Morgunblaðið - 13.10.1965, Blaðsíða 19

Miðvikudagur 13. október 1965
MORCU N B LAÐIÐ
19
Sveinn Kristinsson skiifar um:
Gamla Bíó. Nikki. Kanadisk!
Walt Disney-kvikmynd, byggð
á skáldsögunni „Nomads of
©f the 'North“ eftir James
Oliver Curwood.
Kvikmyndir með dýr að aðal-
leikendum eru sjaldgæfar, en
iþegar vel tekst til, veita fiáar
myndir kvikmyndahiúsagestum
meiri ánægju en þær. í>etta kann
að virðast kynlegt, þar sem erf-
itt mun að fá dýr til að túlka fyr-
ir fram ákveðnar kenndir, eða
skoðanir með látbragði sínu. Þau
eýna nánast engan „leik“ í al-
gengasta skilningi þess orðs á
leikhússmáli. — Hvernig má það
ske, að vandaðar dýramyndir slá
í gegn eigi síður en aðrar kvik-
myndir?
Kannske eru dýrin ekki svo
vitlausir leikarar eftir allt sam-
an. Þótt þau séu sér sjálf ekki
meðvitandi um neina ákveðna
túlkun, þá túlka þau þó raun-
verulega lífið sjálft, án þess
milliliðar, sem mennskir leikarar
verða að stríða við með misjöfn-
um árangri, sem sé ýmis annar-
leg og ónáttúruleg viðhorf síns
eigín persónuleika. Dýrin þurfa
aldrei að stríða við það, sem
leikarar kalla að lifa sig inn í
hlutverk sín og kynnast þeim per
EÓnum, sem þeir eiga að leika. —
Ef vel tekst til með innstillingu
dýra á kvikmyndaleikvang, hafa
þau því öll efni til að sýna eðli-
legri „leik“ en farðaðar stjörnur
og vígahnettir af mannlegu kyni.
í ofannefndri kvikmynd fara
ungur hundur og uppvaxandi
landibjörn með höfuðhlutverkin,
en myndin er tekin í hinu til-
komumikla fjalllendi norðvestan
í Kanada, þar sem veiðimenn
leika listir sínar í mikilfengleg-
um eyðilöndum heimsskauta-
anna.
Þeir hittast fyrir tilviljun hund
urinn og bjarnarunginn. Eigandi
hundsins tjóðrar þá saman, til að
sem skjótust kynni megi takast
með þeim, en í fyrstu er sam-
komulagið ekki upp á það bezta.
Vegna slysni verður hundurinn
viðskila við eiganda sinn, og
reika þeir um skógana bangsi og
hann, einir saman og tjóðraðir
saman. Verða þá ýmsir hagmuna
árekstrar með þeim. Bangsi klifr-
ar gjarnan upp í tré, en seppi er
jarðbundnari og sér engan tiÞ
gang í slíku geimflakki. Ágrein-
ingur um fæðuval veldur einnig
allmikilli togstreitu milli þeirra.
Seppi hneigist mjög að kjötvör-
um og virðist næsta óhræddur
um „kransæðar" sínar, en bangsi
hneigist allt eins mikið að fæðu
náttúrulækningamanna. í einum
, slíkum átökum slitnar tjóður-
bandið á milli þeirra, en þá þeg-
ar höfðu þeir tengzt öðrum bönd
um, sem reyndust öllu seigari:
böndum vináttu og tryggðar.
Um haustið leggst björninn í
hýði og hefur uppi hrotur mikl-
ar. Þá var eins og vottaði fyrir
skilningsleysi í svip Nikka (svo
nefnist hundurinn), því að sjálf-
ur kenndi hann ekki hins minnsta
syfja. — En loks viðurkenndi
hann hinn ótímabæra,-órjúfandi
svefn félaga síns sem óumtoreyt-
anlegt náttúrulögmál og reikaði
’áfram einn um skóglendið og
hjarnfennið, þar sem margskonar
ævintýri bíða hans.
Þar sem leik dýranna sleppir,
er myndin í stíl „villta vesturs-
ins“, morðkutar á lofti og blóð-
streymi. í þær senur er ekki mik-
ið að sækja. Gæði myndarinnar
eru 'borin uppi af fagurri, ósnort-
inni náttúru og frjálsum leik
hinna ferfættu leikenda, sem er
hrífandi fagur í sínum barnslega
einfaldleik og látleysi.
Þetta er ein bezta mynd, sem
sézt hefur hér á landi um lifnað-
arhætti og aðskiljanleg viðbrögð
dýra.
Vagn E. JónsSon
Gunnar Jón Guðmundsson
Hæstaréttarlögmenn
Austurstræti 9.
Símar 16766 og 21410.
Jón Laxdal, tónskáid
ASdarmínning
FÁIR hlutir eru líklegri til lang-
lífis en þeir, sem listarneistann
hafa í sér, svo sem snjöll vísa
eða vel heppnað sönglag. Þeir
eru og vísir til að halda lengst á
lofti nafni höfundar síns, þótt
önnur afrek kunni að þykja
meiri, þegar unnin eru. Þetta er
margsannað í hinni stuttu sögu
íslenzkrar tónsmíðar. Tónlistar-
iðkun hér á landi hefir fram á
síðustu áratugi nær eingöngu
verið tómstundaiðja manna, sem
yfirleitt hafa verið önnum kafn-
ir við óskyld störf og venjulega
mikilsverðari að almennu mati.
Þó hefir oft farið svo, að hjá-
verkin hafa reynzt þyngri á met-
unum en aðalstörfin svonefndu
að dómi eftirkomendanna og
verið lengur í minnum höfð.
Þetta hefir enn sannazt á Jóni
Laxdal tónskáldi, sem nú er sér-
staklega minnzt vegna þess, að í
dag eru liðin hundrað ár frá fæð-
ingu hans. Hann var um langt
skeið umsvifamikill kaupsýslu-
maður, gegndi trúnaðar- og virð-
ingarstöðum og lét sín um margt
að góðu getið. Fyrir allt þetta
var hann mikils metinn af sam-
tíð sinni. Hitt hefir ef til vill þótt
síður líklegt til að afla honum
frægðar og frama, að hann var
alla ævi mjög hneigður til tón-
listar og fékkst í tómstundum
Við að setja saman lög. Þó hefir
farið svo, að nú mun Jón Lax-
dal kunnastur einmitt fyrir það,
að minnsta kosti meðal þeirra
fslendinga, sem nú eru á miðjum
aldri eða yngri.
Jón Laxdal var fæddur á Ak-
ureyri 14. október 1865, af norð-
lenzkum ættum. Hann tók ungur
að fást við verzlunarstörf, fyrst
norðanlands, en síðan í Keflavík.
Eftir námsdvöl í Kaupmanna-
höfn varð hann verzzlunarmaður
í Reykjavík og síðan, þrítugur að
aldri, vbrzlunarstjóri á ísafirði og
starfaði þar á annan áratug. Enn
dvaldist hann um tveggja ára
skeið utanlands, í Danmörku og
Skotlandi, og settist að því búnu
að í Reykjavík aftur og rak þar
allumfangsmikla kaupsýslu eftir
það til dauðadags. Hann andaðist
7. júlí 1928.
Ekki eru tök á að rekja hér
nánar ævi- og starfsferil Jóns
Laxdals eða leggja dóm á aðal-
störf hans, en hann mun hafa
verið hagsýnn og dugandi kaup-
sýslumaður, og víst er, að hann
naut mikils trausts og virðingar
samtíðarmanna sinna.
Á þeim stöðum, þar sem Jón
dvaldist lengst á fullorðinsárum,
á ísafirði og í Reykjavík, varð
hann forystumaður í vaknandi
sönglífi. Var hann meðal annars
einn af stofnendum og mikil stoð
karlakórsins „17. júní“, sem Sig-
fús Einarsson stjórnaði við mik-
inn orðstír um árabil. Á fimm-
tugsafmæli Jóns, 13. október
1915, stýrði hann sjálfur samsöng
þessa kórs, þar sem flutt var
frumsamið verk eftir hann, laga-
flokkurinn „Gunnar á Hlíðar-
enda“ við ljóð Guðmundar Guð-
mundssonar. Annan slíkan flokk
samdi hann, „Helgu ina fögru“,
einnig við^ ljóð eftir Guðmund.
Svo umfangsmiklar tónsmíðar
voru fáar til eftir íslenzka höf-
unda á þeim tíma og þóttu að
vonum stórvirki. Mörg lög úr
flokkum þessum nutu um langt
árabil sjaldgæfra vinsælda, þótt
nú heyrist þau sjaldnar en áður
var, meðan söngur var iðkaður á
heimilum meir en síðar hefir orð-
ið. Mörg önnur lög hans hafa svo
ótvírætt hæft í mark, að þau
hafa verið á hvers manns vörum
og orðið í fyllsta skilningi al-
þjóðareign. Þar á meðal eru t.d.
„Sólskríkjan", „Fuglar í búri“,
„Syngið, syngið, svanir mínir“,
„Sjá roðann á hnjúkunum háa“,
„Oft um ljúfar, ljósar sumar-
nætur“, og enn fleiri mætti
nefna. Allmikið af lögum þess-
'um kom út á prenti á síðari árum
Jóns, eftir að hann fluttist alfar-
inn til Reykjavíkur, ýmist í heft-
um eða sérprentað.
Jón Laxdal var lítt lærður tón-
listarmaður eins og flestir aðrir
íslendingar þeirrar kynslóðar,
sem hann taldist til, og fer ekki
hjá því, að þess gæti nokkuð í
frágangi sumra laga hans. En
langlífi þeirra og vinsældir, þrátt
fyrir þá ytri galla, sem á þeim
eru, taka af allan vafa um, að
neistinn, sem hefir tendrað þau,
er ósvikinn, enda hafa þau vermt
og glatt marga sönghneigða sál_
og munu væntanlega enn lengi’
gera. J. Þ.
Háskólafyrir-
lestur um Dante
Prófessor Marco Seovazzi frá
Milano flytur í boði Háskóla ís-
lands fyrirlestur, er nefnist
Dante den fredlöse, föstudaginn
15. október kl. 5.30 e.h. í L
kennslustofu. Fyrirlesturinn
verður fluttur á sænsku. Öllum
er heimill aðgangur.
Tilkynning frá Háskóla íslands
Kennsla í norsku
Sendikennarinn í norsku við
Háskóla íslands, Odd Didriksen
cand. mag., mun hafa námskeið
fyrir almenning í vetur. Vænt-
anlegir nemendur eru beðnir að
koma til viðtals fimmtudaginn
14. okt. kl. 8.15 e.h. í VI.
kennslustofu.
(Frá Háskóla íslands).
75 ára í dag:
Aldís Sveínsdóttir
í DAG á 75 ára afmælisdag Aldís
Sveinsdóttir Hafnarstræti 37 Ak-
ureyri. Hún er fædd á Skata-
etöðum í Vesturdal í Skagafjarð-
arsýslu, dóttir hjónanna Sveins
Eiríkssonar og Þorbjargar Bjarna
dóttur Hannessonar prests á Ríp.
önnur börn þeirra hjóna eru:
Anna gift síra Sigurjóni Jónssyni
sem lengi var prestur á Kirkju-
bæ á Jökuldal, Árni bóndi á
Kalfsstöðum í Skagafirði, Erling-
ur bóndi á Víðivöllum í Fljóts-
dal, Guðrún gift Magnúsi bónda
í Eyhildarholti í Skagafirði og
Þormóður sem er starfsmaður
hjá Kaupfélagi Eyfirðinga.
Móður sína missti Aldís 9 ára
gömul, þá fór hún í fóstur til
Jóns bónda á Gilsbakka í Skaga-
firði og Aldísar konu hans og
dvaldist þar nær óslitið þangað
til hún gifti sig.
Á uppvaxtarárum Aldísar var
lítið um menntun; að læra kverið
undir fermingu þótti nógur lær-
dómur fyrir stúlkur í þá daga,
enda var þá talið að „bókvitið
yrði ekki í askana látið“. En Jón
toóndi á Gilsbakka var hagmælt-
ur og greindur og heimilið hefur
sjálfsagt verið með meiri menn-
ingartolæ en títt var um fátækra
bænda heimili á þeim árum.
Aldís er gáfuð og ljóðelsk enda
hagmælt sjálf, og ekki var hún
gömul þegar hún var farin að
stelast til að lesa allar ljóðabæk-
ur, sem hún náði í, og reyndar
flest annað sem hægt var að
lesa. Hefur hi'm jafnan lesið mik-
ið og fylgzt vel með því sem
gerzt hefur i kringum hana.
Arið 1915 giftist Aldís Kristni
Jóhannssyni á Miðsitju í Skaga-
firði. Bjuggu þau á ýmsum stöð-
um í Skagafirði: Miðsitju, Borg-
argerði, Hjaltastöðum og Sauð-
árkrók. Þau Kristinn og Aldis
eignuðust 7 börn, dreng og
stúlku misstu þau á barnsaldri,
en fimm bræður komust til full-
orðins ára: Eiríkur cand. mag.
kennari á Skagastr., Hjörleifur
bóndi á Gilsbakka í Skagafirði,
Þorbjörn kennari á Akureyri,
Sveinn blaðamaður í Reykjavík
og Jökull sem er hjá móður
sinni. Mann sinn missti Aldís ár-
ið 1941.
Aldís er næmgeðja kona og
léttlynd að eðlisfari, sterkur
þáttur í skapgerð hennar er að
standa jafnan með þeim sem er
minni máttar og ber skarðan hlut
frá borði í lífinu og hún hefur
mætt fátækt og heilsuleysi með
einstöku æðruleysi og jafnaðar-
geði og vaxið við hverja raun.
Þetta er í stuttu máli æfisaga
hennar Aldísar Sveinsdóttur,
konunnar sem á 75 ára afmæli
í dag. Það er einnig saga
fjölmargra annarra íslenzkra
mæðra, sem komu börnum sín-
um til manns á kreppuárunum
milli tveggja heisstyrjalda. Þær
ólu upp börnin sín við kröpp
kjör, án þess að láta baslið
smækka sig. Þær unnu mikil
afrek innan fjögurra veggja.
Afrek þeirra voru fólgin í því
að láta matinn endast til næsta
dags, þó að af svo litlu væri að
taka, að það jaðraði við krafta-
verk að matbúa úr litlu handa
mörgu heimilisfólki, láta börnin
jafnan líta sómasamlega út þó að
ekki væru til neinir peningar til
fatakaupa og síðast en ekki sízt
að koma börnum sínum til
mennta. Svo rík menntaþrá var
þeirri kynslóð í blóð borin, sem
ól börn sín upp á árunum eftir
að ísland fékk fullveldi sitt, að
æðsta takmark hennar var óefað
að stuðla að því að börnin hlytu
þá menntun sem foreldrana
hafði hungrað og þyrst í, en orð-
ið að neita sér um vegna fátækt-
ar. Aldís er dæmigerður fulltrúi
þessarar kynslóðar, sem nú er
bráðum öll.
Síðastliðin 15 ár hefur Aldís
búið á Akureyri með yngsta syni
sínum, sem er heilsutæpur. Dugn
að hennar og framtak má marka
af því, að á sl. ári keypti hún
sér hús, munu þær fáar eigna-
lausar konur á áttræðisaldri sem
hafa kjark til að standa í slíku.
í dag dvelst Aldís að heimili sínu
Hafnarstræti 37 Akureyri.
Ég vil að síðustu óska afmælis-
barninu langra lífdaga og ánægju
■legs æfikvelds.
María Þorsteinsdóttir.
E.A. EEE&I
Berg’s sporjárn með^sivala
skaftinu sem fer vel i
hendi og losnar
ekki.
Nú fi>t Berg’i tporjárn
einnig með plast-tkaftl
nm þolir þung högg.
BAHCO framleiðsla
Verkfærin
sem endast
BERG’a
BIT.TENGUR
:<y.
BERG’a
» BOLTAKLIPPUR
•:Ö:j BERG’a
kombinasjóns-tengub
m
jíjjí Agætur
jjjjjjj eldhúshnifu*
11
BERG'a
SLÁTURHNIFUR

Umboð: Þórður Sveinsson & CO., h.f.