs frá rússneskum
fanéelsislækni. Þeir hafa vetfið
beðnir að sýna þetta vottorð, en
það hefur ekki fengizt.
Ég skal drepa á það helzta,
sem stangast á við rússnesku
fullyrðinguna:
Gefið er upp, að Wallenberg
hafi látizt 17- júlí 1947. Full-
gildar sannanir eru fyrir því, að
10 dögum síðar fóru fram víð-
tækar yfirheyrslur um Wallen-
berg bæði í Ljubljanka- og Le-
fortovskaja-fangelsinu, og voru
þar kallaðir fyrir margir fangar
atf ýmaum þjóðernum. Réttar-
höldin virtust 'vera mjög mikil- \
væg, þar eð startfsmenn fang- .
elsanna voru ekki látnir sjá um
þau, heldur einhverjir aðkomu- j
menn. Heimildir fyrir þessu eru
nokkrir þeirra fanga, sem yfir-
'heyr'ðir voru og komizt hafa
vestur fyrir járntjald. Hefur
þeim borið saman um réttar-
höldin án þess að nokkurt sam-
band væri þeirra í milli. Sýnir
þetta, að Wallenberg hefur þótt
mikilsverð persóna og verið vel
þekktur í stjórnarbúðunum.
Þrátt fyrir það gefur þáver*-
andi utanríkisráðherra, Vysjin-
Nanna Svartz.
skij, sænsku stjórninni það svar
mánuði seinna, 18. ágúst, að
enginn kannist við þennan Wall-
enberg í Sovétríkjunum-
Vitnisburðir um, að Wallen-
berg hafi verið á lífi milli 1950
og 60 og þá í Vladimir-fangels-
inu, hafa komið úr þremur átt-
um: Svissneskur maður, E.
Brugger, segist hafa haft sam-
band við hann á höggamáli milli
klefa í því fangelsi um mána'ða-
mótin júlí-ágúst 1954.
Austurrískur mðaur — sænska
stjórnin vill ekki birta nafn
hans — segist hafa verið í sama
klefa og Wallenberg í Vladimir-
fangelsinu í ársbyrjun 1955.
Tveir þjóðverjar, H. T. Mulle
og G. Rehekampff, hafa hvor
fyrir sig haft það eftir sama
rússneska meðfanga, að Wall-
eniberg hafi verið í fangadeild
nr. 2 í Vladimir-fangelsinu rétt
eftir 1950- Þessi vitni eru al-
gerlega óhá'ð hvert öðru og því
örðugt að rengja þau.
Það sem mesta athygM vekur
í hvítu bókinni er þó vitnisburð-
ur hins kunna sænska lækna-
prófessors Nönnu Svartz. Hún
er læknir aldurhniginnar móður
Wallenbergs og er því orðin
riðin við þetta mál fyrir bæn-
arstað hennar.
Prófessor Nanna Svartz var í
Moskvu á rá'ðstefnu vísinda-
manna í janúar 1961. Þar hitti
hún marga fremstu vísinda-
menn Sovétríkjanna í lækna-
stétt. Færði hún WaUenbergs-
máMð í tal við einn þeirra —
hún óskar ekki að skýra frá
nafni hans. Vísindamaðurinn
sagðist vera kunnugur þessu
mláli og bætti við, að sá sem um
væri spurt, væri í „mjög slæmu
ástandi". Og þegar prófessor
Svartz fór að tala um, áð vegna
ættingja hans væri mikilvægt,
að Wallenberg yrði sendur heim
til Svíþjóðar, lækkaði vísinda-
maðurinn röddina og sagði, að
hann væri á geðveikrahæli. Sí'ð-
an kallaði þessi maður á starfs-
bróður sinn, og tók sá að sér að
gera allt, sem í hans valdi stæði
tU. þess að Wallenberg yrði send-
ur heim til Sviþjó'ðar. Þessi sam-
töl fóru fram á þýzku.
Prófessor Svartz skýrði bæði
móður Wallenbengs og Erlander
forsætisráðherra frá þessu sam-
tali, þegar heim kom til Sví-
þjóðar, og hóf þá stjórnin nýjar
aðgerðir í máUnu.
í marz sama ár fór Nanna
Svartz aftur til Moskvu sam-
kvæmt ósk forsætisráðherrans,
og voru þá aðstæður breyttar.
Hinn rússnéski vísindamaður
viðurkenndi að vísu, að samtal-
ið hefði átt sér stað, en hér
mundi vera um afleitan misskiln
ing að ræ'ða, sem hlyti að stafa
af því, hveru lélega þýzku hann
talaði. Kvaðst hann nú ekki
þekkja hi'ð minnsta til Wallen-
bergsmálsins- Síðar í samtalinu
kom fram, að hann hefði verið
kallaður fyrir Krústjoff, sem
fengi'ð hefði vitneskju um sam-
taMð frá sænsku stjórninni, og
hefði hann verið mjög æfur við
vísindamanninn. Er skemmst af
að segja, að þessi vísindamaður
hefur við öll síðari tækifæri
neitað fyrsta framburði sínum
og því, að hann kannist nokkuð
við Wallenberg eða mál hans,
en skýrir framburð Nönnu
Svartz með lélegri þýzkukunn-
áttu sinni. Áttu þau Nanna
Svartz síðast viðræður um þetta
í Moskvu í júlí í sumar í vi'ður-

*
Raoul Wallenberg.
vist sænskra og fússneskra
vitna, og stóð þar staðhæifing
gegn staðhæfingu.
í viðtali við sænska sjónvarp-
ið sagði Nanna Svartz á fimmtu-
dagskvöldi'ð, að algerlega sé skot
ið loku fyrir það, að um mis-
skilning geti verið að ræða.
Kvaðst hún oft h^a hitt þenn-
an vísindamann síðan 1950, hafi
þau alltaf talað saman á þýzku
og skili'ð hvort annað mætavel,
enda væri hér ekki neinni lé-
legri þýzkukunnáttu til að
dreifa. Hún kvaðst hafa heyrt,
að þessi starfsbróðir sinn he.fði
ratað í margs konar örðugleika
vegna þessa máls.
Þá er og í hvítu bókinni skýrt
greinilega frá því, hvað stjórn-
um hlutaðeigandi landa hefur
fari’ð á milli í Wallenbergs-mál-
inu- Hefur gætt aMmikillar reiði
hjá rússneskum stjónarherrum í
17
viðræðum um það, einkum hjá
Krústjoff, þegar máUð var tek-
ið fyrir, er hann heimsótti Sví-
þjóð í fyrra. Kvaðst hann ekki
til Svíþjóðar kominn til a'ð
standa reikningsskap gerða Stal-
íns. En hann mildaðist er frá
leið. Sömuleiðis sýndi Kosygin
nokkra þykkju, er Erlanaer for-
sætisráðherra færði málið í tal
við hann í Moskvu í sumar.
Upplýsti hinn rússneski stjórnar
herra, a'ð í Sovétríkjunum fyrir
fyndust engar skýrslur um Wall
eniberg. Um ástæðuna vissi hann
ekki.
Erlander forsætisráðherra
sagði ma. við blaðamenn í til-
efni af útkomu bókarinnar:
„Wallenbergsmálið og er sorgar-
saga. Við vitum, að það hefur
haft mikil persónuleg áhrif á
alla þá, sem um þa'ð hatfa sýsl-
að. Þetta er átakanlegt mál
margra vandskýrðra atriða.
Við höfum notfært okkur öll
■ tækifæri, sem hafa boðizt, bæði
j stjórnmálaleg og persónuleg, til
, þess að fá máUð tekið fyrir.
! Nákvæm athugun hefur alltaf
farfð fram á öllu því efni, sem
, Við höfum fengið í hendur áhrær
andi það.
| ... Nú höfum við lagt fram
öll okkar gögn og bíðum þess,
j sem verða kann. Öll hin sænska
fyrirhöfn í þessu máM hefur að
' sjálfsögðu verið skýdð með hinu
mikla starfi Wallenbergs til
hjálpar bágstöddu fólki og sem
viðleitni til að aðstoða fjölskyldu
hans. En í lýðfrjálsu landi verð-
ur hver borgari að geta treyst
því, a'ð þjóðfélagið spari hvorki
fé né fyrirhöfn til þess að vernda
hann. Meðan nokkur möguleiki
er fyrir hendi, verður að halda
áfram þeirri viðleitni og fylgja
fast eftir“.
John T. Connor, verzlunarmálarábh. Bandarlkjanna:
Verðbólgulaus hagvöxtur
ORÐIÐ hefur hagbylting í Banda
ríkjunum. Hagur þeirra hefur
aldrei staðfð með öðrum eins
blóma, jafnilengi í einu, án þess
a’ð ófriður hafi ýtt á eftir. Hann
hefur vaxið betur en nokkur
kunnáttuimaður gat spáð, og bet
ur en nokkur hefði getað vonað
við upphaf vaxtarins, snemma
árs 1961.
Og við spáum áframhaldandi
vexti, eftir því sem ætfð augu
geta bezt sé'ð. Eftir hina ágætu
útkomu síðustu 53 mánaða og
hinn geysilega vöxt á fyrsta fjórð
ungi yfirstandandi árs, má búast
við, að eitthvað dragi úr vextin-
um, það sem eftir er þessa árs
og fram á árið 1966- En þótt svo
verði, þá þý'ðir það ekki sama
sem, að viðskiptalítf þjóðarinnar
þurfi að ganga með síauknum
hraðá, tiil þess að halda í horfinu.
Lítum vandlega á ávinninginn
síðan 1061. Ekkert gæti gefi'ð
betri vonir. Til þessa dags er
höfuðeinkenni núverandi hag-
vaxtar ekki það, að hann hefur
staðið svo lengi og náð hámarks
stærð, heldur hitt, að hann hefur
veri'ð skipulegur, á breiðum
gruindvelli og la-us við alvarlegt
jafnvægisleysi og hófleysi, sem
vandræði geta hlotizt af.
Bezta sönnun þess, að forðazt
hefur verið hófleysi, er hinn
merkiilegi stöðugleiki verðlagsins.
Neytendaverð hefur hæikkað um
1.2%, sem er mjög hóflegt.
Heildsölíuver'ðin hafa raunveru-
lega verið óbreytt frá því sem
var við upphaf vaxtarins, fyrir
meira en fjórum árum.
Þessi heildsöluverð hafa mjak-
azt nokkuð upp, nú síðustu mán-
uðina, en þó ekiki með neinum
ískyggilegum hraða, og heldur
ekki er búizt við, að þau geri
það, þar eð samkeppnim um verð
lag er svo hörð á markaðnum-
Framleiðslumagn Bandaríkjanna
er hæfilegt, ágóðinn er mikill og
engir alvarlegir kostnaðaraukar,
sökum hinna heillavænlegu á-
hritfa framiei'ðiaukningarinnar í
mörgurn iðjugreinum, og endur-
bóta í sölu og dreifingu, svo og
nýra og betri vörutegunda fyr-
ir tilveriknað vísindarannsókna.
Iðnaðurinn hefur veitt skipuleg
um vexti mikilvægan stuðning,
með því að stilla framleiðslu og
vöruibirgðum í hóf. Hin mikla
14% aukning þess, sem eytt hef
ur veri'ð í verskiðjur og véilar, á
síðastiliðnu ári, og hin 12.5%
aukning, sem áformuð er á þessu
ári, hafa orðið nauðsynlegar til
að mæta aukinni eftirspurn, og
hafa eklki leitt af sér otffram-
leiðslu. Raunverulega vinna verk
smiðjur í Bandaríkjunum nú me'ð
88% krafti að meðaltaM, og eru
því enn neðan við hin æsfkilegu
92%, að meðaltali.
Vörumagnið er einnig yfirleitt
í góðu hófi. Reiknivélar hafa gert
þa'ð mögulegt að hafa hemil á
efniseyðslu og gera nákvæma
grein fyrir útflutningi og af-
'hending'U vara. Samt er það mála
samnast, að stál'birgðir hafa vax-
ið síðustu mánuðina, sökum ó-
vissu um hugsanleg verkföll, en
þær verður að jafna út á þessu
ári og snemrna á næsta ári, og
þa'ð leiðir trúlega til minnkandd
stáltframilieiðslu á því tímabiM.
Neytendaskuldir er annað at-
riðið, sem hafa verður auga með-
En skuldir, stofnaðar við veðlán
og afbongamakaup, virðast vera
innan sikynsamlegra takmarka.
Hafa auðvitað aukizt, en það
hafa Mka tekjur og eignir manna
gert og hlutfalllið milli seljan-
legra eigna og persónuilegra
skulda hefur hækkað nokfcuð á
síðustu fáum árum.
En líklega er gleðillegast af
öl'lu, að tekizt hefur áð vinna
bug á atvinnuleysinu og skapa
nýja atvimmuimöguleika. í júní-
miánuði fyrir fjórum árum var
hundraðstala atvinnulausra 7.1.
Nú er atvinnuleysið komið nið-
ur í 4.7%.
Jafhvægisleysueysið í alþjóða-
greiðslum Bandaríkjanna hefur
verið alivarlegt álhyggjueifini í
jmiokfcur ár. Johnson forseti hef-
ur gert ýmsar ráðstafanir tiil að
minnfca hallan — hafið sókn til
að auika útfilutninginn, og aðra
sökn til að auka ferðalög til
Bandaríkjanna, erlendis frá,
strangar hömlur á eyðslu stjóm
arinnar erlendis, og fleiri ráð-
stafanir hafa verfð gerðar-
Með liðveizlu verzlunarstéttar
innar ætla Bandarikin að sigra
í baráttunni um dollarinn. Og
|sá sigur kemur öllum Banda-
ríkjamönnum til góða, þar eð auk
inn hagvöxtur heima fyrir, ásamt
nýjuim atvinnumöguleifcum fyrir
|hinn sístækkandi hóp verfifærra
jmanna, hvílir á þeim heil'brigða
dolllar, sem þjóðin hefur ein-
sett sér að varðveita.
Johnson forseti hefur snúizt
jvfð hagvaxtarþörfinni af fullu
jraunsæi, og jafnframt hinu að
,'hafa hemil á þeim vexti. Fjár-
löig hans fyrir komandi ár voru
vel skipulögð og að engu leyti
verðbólligufcennd. Skattastiefna
hans hefur reynzt heilbrigð,
^Skattstiginn hefur lækkað, en
hagvöxturinn hefur verið það
mikill, að skattatekjur hafa
hæbka’ð. Tekjur vom komnar
fram úr gjöldum, samkvæmt svo
nýlegum áætlunum sem frá sl.
janúarmánuði um eitthvað 1.7
mililjarða dala- Þannig verður
sá halli, sem búizt var vlð á fjár
hagsárunum 1965 og 1966 alvog
eðlilegur og viðráðanlegur,
Viðsikiptalíffð er bersýnilega
vongott. Hækkun heildarágóða
upp í árshækkun, sem nemur
62.9 mfliljarda dala, eftir fyrsta
fjórðumg ársins 1965 að dæma,
hetfur gert viðskiptalífinu mögu-
legt að setja markið hærra. Auk
inn ágóði eykur vitanlega sjóðs-
eign og dregur úr lánaíþörtfinni
til að standast útþensilufcostnað-
inn. Síðasta ytfirlit Verzlunarráðu
raeytisimis gefur til kynna, að fjár
maignseyðsla á árirau 1965 mun
raema að minnsta kosti 50.5 rraiil-
jörðum dala, sem er 12.5% eða
Framhald á bk. 23.