Morgunblaðið - 02.10.1965, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 2. okt. 1965
** .
o
as
ds
og Bandaríkjanna 25 ára
HINN 1. okótber 1941 afhenti
fyrsti sendiherra Bandaríkjanna
á íslandi, Lineoln McWeagh,
ríkisstjóra íslands, Sveini
Björnssyni, embættisskiiríki sin.
Árið áður höfðu löndin skipzt
á ræðismönnum. 1 gær var þess
því minnzt að aldarfjórðungur
er liðinn síðan Bandaríkin og Is-
land tóku upp stjórnmálasam-
band. Á þeim árum, sem liðin
eru, hafa samskipti íslands og
Bandaríkjanna aukizt til muna,
bæði í stjórnmálalegiun, við-
skiptalegum og menningarlegum
efnum. Á stjórnmálasviðinu höf-
um við átt margvísleg sam-
skipti við Bandaríkin, bæði inn-
an Sameinuðu þjóðanna og ekki
síður Atlantshafsbandalagsins.
Viðskipti landanna hafa aukizt
mjög og verið báðum þjóðum
hagkvæm. Sterk, menningarleg
tengsl hafa skapast, fjölmargir
ísienzkir námsmenn verið við
nám við bandaríska háskóla, og
bandarískir stúdentar einnig
komið til náms við Háskóla ís-
lands.
Stjórnmálasamskipti.
Sem fyrr segir tóku Banda-
ríkin og ísland upp stjórnmála-
samband 1940, en 1. október 1941
afhenti sendiherra Bandaríkj-
anna, Sveini Björnssyni em-
foættisskilríki sín. Bandaríkin
urðu einnig fyrsta erlenda ríkið
til þess að viðurkenna sjálf-
stæði hins íslenzka lýðveldis og
14. júní 1944 afhenti þriðji sendi-
herra þeirra, Louis G. Dreyfus,
skilríki sín, og dvaldist hann
hér á landi í rúm tvö ár. Dreyfus
sendiherra hefur sent eftirfar-
andi kveðju til íslands í tilefni
aldarfjórðungs stjórnmálasam-
bands íslands og Bandaríkjanna,
og segir hann m.a. í henni:
„Franklin Roosevelt, forseti,
útnefndi mig ambassador sinn
við hátíðahöldin í sambandi við
stofnun lýðveldis 17. júni 1944.
Það var einstæður og ógleyman-
legur atburður. Meiri hluti ís-
lenzku þjóðarinnar var staddur á
Þingvelli, þegar hinn ágæti og
mikilsvirti maður, Sveinn
Björnsson, var kjörinn fyrsti
forseti. íslands. Við höfðum ver-
ið vinir síðan 1930, þegar við
hittumst fyrst í Danmörku, þar
sem við vorum báðir fulltniar
þjóða okkar. Ég var um kyrrt
ó íslandi sem sendiherra, og það
gaf mér tækifæri til að kynnast
og starfa með fjölda íslendinga,
bæði embættismönnum og öðr-
um. Var ánægjulegt að starfa
með mönnum, þar sem mikl-
ir mannkostir og samstarfsvilji
og gestrisni voru svo áberandi“.
Samskipti íslands og Banda-
ríkjanna á stríðsárunum urðu að
sjálfsögðu mikil, ekki sízt vegna
hins fjölmenna liðs bandariskra
hermanna, sem hér dvaldist, og
og verður ekki annað sagt, en
(það samstarf hafi tekizt með
ógætum, þótt alltaf verði erfið-
leikar í sambúð lítillar þjóðar
við fjölmennt erlent herlið. ís-
lendingar tóku þátt í stofnun
Sameinuðu þjóðanna og tóku
þar upp samstarf við Bandarík-
in, sem og aðrar þjóðir og með
stofnun Atlantshafsbandalagsins
varð samstarf landanna enn
meira. Má vafalaust segja, að
samstarfið innan Atlantshafs-
bandalagsins hafi verið einn
merkasti þátturinn í samvinnu
þessara tveggja þjóða. Atlants-
hafssáttmálinn var undirritaður
í Washington 4. apríl 1949 af
þáverandi utanríkisráðherra ís-
lands og núverandi forsætisráð-
berra dr. Bjarna Benediktssyni.
Þar með skipuðu fslendingar
sér í raðir frjálsra þjóða báðum
megin Atlantshafsins, sem verj-
ast vildu með sameiginlegum
vörnum ágengni hinna kommún-
ísku heimsvaldasinna. Rúmum
tveimur árum eftir undirritun
Atlantshafssáttmálans var gerð-
ur samningur milli ríkisstjórna
Bandaríkjanna og Islands um
að hinir fyrrnefndu tækju að sér
varnir íslands fyrir hönd banda-
fór í fyrsta sinn yfir eina milljón
dala. Síðan á stríðsárunum hefur
orðið veruleg breyting á þeim
varningi, sem íslendingar kaupa
í Bandaríkjunum. Innflutningur
á matvælum, svo sem kornvöru
hefur farið minnkandi, en hins-
vegar hefur innflutningur á alls
konar verksmiðjuvarningi og
vélum farið í vöxt. Samt er það
svo, að landbúnaðarafurðir eru
enn stærsti liðurinn í innflutn-
Sendiherrar Bíindaríkpnno
Bertil
Kuniholm
Lincoln
Mac Veagh
Leland B.
Morris
Louis G.
Dreyfus
lagsins, enda var ástandið í al-
þjóðamálum þá mjög ískyggilegt.
Um líkt Ieyti kom varnarlið
Bandaríkjanna hingað til lands,
og hefur það verið staðsett hér
á landi síðan. Aðalaðsetur varn-
arliðsins hefur jafnan verið á
Keflavíkurflugvelli, þar sem
ríkisstjórn íslands hefur látið því
í té aðstöðu til eftirlits og öryggis
þjónustu á Norður-Atlantshafi.
Auk þess hefur nokkur aðstaða
verið látin í té annars staðar,
svo sem á Suðausturlandi og
Norðausturlandi. Segja má, að
sambúðin við varnarlið Banda-
ríkjanna á íslandi hafi verið hin
vinsamlegasta, þótt alltaf hafi
komið til nokkurra árekstra,
sem ekki er óeðlilegt, þar sem
dvöl erlends herliðs hlýtur að
hafa einhver óþægindi í för með
sér. En ljós er hinsvegar, að
samskipti okkar við varnarliðið
á Keflavíkurflugvelli hafa farið
batnandi á undanförnum árum.
Margþætt viðskipti.
Viðskipti íslands og Banda-
ríkjanna á þessu 25 ára tímabili,
hafa verið mjög margþætt og
farið vaxandi. Fyrir stríðið voru
viðskipti milli landanna mjög
lítil, en styrjöldin breytti þessu
öllu, svo að á árunum 1943 og
1944 voru Bandaríkin aðalvið-
skiptaland íslands. Innfluttur
varningur til íslands var þá að
% hlutum keyptur frá Banda-
ríkjunum. Þegar styrjöldin var
á enda, varð aftur breyting á
þessu eins og menn vita, en
aldrei hefur farið aftur í sama
farið og fyrir stríðið, því æ síð-
an hafa Bandaríkin verið bezti
viðskiptavinur íslands og sum
árin verið í fyrsta sæti í þessu
efni. Sala á afurðum íslendinga
til Bandaríkjanna 'hefur aukizt
um 13,2% af öllum útflutningi
fslands árið 1950, í 16% af út-
flutningi ársins 1964. Þessar töl-
ur segja þó ekki söguna nema að
nokkru leyti, því að rétt er að
geta krónutölu til þess að menn
átti sig betur á þessum viðskipt-
um. Árið 1950 var verðmæti út-
flutnings íslands til Bandaríkj-
anna um 56 millj. króna, en á
árinu sem leið var samsvarandi
tala 767 millj. króna. Aukningin
árið 1963 var 22%, og stafaði
m.a. af 20% verðmætisaukningu
á freðfiskútflutningnum, sem
nam næstum 629 millj. króna.
Fróðlegt er að geta þess, að út-
flutningur íslendinga á humar til
Bandaríkj anna nam nær 60%
af öllum slíkum útflutningi, og
ingi fslands frá Bandaríkjunum,
og námu t.d. 41% af heildarverð-
mæti innflutnings þaðan, árið
1964.
Samstarf á sviði mennta- og
menningarmála.
Hinn 23. febrúar 1957, var
undirritaður samningur milli ís-
lands og Bandaríkjanna um ýms
samskipti á sviði menningar-
mála, og samkv. honum var kom
ið á fót menntastofnun Banda-
ríkjanna á íslandi, sem starfað
hefur síðan. í daglegu tali hefur
stofnun þessi oft verið nefnd
Fullbright-stofnunin, eftir J.
William Fullbright öldungar-
deildarþingmanni, sem beitti sér
þegar öllu nánari og þau fóru að
sjálfsögðu í vöxt, þegar banda-
rískt herlið kom hingað til lands
árið 1941 til að taka hér við af
brezka setuliðinu, sem flutt var
á brott til annarra verkefna.
Þegar heimsstyrjöldin síðari var
á enda og alþjóðasamskipti færð-
ust smám saman í eðlilegt horf,
héldust þessi tengsl ófram, en
þau hafa þó tekið á sig nokkuð
annan svip en á stríðsárunum.
Námsmenn leita enn vestur um
haf til að afla sér aukinnar
menntunar, sem í sumum tilfell-
um er aðeins að fá þar í landi,
en auk þess eru tengsl þjóðanna
á sviði ýmissa lista mjög náin
og vaxandi. Um nokkurt árabil
hefur Bandaríkjastjórn lagt
mikla áherzlu á að kynna banda-
ríska list og listamenn úti um
heim, svo að þjóðir heims fengju
sem sannasta mynd af Banda-
ríkjamönnum. Bæði einstakling-
ar og hópar fara slíkar kynning-
arferðir, og hefur ísland notið
góðs af þessu eins og margar
aðrar þjóðir. Hingað hafa komið
söngvarar, hljómsveitir, ballett-
flokkar, píanóleikarar, organist-
ar, kórar og svo mætti lengi
telja. En í þessum menningar-
og listkynningum hefur ekki
verið um „einstefnuakstur" að
ræða, því að íslenzkum lista-
mönnum hefur einnig gefizt
kostur á að ferðast um Banda-
ríkin til að kynna list sína. í því
sambandi er vert að minnast
nokkurra vikna tónlistarferðar
þeirra Björns Ólafssonar og Jóns
Sen, er þeir fóru ásamt tveim
bandarískum listamönnum víða
um Bandaríkin. Mynduðu þeir
kvartett, sem gat sér hið bezta
orð. Karlakór Reykjavíkur fór
einnig langa söngför um Banda-
ríkin, sem einnig var líka mikil
frægðarför. Um þessar mundir
stendur yfir sýning á íslenzk-
um listaverkum í Mainefylki.
og hefur hún fengið góða dóma
í blöðum., Síðast, en alls ekki
sízt, skal getið íslenzka bóka-
safnsins við Cornellháskóla i
íþöku í New York fylki, það hef-
ur lengi aukið hróður íslendinga
meðal vísindamanna í Banda-
ríkjunum og víðar, og það var
við þetta safn, sem prófessor
Halldór Hermannsson starfaði
lengst.
Sterk vináttubönd
Af þessu yfirliti má Ijóst vera,
að samskipti íslands og Banda-
ríkjanna á þeim aldarfjórðungi,
sem liðinn er síðan löndin tóku
upp stjórnmálasamband, hafa
aukizt mjög mikið og orðið æ
margþættari. Verður ekki annað
sagt, en íslendingar hafi gott eitt
að segja um samskipti sín við
Bandaríkin, og er þó oft um að
ræða margvíslega erfiðleika i
samskiptum þjóða, sem svo mik-
ill stærðarmunur er á.
Bandaríkin hafa aldrei reynt
að nota sér • aðstöðu sína til
áhrifa á íslenzk málefni, og ekki
er hægt að segja, ,að um sé að
ræða umtalsverð vandamál i
samskiptum þessara tveggja
ríkja.
Þegar minnzt er afmælis stjórn
málasambands íslands og Banda-
ríkjanna, munu þeir menn í báð-
um löndunum, sem er annt un»
vinsamleg samskipti þeirra eiga
þá ósk bezta, að á næsta aldar-
fjórðungi muni takast jafn góð
og hagkvæm samskipti á báða
bóga, og verið hefur síðastliðin
25 ár.
á íslandi í aldarfjórðung
Richard P.
Butrick
Edward B.
Lawson
John J.
Muccio
Tyler
Thompson
James
Penfieid
fyrir sérstakri lagasetningu um
samningsgerðir af þessu tagi.
Fullbright lagði til, að þær miklu
vörubirgðir, sem Bandaríkja-
stjórn átti í ýmsum löndum eftir
stríð, væru seldar á mynt hlut-
aðeigandi landa, og andvirðinu
varið til greiðslu á námsferðum
borgara þessara landa til Banda-
ríkjanna, svo og til að greiða
náms- og dvalarkostnað Banda-
ríkjamanna í þeim löndum. Á
annað hundrað íslendingar hafa
orðið aðnjótandi styrkja frá
Fullbright-stofnuninni frá upp-
upphafi. Hingað hafa einnig kom
ið Bandaríkjamenn á vegum
stofnunarinnar, og hafa dvalið
hér árlega við nám, tveir til átta
Bandaríkjamenn. Menningar-
tengsl íslands og Bandaríkj-
anna hafa einnig farið vaxandi
á þessu tímabili, og eiga sér
djúpar rætur. Með landnámi ís-
lendinga vestur í Bandaríkjun-
um komust þegar á nokkur
menningarleg tengsl yfir hafið,
þótt erfitt væri að halda þeim
uppi af margvíslegum ástæðum,
en veigamest var að sjálfsögðu
fjarlægðin milli landanna. En
þegar löndin höfðu skipzt á
sendiherrum, urðu þessi tengsl
Samþykkt ný innflytj-
endalög í Bandaríkjunum
Þjóðerniskvótar úr sögunni
Washington, 1. október, NTB.
Fulltrúadeiid Bandaríkjaþings
samþykkti í gær með yfirgnæf-
andi meirihluta — 320 atkvæða
um gegn 69 — hin nýju inn-
flytjendalög Johnsons forseta,
sem m.a. nema úr gildi hið
gamla þjóðernis-kvóta kerfi,
sem farið hefur verið eftir um
val innflytjenda.
Allar líkur eru taldar á því
að öldungardeildin samþykki
lögin í dag og fullvíst talið að
það verði einnig með miklum
meirihluta atkvæða. Johnson
forseti mun síðan undirrita lög-
in við hátíðlega athöfn við fót-
stall Frelsisstyttunnar á sunnu-
dag.
Samkvæmt hinum nýju inn-
flytj endalögum er gert ráð fyr-
ir allt að 170.00Ö innflytjendum
árlega og engum þjóðum eða
kynþáttum þar sérlega ívilnað,
en samkvæmt gamla kvótakerf-
inu, sem sætt hefur mikilli og
sí-harðnandi gagnrýni undan-
farin ár, áttu Norður-Evrópu-
búar og Bretar mun hægara urn
vik að flytjast til Bandaríkj-
anna en íbúar S-Evrópu og fólk
frá öðrum heimsálfum. Þá er og
í hinum nýju lögum gert ráð
fyrir allt að 120.000 innflytjend
um á ári til Bandaríkjanna frá
öðrum ríkjum í Vesturálfu, en
hingað til hafa engin takmörk
verið sett á innflutningi manna
frá þessum löndum til Banda-
ríkjanna.