Morgunblaðið - 18.11.1965, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 18. nóv.1965
MAÐURINN JOHN F. KENNEDY
HÉR FER á eftir síSari hluti
samtals þess, sem Kenneth
Harris, blaðamaður brezka
stórblaðsins „THE OBSERV-
ER“ átti við Theodore Soren-
sen nánasta samstarfsmann
^Cennedys fyrrum Bandaríkja-
forseta, i 11 ár. í viðtali þessu
dregur Sorensen upp mynd af
persónuleika og skapgerðarein
kennum forsetans, en Soren-
sen lét fyrir skemmstu frá ser
fara ævisögu forsetans, sem
hann hefur ritað. Fyrri hluti
viðtalsins virtist hér í blaðinu
14. nóvember sl.
Harris: Hvaða áhrif hafði
það á Kennedy, að hann
var ríkur?
Sorensen: Hann var fæddur
til auðæfa og hann var óhrædd
ur við að eyða peningum, en
hánn hafði engan áhuga á að
eignast meira af þeim. Hann
leit á þá sem kvöð.' I>eir úti-
lokuðu ekki, að hann gat um-
gengist fólk, sem bjó við það
hlutskipti, að eiga ekki nóg
af þeim. >eir komu ekki inn
sektartilfinningu hjá honum,
Andartakshvíld á stjórnarskrifstofunni. Kennedy í hinum fræg a ruggustól sínum.
Viðtal við Theotiore Sorensen, nánasta
ráðgjafa Kennedys forseta
eins og auðæfi gera h]á sumu
fólki, þannig að sektartilfinn-
ingin aftrar því frá því að
nota fjármuni sína til þess að
hjálpa öðrum. Þar sem hann
þurfti aldrei að hugsa um pen
inga, kom það að sjálfsógðu
oft fyrir, að hann hafði enga
peninga á sér. Ég varð' oft að
borga fyrir hann og láta hann
borga mér aftur siðar.
Hann var ekki höfðingja-
sleikja. Ég held, að það hafi
aldrei hvarflað að neinum, að
hann ætti slíkt til. Ég tel, að
ef hann hefði orðið eingöngu
að umgangast það fólk, sem
auðæfi hans hefðu vel getað
bundið hann við, þá hefði hon
um leiðzt það.
Sumt ríkt góðgerðafólk fer
afvega í því að reyna að lifa
þannig. Ég man eftir því, að
einu sinni var hann mjög undr
andi yfir því, að ég fór heim-
leiðis í strætisvagni í stað
þess að taka leigubíl.
í langan tíma, yður að
segja, álitu margir hér í
landi, að hann væri eilít-
ill pabbadrengur.
Hann var aldrei pabbadreng
ur að minnsta kosti ekki í
þeim skilningi, sem ég skil það
orð, þ.e.a.s. sá sem aldrei tekur
alvarlega þau vandamál, sem
lífið leggur okkur á herðar og
gerír skemmtanir að aðaltak-
marki sínu. Hann naut lífsins.
Hann hafði gaman af því að
skemmta sér á sama hátt og
öll fjölskylda hans gerir. Hann
hafði næga möguleika til þess
á meðan hann var barh að
skilja, hvað lífið getur verið
skemmtilegt og hann sá nógu
miklar þjáningar innan fjöl-
skyldunnar til þess að skilja,
að þjáningar eru nokkuð, sem
fólk verður að komast yfir og
sigrast á, ef það getur, en ekki
bera með sér líkt og sárabindi.
Um það leyti, sem hann
komst á fertugsaldur, hafði
hann orðið fyrir meiri þjáning
um og harmi, en hann hafði
nokkra löngun til þess að
geyma í minni sér, og — ég
á enn við þann tíma, sem
hann var ókvæntur — ef hon-
um var boðið í samkvæmi, þá
hefði hann farið. Enginn vafi
lék á því, að hann grunaði, að
vegna adrealinsskorts gæti svo
farið, að þeir dagar, sem hann
nyti fullrar heilsu, yrðu senn
taldir. Allt þetta gerði hann
dálítið viðvaningslegan á yngri
árum hans.
Ég er ekki viss um, að hann
hafi þá verið búinn að taka
ákvörðun um, hvort hann ætti
að leggja stjórnmál fyrir sig.
Vegna þeirra takmarkana,
sem heilsa hans setti honum
annars vegar og hins vegar
vegna þeirra áhugamála, sem
auðæfi hans ásamt forvitni
hans og ánægju af að kynnast
fólki, gátu skapað honum, þá
var til staðar mikil freisting
fyrir hann að halda áfram að
vera milljónamæringurinn og
viðvaningurinn. Mér virtist
sem svo seint sem 1953 hafi
farið fram innri barátta í huga
John Kennedy’s, barátta milli
þess að vera áfram aðeins á-
hugamaður og viðvaningur á
sviði stjórnmála og þess að
verða raunverulegur stjórn-
málamaður, á milli þess að
láta lokkast af hóglífi, eins og
ég segi í bók minni og þess að
verða lagasmiður.
Mér er sagt, að hann hafi
ekið eins og glanni að
nóttu til?
Hann ók hratt, þegar hann
var að flýta sér. Einu sinni,
þegar hann var nýorðinn öld-
ungadeildarþingmaður, man ég
eftir því, að hann var að aka
út úr borginni og fór fram úr
hámarkshraðanum. Lögreglan
stöðvaði okkur og þá kom í
ljós, að hann var hvorki með
veskið sitt né ökuskírteini og
gat ekki fundið skrásetningar
skírteini bifreiðarinnar. Til
allrar hamingju þekktu lög-
reglumennirnir, hver hann
var, annars hefði verið farið
með okkur beint til næstu lög-
reglustöðvar.
Þessar ökuferðir til flug-
vallarins. Ef hann var að flýta
sér, var hann vanur að taka
mig með til þess að ræða við
mig um ýms mál á leiðinni
allt fram til síðustu mínútu.
Hann var einnig vanur að taka
með sér aðstoðarmann
,,Muggsy“ O’Leary til þess að
sjá um farangurinn, leggja
bílnum og annað þess háttar.
,,Muggsy“ — eftirtektarsamur
náungi — var ekki vanur að
sitja í framsætinu hjá honum
við þessi fremur óvenjulegu
tækifæri. „Dauða sætið“ var
hann vanur að kalla framsæt-
ið. Nú, sjálfur kýs ég að lifa,
en valdi ,,dauðasætið“ vegna
þess að ég gerði mér ljóst, að
ef ég sæti ekki þar heldur í
aftursætinu, þá myndi Kenne-
dy stöðugt vera að snúa sér
við til þess að tala við mig,
um leið og hann ók, sem með
þeim hraða, sem Kennedy var
vanur að aka á, gæti vel orð
ið lífshættulegt.
En hann lét fljótlega af slíku
sem þessu. 1953 man ég eftir,
að hann lagði bílnum sínum
fyrir framan umferðarmerki í
Washington, þar sem á stóð
□-
-□
Síðari hluti
□---------------------------□
,,Bannað að leggja bifreiðum".
,,Þetta er það, sem Hamlet á
við með ósvífni embættis-
manna“, sagði hann. Hann varð
hins vegar miklu nærgætnari,
er frá leið.
Hvað yfirvöldin snertir, þá
varð hann ekki aðeins á móti
hverskonar misnotkun af hálfu
þeirra, sem hátt eru settir,
heldur einnig á móti allri af-
skiptasemi, sem embættismenn
kunna að gefa tilefni til, enda
þótt þeira fari fullkomlega rétt
að. Hann olli lögreglunni í
New York eitt sinn miklum
áhyggjum í nóvember 1963,
þegar hann sendi burt lögreglu
lið það, sem venjulega fylgdi
honum leiðina frá flugvellin
um til borgarinnar. Hann hafði
komið á aðalumferðartíman-
um og hélt að með því að æða
í gegnum umferðina í fylgd
lögreglumannanna, myndi hann
tefja fyrir umferðinni og þar
með öllum þeim, sem venju-
lega halda heimleiðis á þessum
tíma. En vegna þess að hann
hafði ekki fylgd lögreglunn-
ar með sér, tafðist hann illa
sjálfur.
Hverjir voru gallar hans?
Mjög rikt fólk kann t.d. að
hafa góðar hvatir og að vera
örlátt í eðli sínu, en veit ein-
faldlega ekki nægilega mikið
um hvemig lifi annarra er
háttað, til þess að koma nær-
gætnislega fram við það ailt-
af. Til dæmis þegar Kennedy
varð undrandi yfir því, að þér
skylduð fara heim með strætis-
vagni.
Hann var í raun og veru
mjög elskulegur, enda þótt
hann virtist stundum ónærgæt-
inn. Hann var því vanur, að
sér væri þjónað, vanur forrétt-
indum og gerði sér það ekki
alltaf ljóst að hann mætti það.
Hann bað mig oft um að út-
vega sér skjal varðandi eitt-
hvert málefni sama sólarhring
en tók það síðan sem sjálf-
sagðan hlut, ef mér tókst það.
Þetta olli mér ekki miklum á-
hyggjum, vegna þess að það
var mitt starf og hann hafði
rétt til þess og mér var mjög
vel kunnugt um, að hann
hlífði sjálfum sér aldrei.
Annar ókostur hans var, að
hann var raunverulega vaxinn
upp úr því að vera forseti,
áður en hann- varð það. Þegar
ég fyrst fór að vinna fyrir
hann — árið 1953, á sama tíma
og ég skynjaði eins og ég
sagði yður, að fram færi með
honum innri barátta á milli
þess að verða aðeins áhugamað
ur á sviði stjórnmála eða virki
legur stjómmálamaður — þá
held ég, að hann hafi meira
hugsað um sigurinn í stjóm-
málum en um hugsjónir.
Ég held, að þessi áherzla á
það að sigra hafi að nokkru
leyti átt rót sína að rekja til
eðlilegrar árásargirni, þeirrar
löngunar sem sérhver af
Kennedyættinni hefur til þess
að að standa sig og einnig til
þess að geta sýnt, að hann
hefði eitthvað annað en pen-
inga að leggja til stjómmála.
Hvað sem öðru leið, þá breytt-
ist þetta.
Ég man eftir atviki, er við
vorum í Vestur-Virginíu á
meðan á kosningaleiðangrin-
um 1960 stóð. Það var mikið
um atvinnuleysi þar á meðal
námuverkamanna. Ég lét hann
fá nokkrar tölur um þá, áður
en við fórum til þeirra. Hann
var auðsýnilega áhyggjufull-
ur vegna talnanna, en var þó
alveg rólegur. En síðan fór
hann út úr bílnum og fór inn
í braggann, þar sem einn þess
ara atvinnulausu námumanna
bjó. Þegar hann kom til baka,
og steig inn í bílinn, var hann
mjög alvarlegur. Hann sagði
ekkert, en hristi aðeins höfuð-
ið.
Ég fann miklu meira af
þessu tagi í fari hans á síðari
árum, sem ég starfaði með
honum en hinum fyrri. Hann
hafði í raun réttri mjög djúp-
ar tilfinningar og framar öðru
hugsaði hann um hið mann-
lega í einstaklingnum.
Hvers vegna fór hann að
taka þátt í stjórnmálum
í fyrsta lagi?
Ég held, að ástæður hans til
þess hafi verið mismunandi.
Einhvers staðar sá ég það í
tímariti, að haíin hefði gert
það til þess að sýna föður sín-
um, að hann gæti eitthvað eða
til þess að skara fram úr bróð
ur sínum, sem dó — eða halda
við gamalli fjölskylduvenju
eða — hvað um þetta? — til
þess að hefna fyrir íra. Hann
bara hló og gerði gys að þessu.
Staðreyndin er sú, að þcgar
hann var á þeim aldri, sem
menn fara að hugsa um hvað
þeir ætli sér að verða, var Jue,
eldri bróðir hans búinn að
leggja undir sig stjórnmála-
sviðið, en svo vill til, að hann
var á yfirborðinu miklu líkari
því, sem fólk heldur um Massa
chusetts stjórnmálamann,
kraftalegur, opinskár og litrík
ur. A þessum tíma sagði hann
mér, að hann væri að hugsa
um að verða annaðhvort lög-
fræðingur, sagnfræðiprófessor
eða ganga í utanríkisþjónust-
una. Hann gegndi um tíma á-
kveðnu starfi við Stanford
Business School, en varð fljótt
leiður á því. En þegar Joe
eldri bróðir hans dó, breyttist
allt.
Ég hefði aldrei farið út i
stjórnmál, ef Joe hefði lifað,
sagði hann. En Joe er dáinn,
svo að það varð mögulegt fyrir
hann að fara að taka þátt i
stjórnmálunum í Massachus-
etts. „Alveg eins og að ég fór
út í stjórnmálin, er Joe dó “
sagði hann einu sinni, ,,myndi
Bobby bróðir minn, ef eitt-
hvað kæmi fyrir mig einhvern
daginn, koma í minn stað og
gefa kost á sér til þess em-
bættis, sem ég hef“.
Eg veit, að það er erfitt
að tala um bandarísk
stjórnmál og nota hugtök
in ,,íhaldssamur“ (Conser-
vative), vinstri sinnaður
' (Labour) eða frjálslyndur,
Liberal), en gætuð þér
gefið mér nokkra hug-
mynd um, hvernig skoð-
unum hans var háttað?
Hann lagði alltaf áherzlu á
það, að hann væri hagsýnn
frjálshyggjumaður; hinn
frjálsi maður með frjálsar
skoðanir. Hann áleit sig ekkert
hafa að sækja til þeirra frjáls-
lyndra manna, sem eru það af
hugmyndafræðilegum orsök-
um og sem hann kallaði ,,at-
vinnufrjálslynda“, sem, enda
þótt þeir séu vinstra megin í
stjórnmálum, geta verið bundn
ir af fræðikenningum og ein-
skorðaðir í skoðunum og éta
upp skoðanir leiðtoga sinna án
tillits til staðreynda lífsins.
En hann áleit sig engu að síð
ur vera frjálslyndan. Ég man
eftir því, að í bréfi, sem hann
skrifaði mér 1959, sagði hann:
Orðið íhaldsmaður gefur margt
til kynna sem ég hef enga
löngun til að vera kenndur
við . . . Ég þekki of marga
íhaldsmenn í stjórnmálum,
sem ég á ekkert sameiginlegt
með.
Við höfum minnzt aðeins
á galla hans. Þegar þér lít
ið til baka og hugsið um
hann, hvað mynduð þér
álíta, að hefði verið mesti
styrkur hans?
Sem einstaklings eða sem
íorseta?
Hvorttveggja.
Það er auðvitað ekki ha:gt
Framhad á bls. 19.