Morgunblaðið - 22.03.1966, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLADIÐ
Þriðjudagur 22. marz 1966
Frá ráðstefnu Varðbergs um EFTA:
Sætta íslendingar sig við verri
lífskjör og minni framfarir en
nágrannaþjóðir þeirra?
Sagt trá erindi Þórhalls Ásgeirssonar,
ráðuneytissfjóra
Á RÁÐSTEFNU Varðbergs,
félags ungra áhugamanna um
vestræna samvinnu, sem
haldin var sl. fimmtudag í
Sigtúni (Sjálfstæðishúsinu),
flutti Þórhallur Ásgeirsson,
ráðuneytisstjóri viðskipta-
málaráðuneytisins, erindi,
sem hann nefndi „EFTA og
, ísland“.
Hann hóf mál sitt á ]>ví að
segja, að hér væri um mjög
tímabært umræðuefni að ræða.
Þörf væri á að upplýsa sem
flesta um þau vandamál, sem
við ættum í vaxandi mæli við að
stríða vegna tilkomu markaðs-
bandalaganna. Til einskis væri
að segja, að við værum á móti
markarðsbandalögum; þau væru
staðreynd, sem við yrðum að
taka tillit til, hvort sem okkur
líkaði það betur eða verr.
Ræðumaður rakti síðan sögu
Fríverzlunarbandalagsins (EF
TA) og viðhorf íslendinga til
þess frá stofnun þess í maí 1960,
en stofnsamningur hafði verið
undirritaður í Stokkhólmi 1959.
Að EFTA stóðu sjö OEEC-lönd,
sem ekki voru í Efnahagsbanda-
laginu, þ.e. Danmörk, Noregur,
Svíþjóð, Bretland, Portúgal,
Svissland og Austurríki, en fjög-
ur OEEC-lönd urðu utangarðs,
ísland, írland, Grikkland og
Tyrkland. Finnland fékk auka-
aðild í júní 1961. ísland hefði
eflaust fengið að gerast stofnað-
ili, hefði þess verið óskað, en
tvennt var því til fyrirstöðu:
jafnvægisleysi og öngþveiti í
efnahagsmálum um þetta leyti,
sem útilokaði þátttöku að ó-
breyttum aðstæðum, og fiskveiði
lögsögudeilan við Breta. Með
viðreisninni og lausn deilunnar
við Breta breyttust viðhorfin til
EFTA.
• Skaði, aff fsland gerðist
ekki aðili 1961
Þórhallur Ásgeirsson sagði
síðar, að nú mættí fullyrða, að
það hefði verið mikill skaði og
óhapp, að ísland gerðist ekki að-
ili 1961. Vissulega hefði þá sem
nú þurft að semja um mörg
vandamál, en aðalkosturinn við
að gerast aðili þá, hefði verið
skuldbinding um skipulega lækk
un ísl. tolla í áföngum, sem ís-
lenzkur iðnaður hefði þá verið
á flestum sviðum fær um að
*næta. Slíkar árlegar tollalækk-
anir hefðu vafalaust getað stuðl-
aji að miklu stöðugri þróun verð
lags og kaupgjalds en raun hefði
orðið á. Staðreynd væri, að við
fulla atvinnu og þar af leiðandi
hækkandi verðlag og kaupgjald
væru tollalækkanir og aukið inn-
flutningsfrelsi áhrifamestu og
beztu ráðstafanirnar til að við-
halda jafnvægi.
• Lengd aðlögunartimans
mikilvæg
Ráðuneytisstjórinn rakti síð-
an vandlega aðalskuldbindingar
EFTA-sáttmálans, þ.e. afnám á
tollum og innflutningshöftum á
vörum, sem fluttar eru inn frá
Fríverzlunarsvæðinu. Vegna
þess, hve tollar á iðnaðarvörum
væru hér háir, jafngilti einhliða
tollalækkun á þeim frá EFTA-
löndum innflutningsbanni á þess
um vörum frá öðrum löndum,
svo að óhjákvæmilegt væri að
lækka einnig tollana gagnvart
öðrum löndum. Ekki væri held-
ur hægt að lækka tolla á iðnað-
arvörum nema lækka um leið
(eða jafnvel fyrr) tolla á hrá-
efnum, sem innlendi iðnaðurinn
notaði, og á iðnaðarvélum. Kæmi
til samninga við Fríverzlunar-
svæðið, yrði lengd aðlögunartíma
í tollaniðurfellingu eitt veiga-
mesta atriðið, og væri óvarlegt
að ætla, að hægt væri að semja
um lengri tíma en tíu ár.
• Atvinnurekstrarréttindi
erlendra aðilja > höndum
hvers einstaks ríkis
Þórhallur lagði áherzlu á, að
framkvæmd EFTA-sáttmálans
væri í höndum aðildarríkjanna
sjálfra, og enga ákvörðun væri
unnt að taka í málefnum eins
aðildarríkis, nema með sam-
þykki þess. Ástæða væri til að
minnast á þá grein sáttmálans,
sem fjallar um atvinnurekstrar-
réttindi erlendra aðilja, en reg-
inmunur væri á ákvæðum EFTA
samningsins og Efnahagsbanda-
lagssamningsins um þetta efni.
Ákvæði EFTA-samningsins að
þessu leyti hefði verið túlkað svo
þröngt, að aðildarríki EFTA
gætu á sama hátt og áður haft
fulla stjórn á því, hvaða erlend-
ir aðiljar fengju atvinnurekstr-
arréttíndi í hverju landi. í fram-
kvæmd hefði það verið svo, að
ekki hefði yerið talið leyfilegt,
að fyrirtæki stofnuðu til atvinnu
rekstrar í öðru aðildarríki til
þess að selja framleiðsluvörurn-
ar í sínu heimalandi. Hins vegar
hefði af flestum ,þ. á m. Norð-
urlöndunum, verið litið öðru
vísi á það, ef selja ætti fram-
leiðsluvörurnar í því landi, þar
sem útibúið væri stofnað. Þó
væri gengið mislangt í túlkun á
atvinnurekstrarákvæðunum, og
hefðu Portúgalar ekki einu sinni
viljað ganga jafnlangt í túlkun-
inni og Norðurlanddbúar. Þeir
teldu einungis koma til greina
að leyfa erlendum fyrirtækjum
atvinnurekstur, ef um samsetn-
ingu vara eða varahluta til sölu
í Portúgal væri að ræða. í Nor-
egi hefði EFTA-sáttmálinn haft
þá einu breytingu í för með sér,
að því er snerti atvinnurekstrar-
réttindi, að umboðs- og heild-
sölufyrirtækjum frá öðrum EF
TA-löndum hefði verið heimilað
af norskum yfirvöldum að starfa
í Noregi, en EFTA-sáttmálinn
nær ekki til bankastarfsemi,
trygginga, ferðastarfsemi og flug
samgangna.
• Vandamál vegna EFTA-
aðildar minni og auffleystari
nú en 1961
Þá sagði ræðumaður, að
helztu vandamálin í sambandi
við hugsanlega aðild að Fríverzl-
unarsvæðinu væru hih sömu og
1961, þ.e.:
1) Samkeppnisaðstaða inn-
lenda iðnaðarins við afnám toll-
verndar.
2) Viðskiptin við jafnkeypis-
löndin.
3) Áhrif tollalækkana á fjár-
mál ríkisins.
Hann kvað vandamál þessi
yfirleitt minni og auðleysanlegri
nú en 1961, er fyrst var rætt
um aðild að EFTA. M.a. hefði
þýðing jafnkeypisviðskiptanna
minnkað, innflutningurinn verið
gefinn frjáls á flestum vörum,
sem innlendi iðnaðurinn fram-
leiddi, mikill gjaldeyrisvarasjóð-
ur hefði orðið til, tollaflokkunin
samræmd Brússel-tollskránni,
og síðast en ekki sízt hefði efna-
hagslífið efUl stórum, svo að
ekki þyrfti að óttast atvinnu-
leysi, þótt einhver samdráttur
ætti sér stað í einhverjum iðn-
greinum vegna aukinnar erlendr
ar samkeppni.
Þórhallur Ásgeirsson ræddi
því næst ýtarlega um þrjú fram-
angreind vandamál, og verður
hér drepið á nokkur ummæli
hans.
• 1) Ræðumaður rakti hvern-
ig aðild að EFTA yrði stuðning-
ur en ekki áfall fyrir mörg ís-
lenzk iðnfyrirtæki. Þá minntist
hann á, að einhver fækkun í viss
um iðngreinum væri e.t.v. ekki
alvarlegt vandamál frá sjónar-
miði þjóðarheildarinnar, en fyr-
ir eigendur fyrirtækja og starfs-
fólk (65—70% þess er kven-
fólk) væri framtíð þessara iðn-
greina að sjálfsögðu áhyggjuefni.
Yrði að grípa til ýmissa ráða
til að auðvelda þeim aðlögunina,
og kæmi helzt til greina eftir-
farandi:
a) að lækka hráefnistolla í
fyrstu meira eða fyrr en tolla
á fullunnum vörum,
b) að veita fyrirtækjum styrk,
lán eða tækniaðstoð til hagræð-
ingar og framleiðniaukningar,
c) að auka samvinnu milli
innlendra fyrirtækja í skyldum
greinum.
• 1) Til skamms tíma kvaðst
ræðumaður hafa talið, að jafn-
keypisviðskiptin væru erfiðasta
Þórhallur Ásgeirsson,
ráðuneytisstjóri.
vandamál okkar samfara þátt-
töku okkar í fríverzlunarbanda-
lagi, en á fáum árum hefðu við-
skipti okkar við Austur-Evrópu
tekið svo miklum breytingum, að
gerlegt væri að finna lausn á
því vandamáli að viðhalda við-
skiptum við löndin þar, enda
þótt við gengjum í EFTA.
Viðskiptin við A-Evrópu námu
meira en þriðjungi heildarvið-
skipta okkar árið 1959, en árið
1965 ekki nema tæpum sjöunda
hluta þeirra. Ástæðurnar væru
margvíslegar, svo sem betri og
stærri freðfiskmarkaðir í Banda-
ríkjunum og Bretlandi, stórkost-
leg framleiðsluaukning á síldar-
lýsi og síldarmjöli og sívaxandi
fiskveiðar (þ. á m .síldveiðar)
í Sovétríkjunum, Póllandi og á
hernámssvæði Rússa í Austur-
gætu á sama hátt og áður haft
freðfiski. Pólverjar, Austur-Þjóð
verjar og jafnvel Sovétmenn
væru farnir að flytja út freðfisk,
og hefðu tveir hinir fyrrnefndu
lítinn áhuga á að kaupa hann af
okkur. Taka yrði tillit til hinnar
öru þróunar fiskveiða Austur-
Evrópuþjóða. í Sovétríkjunum
er gert ráð fyrir því, að fiskafli
aukist úr 5,8 millj. tonnum í 8,5
til 9 -millj. tonn á árabilinu 1966
—1970, og fjöldi nýtízku fiski-
skipa aukist á sarpa tíma um
150%. Áhugi Rússa á síldarkaup-
um er nú orðinn lítill, þótt tek-
izt hafi að semja um kvóta fyr-
ir freðsíld og saltsíld til næstu
3ja ára. Einnig væri áberandi
minni áhugi á síldarkaupum frá
öðrum A-Evrópuþjóðum nú en
áður var.
Þá virtust flest A-Evrópuríkin
nú aðhyllast frjálsari viðskipta-
stefnu en áður og hafa lagt til,
að hætt verði við jafnkeypisvið-
skiptin, svo að búast má við,
að næst, er samið verður við
þessi ríki, verði frjáls gjaldeyr-
isviðskipti tekin upp, og því ekki
lengur nauðsynlegt að viðhalda
greiðslujöfnuði milli íslands og
hvers einstaks þessara landa í
sama mæli og áður.
• 3) Þá ræddi Þórhallur Ás-
geirsson um það, hvernig bæta
mætti ríkissjóði væntanlegt
tekjutap vegna tollalækkana, en
allir spádómar um það væru
mjög hæpnir. Hugsanlega gæti
tolltekjutap ríkissjóðs numið
100 milljónir kr. á ári næstu tíu
árin. Miðað við sömu þróun og
síðustu ár, mundi þetta vænt-
anlega þýða í reynd, að heild-
artolltekjur lækk.uðu ekki, held-
ur yrði aukning þeirra ekki eins
mikil og hún ella hefði orðið.
Meðalaukning tolltekna á árun-
um 1961—1965 var 166 millj. kr.
á ári, þrátt fyrir lækkun tólla
á þessum árum. Sú aukning
hefði þö ekki nægt til að standa
undir vaxandi gjöldum ríkis-
sjóðs, og því væri rétt að at-
huga, hvaða sambærileg ríkis-
útgjöld mætti lækka á móti eða
ríkistekjur mætti hækka. Fyrst
mætti benda á, að tollalækkan-
ir lækka að öðru jöfnu verð á
innfluttum vörum fyrir neytend-
ur, sem aftur ætti að verka til
lækkunar vísitölu framfærslu-
kostnaðar, og því væri eðlilegt,
að ríkissjóður lækkaði um leið
niðurgreiðslur á neyzluvörum á
móti. Niðurgreiðslur á innlend-
um neyzluvörum nema 559 millj.
kr. á ári. Athuga mætti og, hvort
ekki mætti hækka tolla á ýmsum
neyzluvörum, sem nú eru næst-
um tollfrjálsar, svo sem korn-
vörum, sykri og kaffi. 10% toll-
ur á þessum vörum gæfi ríkis-
sjóði 36 millj. kr., miðað við
innflutning 1965. Þá væri ekki
útilokað fyrir ríkissjóð að leggja
á vörur, sem undanþegnar eru
innflutningstolli, ef slíkur skatt-
ur yrði látinn gilda jafnt um
innflutta og innlendu vöruna.
Eitt prósentustig í söluskatti
væri nú talinn gefa ríkissjóði
um 150 millj. kr.
Möguleikar til uppbóta fyrir
ríkissjóð væru því miklir, og
varla hægt að halda því fram,
að vegna hags ríkissjóðs væri
ekki hægt fyrir fsland að gerast
aðili að EFTA.
• Albanía, ísland og
Spánn ein eftir
í niðurlagskafla erindis sins
gat ræðumaður þess, að þróun
alþjóðaviðskiptamála síðustu 20
árin hefði verið fráhvarf frá
beztu kjarareglunni. Ný markaðs
bandalög hefðu verið stofnuð og
forréttindasamningar gerðir, og
væri nú svo komið, að öll ríki
Evrópu, nema Albanía, ísland
og Spánn, væru nú aðiljar að
slíkum samningum. Austur-Ev-
rópuríkin eru í viðskiptabanda-
laginu Komekon.
• írska fordæmiff
Ræðumaður vitnaði til íra,
en frland hefur nú gert fríverzl-
unarsamning við Bretland, og er
það gert í því skyni að undir-
búa Irland undir þátttöku í víð-
tækari fríverzlun Evrópulanda.
Las hann úr skýrslu írsku stjórn-
arinnar um samninginn, þar sem
áherzla er lögð á nauðsyn þess,
að írland tengist markaðsbanda-
lögunum á meginlandinu og í
Englandi. írar telja, að með þátt*
töku í slíku samstarfi séu þeir
að treysta efnahagslegt sjálf-
stæði sitt og styrkja írskan iðn-
að. Ekki sé um annað að ræða
en afnema tollvernd iðnaðarins
innan svæðis frjálsra viðskipta,
því að í rauninni komi ekki
lengur til greina að viðhalda
verndinni. Slík vernd hefði í för
með sér viðskiptalega einangrun,
þar sem samkeppnisskortur
mundi hefna sín, efnahagsleg
stöðnun, slæm lífskjör almenn-
ings og flótta fólks úr landi í
stórum stíl.
• Minnimáttarkenndin:
„Fáir, fátækir, smáir“
Ræðumaður spurið síðan,
hvað það væri í íslenzku atvinnu
lífi og þjóðlífi, sem væri svo
frábrugðið írsku atvinnulífi og
þjóðlífi, að við gætum ekki fylgt
fordæmi íra i því að tryggja
hag okkar gagnvart markaðs-
bandalögunum. Sagði hann sér
vera ókleift að. svara þessari
spurningu. Oft brytist minnimátt
arkennd okkar út í hinni al-
kunnu setningu, að við værum
„fáir, fátækir, srnáir", en hefði
lítið land með mikla framleiðslu-
möguleika ekki meiri þörf fyrir
frjálsan aðgang að stórum, er-
lendum mörkuðum en stóru lönd
in, sem hafa sinn stóra heima-
makað? Hefðu litlu löndin ekki
meiri hag af alþjóðaviðskiptasam
starfi en stórveldin? Væru ekki
smáríkih, eins og t. a. m. Nor-
egur, Danmörk, Holland og
Belgía, einmitt eindregnustu
stuðningsaðiljar alþjóðasamstarfs
bæði á vegum Sameinuðu þjóð-
anna og í viðskipta- og varnar-
bandalögum, af því að þar með
gætu þau tryggt sér meiri áhrif
á gang heimsmálanna en ef þau
stæðu utan samtakanna? Einir
hefðum við íslendingar kannske
ekki mikil áhrif í þessum sam-
tökum, en með því að vinna með
þeim þjóðum, sem hefðu sömu
viðskiptahagsmuna að gæta og
við, gæti okkur orðið verulega
ágengt.
• EFTA og sala sjávarafurffa
Stundum heyrðist, að ísland
ætti ekki erindi í EFTA, því að
EFTA-samvinnan tæki ekki
nema að litlu leyti til sjávar-
afurða, en árið 1964 hefði þó 60%
af útflutningi okkar til EFTA-
landa (43% áf heildarútflutn-
ingnum) verið afurðir, sem
fengju svæðismeðferð. Með þátt-
töku íslands í EFTA ykist vænt-
anlega möguleikinn á því að
láta friverzlunina ná til fleiri
spvarafurða en nú er.
Helzta skýring þess, hvers
vegna verulegur áhugi hefði ekki
vaknað hér á aðild að öðru
hvoru markaðsbandalaganna,
væri eflaust hagstæð þróun út-
flutningsins síðustu ár, svo að
við hefðum lítt fundið fyrir á-
hrifum bandalaganna enn. Verð
á freðfisk og síldarlýsi hefði
hækkað svo, að útflytjendur
hefðu ekki talið ástæðu til að
kvarta, þótt við þyrftum að
greiða 10% toll af þessum af-
urðum, — eða fá samsvarandi
lægra verð fyrir þær —, á sama
tíma og Norðmenn og Danir
slyppu með 2% toll og losnuðu
alveg við hann um næstu ára-
mót. Ræðumaður vitnaði í ný-
leg skrif Gunnars Guðjónssonar,
stjórnarformanns Sölumiðstöðv-
ar hraðfrystihúsanna, í „Ægi“,
þar sem segir m.a.: „Tollamis-
munurinn á frystum fiski eftir
upprunalandi, þ.e. hvort hann
er fluttur inn á brezka markað-
inn frá EFTA-riki eða ríki utan
bandalagsins, er orðinn veruleg-
ur og hefur að sjálfsogðu nei-
kvæð áhrif á viðskiptakjör ís-
lendinga samanborið við önnur
ríki, sem verzla með fisk......
Er nauðsynlegt, að unnið sé að
því, að íslendingar geti boðið
sinn fisk á brezka markaðinn
með sambærilegum kjörum og
aðrar þjóðir. Að öðrum kosti er
hætta á, að útflutningur þangað
dragist saman, eða að hlutur ís-
lendinga verði minni af hverri
útflutningseiningu, sem fer inn á
brezka markaðinn". Reynt hefur
verið að ná sams konar tolla-
lækkun fyrir íslenzkan freðfisk
í Bretlandi og EFTA-löndin hafa
Framhald á bls. 18