Morgunblaðið - 22.03.1966, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 22. marz 196lB
- EFTA
Framhald af bls. 14
fengið. Hófust þær tilraunir í
október 1963 og voru endurtekn-
ar nokkrum sinnum, unz tilmæl-
um okkar var algerlega synjað
sumarið 1964. Má því telja úti-
lokað, að við getum fengið toll-
fríðindi í Bretlandi fyrir freð-
fisk, nema gerast aðiljar að
EFTA. Þá vitnaði Þórhallur Ás-
geirsson í bréf frá framkvæmda
stjóra Félags ísl. niðursuðuverk-
smiðja til viðskiptamálaráðu-
neytisins, þar sem bent er á, að
með tilkomu EFTA og Efnahags-
bandalagsins sé „aðstaða íslend-
inga til samkeppni á erlendum
mörkuðum orðin mjög erfið og
fer síversnandi. Til dæmis í
Bretlandi, þar sem aðal-keppi-
nautar okkar á sviði niðursuðu
eru Danir og Norðmenn, eru
okkar vörur háðar 5—10% tolli,
en vörur keppinautanna toll-
frjálsar. Innan Efnahagsbanda-
lags Evrópu fara tollar milli
meðlimalanndanna sílækkandi,
en aftur á móti hækkandi á okk-
ar vörum, og nema nú 16—40%.
Hins vegar geta lönd þessi flutt
inn, oft tollfrjálst, hráefni frá
okkur, fullunnið það og flutt
landa á milli sem sína eigin
framleiðslu og gera þetta nú þeg
ar i stórum stíl. Hér virðist ekki
annað vera framundan en að við
verðum algjörlega hraktir út af
þessum mörkuðum, ef ekki tekst
að gera eitthvað til þess að leysa
þennan vanda".
Ræðumaður rakti síðan að
nokftru skerðingu útflutnings-
tekna okkar vegna tollamismun-
arins í EFTA-löndum. Þá sagði
hann, að ætluðu fslendingar að
ganga i EFTA, yrði að sjálfsögðu
lögð áherzla á að fá sem flestar
sjávarafurðir undir EFTA-sátt-
málann, en tækist það ekki, yrði
reynt að tryggja sérfríðindi fyr-
ir bæði sjávar- og landbúnaðar-
afurðir (t.d. kindaket) í sérstök-
um, tvíhliða samningum við ein-
stök EFTA-lönd, en fordæmi
væru fyrir slíkri samningsgerð.
Aðstaða íslands til að semja um
einhver fríðindi til viðbótar því,
sem EFTA-sáttmálinn gerði ráð
fyrir, mætti teljast sæmileg.
• Norræn samvinna og EFTA
Allflestir íslendingar teldu
norræna samvinnu æskilega, en
hve margir gerðu sér grein fyrir
því, að þungamiðja norrænnar
samvinnu væri nú á sviði við-
skiptanna og það innan EFTA?
Héldi ísland sér fyrir utan, ætti
það á hættu að einangrast smám
saman frá samstarfi Norður-
landa, og gæti það haft óæski-
legar afleiðingar. Á Norðurlönd-
um væri alger samstaða um
EFTA og enginn flokkaágreining
ur þar um, enda samdóma álit
allra Norðurlandamanna, að EF
TA hefði verið þeim til góðs og
mikil lyftistöng fyrir atvinnulíf-
ið. Norðurlöndin mundu eflaust
vilja greiða götu íslands í EFTA,
þó að þau teldu sig ekki hafa
mikinn viðskiptalegan ávinning
af slíkri aðild.
• EBE OG EFTA
Á Norðurlöndum hefðu
menn nú vaxandi áhyggjur af
þróun EBE (Efnahagsbandalags
Evrópu), sem hefði torveldað
þeim viðskiptin, sérstaklega sl.
ár. Fyrir þessi lönd færi að verða
áríðandi, að það takist að brúa
bilið milli EFTA og EBE, en ef
ísland á að ganga í EFTA, væri
áríðandi, að ákvörðun um það
yrði tekin fljótt, áður en EFTA-
löndin yrðu á ný önnum kafin
við undirbúning að samningi við
EBE, og því áhugalítil um okk-
ar örlög. Ógerlegt væri að segja
fyrir, hvort eða hvenær slíkir
samningar hæfust. í þessum mán
uði hefði frkvstj. EFTA sagt, að
engar horfur væru á, að EBE
tæki við nýjum aðiljum fyrir
1970, en nokkru síðar lýsti
franski utanríkisráhðerrann yf-
ir því, að hann væri hlynntur
aðild Bretlands að EBE, og
brezki utanríkisráðherrann segði
nú, að öll EBE-ríki væru á sömu
skoðun um inngöngu Bret-lands
í EBE. Engu væri því hægt að
spá, en það ættum við að hafa
lært af reynslunni af láta ekki
bollaleggingar og blaðaskrif um
inngöngu einstakra EFTA-landa
í EBE villa okkur frá þeirri
stefnu, sem við teldum rétt að
taka í þessu máli.
Til allrar hamingju fyrir okk-
ur hefði dregizt hjá EBE að
koma sér saman um sameigin-
lega fiskimálastefnu, en nú væri
búizt við samningum um fiski-
mál innan EBE í ár, og væri
hætta á, að þeir stefndu að
vernd fiskveiða og fiskiðnaðar
bandalagsríkjanna á kostnað inn
fluttra sjávarafurða. Hingað til
hefðu ákvarðanir EBE um ytri
toll á sjávarafurðum ekki bitnað
verulega á útflutningi okkar,
því að mestu viðskiptaþjóðir
okkar í EBE, Þjóðverjar og ftal-
ir, hefðu fram að þessu fengið
samþykktan af EBE tollkvóta
fyrir fisk (þ. á m. síld), sem
hefðu heimilað tollfrjálsan inn-
flutning á ákveðnu magni árlega
frá löndum utan bandalagsins.
Þessir kvótar ættu ekki að gilda
að loknum aðlögunartíma banda-
lagsríkjanna, og teldu sumir, að
þeir yrðu niður felldir þegar á
næsta ári, en aðrir ekki fyrr en
1970. Tekur þá ytri tollurinn
gildi, sem er 15% á ísfisk á tíma-
bilinu 1. ágúst til 31. des., en
10% á öðrum árstíma, 18% á
freðfisk og 13% á saltfisk og
skreið.
Áhrif þessara bandalagstolla
væru mun alvarlegri fyrir út-
flutning okkar til EBE-landa og
jafnframt af hugsanlegu sam-
starfi eða samvinnu sumra EFTA
landa og EBE. Með þessum orð-
um kvaðst ræðumaður þó ekki
gefa í skyn, að með því að ganga
í EFTA værum við að komast
bakdyramegin inn í EBE, eins
og haldið hefði verið fram.
EFTA-aðild fylgdi engin slík
skuldbinding, enda væri erfitt
að skýra þátttöku Finna, Svía og
Svisslendinga í EFTA, ef svo
væri. Hins vegar yrði staða okk-
ar óneitanlega sterkari til að
semja við EBE einhvern tíma
síðar, ef við hefðum áður byrj-
að að lækka innflutningstollana
vegna EFTA og farið að aðlaga
okkur að almennri fríverzlun
Evrópu, eins og írar hafa gert.
• Er hagsmunum okkar bezt
þjónað með því að vera
utangátta?
Að lokum kvaðst ræðumað-
ur vona, að sumt af því, sem
hann hefði sagt, kæmi mönnum
til að hugsa um, hvort hagsmun-
um okkar sé bezt þjónað með
því, að ísland standi áfram, eitt
Vestur-Evrópulanda, ásamt
Spáni, utan markaðsbandalag-
anna. Til lengdar sagðist hann
ekki halda, að svo væri, því að
hann teldi, að íslenzka þjóðin
væri ekki fús til að sætta sig við
verri lífskjör og minni framfar-
ir en nágrannaþjóðir hennar. ,
★ ^
Síðar verður sagt frá erinðum
Guðmundar H. Garðarssonar,
Gunnars J. Friðrikssonar og
Hilmars Fengers.
Kjörskrárstofn
Kjörskrárstofn til bæjarstjórnarkosninga í Kópavogl
22. maí 1966 liggur frammi almenningi til sýnis
á Póst- og símstöðinni í Kópavogi Digranesvegi 9
alla virka daga frá 22. þ.m. til 19. apríl n.k. frá
kl. 9 til kl. 18. — Kærur yfir kjörskránni skulu
hafa borizt bæjarstjóra eigi síðar en 2. maí n.k.
Bæjarstjórinn í Kópavogi.
Lampaúrval
Draglampar, Loftlampar
Vegglampar, Borðlampar
Ljósakrónur (nýjar gerðir)
Gólflampar, Brauðristar
Nýkomnir katlar.
Raftækjaverzlunin LJÓS & HITI
Garðastræti 2 ( Vesturgötumegin)
Sími 15184.
— íslenzk menntun
Framhaid af bls. 12
reyndust yfirleitt verr undir-
búnir framhaldsnám en úr hin-
um skólunum, og því brugðu
Danir á það ráð í hittiðfyrra að
lögbjóða stofnun og starfrækslu
bókasafna í öllum bama- og
unglingaskólum lands síns.
Þess er fastlega að vænta, að
sú nefnd, sem skipuð mun verða
hér til að endurskoða fræðslu-
lögin, kynni sér notkun og gildi
skólabókasafna og leggi til, að í
áföngum verði komið upp slík-
um söfnum í öllum skólum
landsins og notkun þeirra gerð
að föstum lið í fræðslukerfinu.
Kennaraskólinn
Eitt af því, sem háð hefur
síðustu áratugi almennri fræðslu
hér á landi, er vöntun á hæfum
kennurum, og enn er það svo,
að 14,5 af hundraði allra barna-
kennara hafa ekki tilskilin rétt-
indi. Raunar hafa ýmsir þessara
manna kennt í mörg ár og eru
ógætlega hæfir, en það breytir
engu um þá staðreynd, að hér
er tilfinnanlegur skortur á sér-
menntuðum kennurum — og það
ekki aðeins til barnakennslu.
Orsakir þessa eru fleiri en ein.
Launin voru lengi vel svo lág,
að menn með kennararéttindi
hurfu frá kennslu til annarra
starfa, sem betur voru launuð,
og enn mundi fyllsta vafamál,
hvort launakjör kennara eru í
samræmi við þá ábyrgð, sem á
þeim hvílir og þær kröfur, sem
til þeirra verður að gera um
áhuga á starfi sinu og viðleitni
til að afla sér sífellt nýrrar
þekkingar, sem hæfi aukinni
reynslu þeirra og þroska og sé
í samræmi við nýjar órækar
niðurst^ður fræðimanna á vett-
vangi uppeldis- og fræðsiumála.
Þá hefur og valdið miklu um
vöntun kennara úti um land hin
ærið almenna fikn fjölmargra í
að búa í Reykjavík eða svo
nærri þeim stóra stað, að ekki
sé þangað meira en hálftíma akst
ur. Loks er sú orsök, að Kennara-
skólinn gamli með næsta óhag
kvæmum seljum og útibúum, var
látinn duga löngu eftir að hann
var orðinn með öllu óviðunandi
og aðstaðan til kennslunnar að
flestu leyti hin hörmulegasta.
Nú hfeur verið úr þessu bætt
með nýju og glæsilegu húsi, og
nú eru í skólanum hærfeilt 400
nemendur.
En betur má ef duga skal.
Hinn nýi skóli er þegar orðinn
of l'ítill. Þar er meðal annars
ekkert rúm handa bókasafni, en
kennaraskóli án bókasafns mundi
hvarvetna annars staðar en ef
til vill hér þykja næsta furðu-
legt menningarlegt fyrirbrigði.
Nú er það vitað, að Kennara-
skólinn á kost á sem gjöf —
með vissum skilyrðum — einu
hinu merkasta og um leið vand
aðasta bókasafni í eigu einstaks
manns hér á landi, þar sem er
safn Þorsteins M. Jónssonar, og
ber brýna nauðsyn til að upp-
fylla þau skilyrði, sem eigand-
inn setur — og að reist sé bók-
hlaða handa skólanum og ráð-
inn lærður og vel hæfur bóka-
vörður. Síðan verði safnið not-
að við almenna kennslu í skól-
anum og þá ekki síður til að
kenna nemehdum notkun bóka-
safna í skólum við fræðslu barna
og unglinga. En auk þess ætti
þarna að verða, áður en langt
liði, skóli handa bókavörðum í
almenningsbókasöfnum, því að
þeir bókaverðir, sem læra bóka
safnsfræði í Háskóla íslands,
taka einnig próf í öðrum grein-
um og velja svo frekar kennslu
í þeim en bókavörzlu — minnsta
kosti úti á landi, jafnvel þótt
hún sé dável launuð og gefi
skilyrði til víðtæks menningar-
starfs. En þá er vel menntaður
bókavörður væri starfandi í
Kennaraskólanum, þyrfti ekki að
fylgja því geipilegur aukakostn-
aður, að þar færi fram kennsia
handa þeim stúdentum, sem
kysu að stunda nám í bókasafns-
fræðum einum saman — og þeim
kennaraefnum, sem vildu nema
þau fræði auk þeirra, sem eru
skilyrði fyrir kennaraprófi.
Menntaskólar ng Háskóli
Á árinu 1965 var lokið við- i
I bótinni við hinn gamla Mennta-
[ skóla í Reykjavík og unnið að
byggingu nýs, sem að nokkru
mun verða tekin í notkun á
hausti komanda. Til þessara fram
kvæmda bar brýna nauðsyn,
hvað sem líður framtíðaráætlun-
um um stofnun og starfrækslu
slíkra skóla á Vestfjörðum og
Austurlandi. Nú eru í mennta-
skólunum hálft 17. hundrað
nemenda, en fleiri munu að
tiltölu vilja stunda slíkt nám,
þegar til þess verða skiiyrði, og
er nú af flestum viðurkennt, að
það sé ekki óæskileg þróun, því
að menn hafa nú látið sér skil-
ast, að auk þess sem þörfin vex
sifellt á ekki aðeins fleiri, heldur
líka hiutfallslega fieiri mönn-
um, sem hafi próf til ýmiss kon-
ar háskólanáms, er engan veginn
að því neinn þjóðarskaði, að fólk
með stúdentsmenntun sé til í
stétt barnakennara, útgerðar- og
iðnrekenda, bænda, skipstjóra,
kaupsýslumanna og jafnvel
þeirra mæðra, sem helga sig ein-
vörðungu hlutverki móður og
húsfreyju — en sú er og orðin
raunin hér á landi, að stúdentar
eru í öllum þessum stéttum.
1 Háskóla Islands eru nú ijúm-
tega 1100 nemendur — og álíka
margir stunda nám við erlenda
háskóla. Þetta sýnist 1 fljótu
bragði allhá tala, en mennta-
málaráðherra hefur aftur og
aftur á það bent, að þó að hlut-
fállstala stúdenta af íbúafjölda
hafi hækkað á seinustu áratug-
um að miklum mun, sé hún þó
lægri en í ýmsum öðrum lönd-
um. Nýlega ræddi hann og um
það í blaðagrein, að kannað
hefði verið hjá einni nágranna-
þjóð okkar, hve margir þeirra
sem væru innritaðir í háskóla
þar í landi, stunduðu ekki nám,
og gat þess, að þetta væri ó-
rannsakað hér, en vitað væri, að
svipuðu mundi hér til að dreifa.
Segjum svo, að þeir séu að-
eins eitthvað á öðru hundraðinu
yfir tvö þúsund, stúdentarnir ís-
lenzku, sem raunverulega stunda
háskólanám hér og erlendis. Þá
eru það einungis 11 af hverju
þúsundi allra landsmanna, og
i mundi sú tala sízt hærri en
æskilegt er, hvernig sem á það
mál er litið.
Efling Háskóla íslands mun
nú flestum augljóst nauðsyhja-
mál, og þá einkum að því, er
til kemur kennslu í öllu, sem
talizt getur til framdráttar þró-
un atvinnuveganna. En hitt má
sizt verða hornreka í æðstiu
menntastofnun þjóðarinnar, og
hef ég drepið á gildi þess hér
að framan. Var það því sannar-
legt gleðiefni, þegar skipaðir
voru í haust sem leið tveir lekt-
orar í íslenzkum fræðum við
Háskólann, annar í bókmennt-
un, hinn í málfræði, og er þess
að vænta, að sú verði stefnan:
framvegis, að hvorugt gleymist
að við þurfum brauð — og að
við lifum ekki sem sjálfstæð
þjóð á einu saman brauði.
Almenningsbókasöfn
Lögin um almenningsbókasöfn
frá 1964 bættu mjög fjárráð safn-
anna í bili, en þar sem skyldu-
framlög til þeirra hækka ekkert
þó að verð á bókum og annar
kostnaður fari sívaxandi, mun
brátt komá þar, að aðsaða safn-
anna verði engu skárri en áður.
Er það eitt dæmið um skortinn
á skilningi á því hlutverki, sem
söfnin þurfa að rækja, að fram-
lög til þeirra skuli ekki hækka
að sama skapi og kostnaðurinn
við rekstur þeirra, svo sem fram
lög til skóla og allra annarra
nauðsynlegra útgjaida í þágu
þjóðfélagsins. Annars hefur skiln
ingur ráðamanna í flestum bæj-
ar-, sveitar- og sýslufélögum
á hlutverki safnanna farið vax-
andi með aúknu starfi þeirra —
og mega þau bæjar- og sveitar-
félög heita undantekningar, sem
ekki leggja fram meira fé til
safna sinna en sem svari lág-
marksskyldu samkvæmt lögum
— jafnvel svo komið, að mörg
greiða hærri upphæð en það há-
mark, sem á móti fæst fé úr
ríkissjóði, enda hefur heildar-
upphæð heimaframlaga aukizt
svo mjög frá 1957 til 1964, að
aðeins aukningin nam jafnmiklu
fé og öll framlögin frá ríki, bæj
um, sýslum og sveitarfélögum
árið 1957, og þessi þróun hefur
haldizt á árinu 1965. Notkun
safnanna hefur farið sivaxandl
og á næst síðasta ári voru lán-
uð hartnær tvþfalt fleiri bindi
að meðaltali á hvern íbúa í
landinu heldur en árið 1957,
þrátt fyrir það, að íbúatalan
hafði á þessu tímabili aukizt
um milli 25 og 30 þúsund. Hef-
ur það sýnt sig, að notkun safn-
anna vex hröðum skrefum, hvar
sem fyrir hendi er verulegt fó
til bókakaupa, viðunandi hús-
næði og áhugasamir bókaverð-
ir. Enn er þó langt í land, unz
söfnin geta rækt hlutverk sitt
svo sem nauðsyn krefur, og þar
meðal annars sá þrándur í götu,
að ekkert samstarf er milli
þeirra og skólanna, en til þess
að það samstarf geti hafizt, þarf
að stofna til skólabókasafna og
skynsamlegrar notkunar þeirra.
Húsnæðismál safnanna eru
næsta erfið úrlausnar, jafnvel
þar, sem góður vilji er fyrir
hendi. Langflest bókasöfn strjál
býlla sveita eiga sér ekki neinna
kosta völ um húsnæði, annarra
e.n þeirra, að einhver áhuga-
samur bókamaður veiti þeim
húsaskjól á heimili sínu. Svo
hefur það þá aftur og aftur
komið fyrir, þegar hagir á slíku
heimili hafa breytzt, að söfn
hafa orðið óstarfhæf vegna hús-
næðisleysis, þar eð sveitunum
hefur verið ofvaxið sökum fá-
mennis og fjárhagslegrar van-
getu að bæta þar úr. Annars
hefur áhugi á húsabótum safna
vaxið með ári hverju, og á ár-
inu sem leið voru teknar ákvarð
anir um byggingu bókasafnshúsa
í þremur kaupstöðum, en tvö
slík safnhús eru í smíðum og
fjögur þegar verið reist og tek-
in í notkun, auk þess sem nokk-
ur söfn kauptúna og héraða
hafafengið inni í nýjum félags-
heimilum og til stendur, að fleiri
fái slíkt húsnæði þegar á þessu
ári. Mjög háir það húsabótum
bókasafna, að um fé til þeirra
gilda ekki svipaðar reglur og
um skólabyggingar. Hins vegar
mun vart líða á löngu, unz hús-
næðisþörf safnanna verður gert
jafnhátt undir höfði og slíkum
þörfum annarra fræðslu- og
menningarstofnana.