Morgunblaðið - 27.03.1966, Blaðsíða 17

Sunnudagur 27. marz 1966
MORGUNBLAÐIÐ
17
Koma Jens Otto
Krag
K O M A Jens Otto Krag, for-
sætisráðherra Dana, og konu
hans hingað til lands til að mæta
á hátíð blaðamanna var undir-
strikun vináttu þeirrar, sem rík-
ir milli íslendinga og Dana og
hinna nánu tengsla þjóðanna.
Þegar forsætisráðherrahjónun-
um var boðið að koma hingað til
lands til að sitja hóf blaðamanna,
þar sem ráðherrann héldi ræðu,
hefur sjálfsagt eins verið búizt
við þvi, að ráðherrann gæti ekki
þegið þetta boð og varið til ferð-
arinnar þeim dögum, sem raun
varð á, jafn miklar og annir þess
manns eru, sem gegnir embætti
forsætisráðherra Dana.
Það leikur því ekki á tveim
tungum að boðið hafa þau hjónin
þegið til að undirstrika vináttu
þessara frændþjóða. Fyrir það
eru íslendingar allir þakklátir.
Framfarir um land
allt
Morgunblaðið birtir um þessar
mundir þætti frá fréttariturum
sínum viða um land, þar sem
getið er helztu framkvæmda »g
athafnasemi á landsbyggðinni.
Af þessum þáttum er það ljóst,
að hvarvetna ríkir mikill fram-
farahugur, og framkvæmdir eru
víðast eins miklar og mannafli
frekast leyfir.
Geta fslendingar reist álverksmiðju norðan lands af eigin rammleik eftir áratug? Myndin er af hugmynd að áiverksmiðju á
Gáseyri nálægt Akureyri.
REYKJAVÍKURBRÉF
___ Laugard. 26. marz .
Vissulega er þetta mjög á-
nægjulegt og stingur í stúf við
fullyrðingar þeirra barlóms-
manna, sem vísvitandi — eða ó-
afvitandi — hvetja fólk til þess
að flytja búferlum frá hinum
dreifðari byggðum. Fólkið úti á
landsbyggðinni er ekki haldið
ineinni móðuharðindasvartsýni,
heldur er það staðráðið í að
toyggja upp sín byggðarlög,
treysta atvinnuöryggi og bæta
lífskjör. Það hlustar sem betur
fer ekki á þann kór, sem kyrjar
söng um, að hvergi sé lífvænlegt
nema á Suðurnesjum, og því bezt
fyrir þá, sem háð hafa baráttu
sína í öðrum landshlutum, að
leggja upp laupana.
Sjóður til atvinnu
u[>|)byS«in«ar
En þótt mikið sé gert um land
allt, er Ijóst, að auka þarf fjár-
veitingar til uppbyggingar hinna
einstöku landshluta, og sérstak-
lega þarf að treysta atvinnulífið
með nýjum og öflugri atvinnu-
tækjum í kaupstöðunum og kaup
túnunum, bæði á sviði sjávarút-
vegs og iðnaðar.
f þessum tilgangi er nú fyrir-
hugað að gera stórátak, sem á að
geta gjörbreytt atvinnuafkomu
úti um land, er fram líða stund-
ir. Hugmyndin er að stofna sjóð,
sem innan fárra ára verður mjög
öflugur, og getur veitt fé til stór-
átaka til uppbyggingar atvinnu-
fyrirtækja víða um land. Tekjur
þessa sjóðs verða m.a. megin-
hluti skattteknanna, sem fást af
álverksmiðjunni. Er þar um að
ræða miklu stærri upphæðir en
áður hafa verið til ráðstöfunar
til að styrkja atvinnulífið úti um
land og munu þau atvinnufyrir-
tæki, sem byggð verða fyrir
þetta fjármagn í náinni framtíð,
geta veitt þúsundum manna
trausta og örugga atvinnu.
Stundum er því haldið fram,
að álverksmiðja með 450 manna
starfsliði muni mjög draga fólk
til Suðvesturlandsins. En skatt-
tekjurnar, sem fást munu af
þessu fyrirtæki, verða undir-
staða atvinnurekstrar, sem marg-
falt fleira fólk mun starfa við.
Og þau atvinnufyrirtæki verða
staðsett víða úti um land. Þannig
verður álverksmiðjan ekki ein-
ungis til þess að styrkja efnahag
íslendinga almennt, heldur
munu tekjurnar af henni einnig
verða til þess að treysta mjög
atvinnulífið úti á landi og þann-
ig hamla gegn því, að fólk flytj-
ist á Reykjavíkursvæðið, sem ó-
neitanlega hefur verið of mikið
um síðustu árin og áratugina.
Hagur lands-
virkjunar
En hagnaðurinn af álbræðsl-
unni er ekki einungis fólginn í
þeim miklu sköttum, sem verk-
smiðjan mun greiða og notaðir
verða til atvinnuuppbyggingar,
heldur einnig í verulegum gjald-
eyristekjum og þeim mikla hagn-
aði, sem Landsvirkjun hefur af
orkusölu til álbræðslunnar. Þann
ig mun tekjuafgangur virkjunar-
innar fram til ársins 1985 verða
um 700 milljón krónum meiri,
ef gerður er raforkusamningur
við álbræðslu, en vera mundi án
hans. Þetta er því hreinn hagn-
aður virkjunarinnar af orkusölu
til verksmiðjunnar, og þennan
hagnað er hægt að nota til þess
að hraða virkjunarframkvæmd-
um. Þannig þyrfti t.d. ekki að
líða mjög langur tími þangað til
við gætum virkjað Dettifoss, og
greitt verulegan hluta kostnaðar-
ins með eigin fé Landsvirkjunar,
enda væri hagur hennar þá orð-
inn svo góður, að leikur væri að
standa undir afborgunum þeirra
lána, sem taka þyrfti. En 22 ár-
um eftir að Búrfellsvirkjun tek-
ur til starfa verða öll lán til
hennar fullgreidd, og allar tekj-
ur af raforkusölu til álbræðsl-
unnar, að frádregnum litlum ár-
Iegum rekstrarkostnaði, verða þá
hreinn greiðsluafgangur fyrir
raforkukerfið.
Stóriðja í öllum
landshlutum
Þegar hagur Landsvirkjunar
hefur styrkzt svo, að hún getur
lagt í nýjar stórframkvæmdir án
áhættu, verður að sjálfsögðu
miklu auðveldara fyrir okkur ís-
lendinga að ráðast einir eða í
samvinnu við aðra í áhættusam-
an og fjárfrekan stóriðnað eins
og t.d. áliðnaðurinn er. Það er
þess vegna síður en svo fráleitt
að ímynda sér, að áður en ýkja
langur tími er liðinn fari menn
að huga að nýjum stóriðjufram-
kvæmdum.
Þegar allir hafa sannfærzt um
þann mikla hag, sem við höfum
af byggingu álverksmiðjunnar
við Straumsvík, sem áreiðanlega
mun verða innan tiltölulega fárra
ára, munu menn huga að því að
byggja aðra verksmiðju við
Eyjafjörð, ef álnotkun heldúr á-
fram að aukast eins og að undan-
förnu og raforka frá vatnsafls-
stöðvum verður enn nægjanlega
samkeppnisfær við kjarnorkuraf
stöðvar.
Slíka verksmiðju mundum við
þá geta byggt sjálfir að öllu eða
verulegu leyti, og samvinnuna
við Svisslendinga ætti að nota til
þess að tryggja markaði. Auð-
vitað yrði samhliða hugað að öðr
um stóriðjuframkvæmdum og
kemur þar t.d. til greina efna-
iðnaður, þar sem bæði eru notuð
raforka og hitaorka.
Ljóst er, að fyrsta framkvæmd
in á sviði stóriðju er erfiðust,
bæði vegna þekkingarleysis og
eins vantrúar þeirra, sem hrædd-
ir eru við nýjungarnar. En þeg-
ar reynslan er fengin er vissu-
lega fyllsta ástæða til að ætla að
fleiri stóriðjufyrirtæki rísi, og
þau þyrfti að byggja í öllum
landshlutum.
EFTA og samband-
ið við Evrópu
Á ráðstefnu Varðbergs um
EFTA, Fríverzlunarbandalagið,
voru flutt mörg fróðleg erindi,
sem Morgunblaðið hefur gert
glögg skil. Var vissulega tíma-
bært að efna til þessara um-
ræðna, þvi að ljóst er, að við
íslendingar getum ekki öllu leng
ur horft aðgerðarlausir á þá þró-
un, sem á sér stað í viðskipta- og
efnahagsmálum Evrópulanda. —
Enda erum við nú eina Vestur-
Evrópuþjóðin, að Spáni undan-
skildum, sem ekki tekur með
einhverjum hætti þátt í efnahags
samstarfinu.
Hér er um að ræða mikla hags
muni fjárhagslega, eins og grein
hefur verið gerð fyrir, en hitt er
þó e.t.v. enn meira um vert, að
við erum Evrópuþjóð og viljum
vera það áfram. Við hljótum þess
vegna að taka þátt í samstarfi
þessara þjóða með svipuðum
hætti og þær gera hver um sig.
Innan EFTA eru allar þær
þjóðir, sem okkur eru skyldast-
ar, og við viljum hafa sem mest
og nánust samskipti við. Við-
skipti þessara þjóða innbyrðis
aukast vegna hins víðtæka sam-
starfs, en við eigum á hættu að
einangrast frá þeim viðskiptalega
og þá yrðu einnig önnur sam-
skipti minni.
Þessar staðreyndir verða menn
að gera sér ljósar og marka af-
stöðu sína út frá því.
Hagsmunir at-
viimuvegaima
Að sjálfsögðu verðum við að
hafa í huga hagsmuni meginat-
vinnuvega íslendinga, þegar við
mörkum stefnu okkar í þessum
efnum. Ljóst er, að fyrir sjávar-
útveginn er það mikið hagsmuna
mál, að við búum ekki við lakari
kjör á erlendum mörkuðum en
keppinautar okkar. Sérreglur
gilda um landbúnaðinn, svo að
aðild að EFTA ætti ekki að
skipta hann verulegu máli. En
um iðnaðinn er það að segja, að
honum yrði að veita verulega að-
stoð, og hann yrði að fá langan
aðlögunartíma, ef að því ráði
yrði horfið, að við gerðumst að-
ilar að Fríverzlunarbandalag-
inu.
Á ráðstefnu Varðbergs kom
það raunar í ljós, að þeir, sem
töluðu fyrir hagsmunasamtök,
höfðu meiri fýrirvara í máli sínu
en hinir, sem skoðað hafa málið
sem hlutlausir embættismenn og
reyna sem slíkir að hafa heildar-
yfirsýn yfir málin öll. En þeir
virtust sammála um, að öllu leng
ur gætum við íslendingar eklci
beðið með að marka afstöðu okk
ar í þessu mikilvæga máli.
Nýjungar í fisk-
veiðum
Hin miklu aflabrögð. síðustu
ára og auðlegð sú, sem þau hafa
skapað, er fyrst og fremst að
þakka tækninýjungum, fiskileit-
artækjunum, kraftblokkinni og
hinum stóru og glæsilegu veiði-
skipum.
Byltingin í sjávarútvegi hefur
byggzt á atorku og kjarki at-
hafnamanna, útgerðarmanna og
sjómannanna, sem þorðu að
leggja til atlögu við vandann og
leggja út í nýjungar. Þremur
mönnum er það einkum að
þakka að kraftblokkin var hér
tekin í notkun, þeim Ingvari
Pálmasyni, Sturlaugi Böðvars-
syni og Haraldi Ágústssyni.
Nú berast fréttir af því, að
ýmsar nýjungar séu teknar upp
á fiskiskipum, sem eru að bæt-
ast í flotann. Sjókæling verður
í bát Jóns Héðinssonar og margt
er nýstárlegt í hinu glæsilega
skipi, sem hinn kunni aflamaður
Eggert Gíslason hefur nýlega
siglt til landsins.
í sjávarútveginum hefur einka
framtakið verið ríkjandi, og þar
hafa afrekin verið mest, enda
byggjast hin góðu lífskjör lands-
manna að sjálfsögðu fyrst og
fremst á afrekum þeirra dugn-
aðarmanna, sem að sjávarútvegi
vinna..
Islenzk uppfinning
Þegar rætt er um afköst fiski-
skipaflotans er ekki úr vegi að
minnast á uppfinningu þá, sem
Jón Þórðarson nýlega hefur gert,
þar sem um er að ræða tæki til
handfæraveiða, en sennilegt er
talið að geti valdið því, að afla-
magn á mann aukist um 50—
100% við þessar veiðar.
Afkoma manna í nútímaþjóð-
félagi byggist fyrst og fremst á
því að tæknin sé hagnýtt, Það
eru uppfinningarnar og tækni-
nýjungarnar ,sem fyrst og fremst
geta aukið afraksturinn, og þeg-
ar full atvinna er, er líka ljóst,
að ekki verður framleitt meira
með öðrum hætti en þeim að hag
nýta fjármagn og tækni.
Þetta hafa íslendingar gert £
sjávarútveginum og þetta þarf
að gera á fleiri sviðum. Þess
vegna skilja menn nauðsyn þess,
að hér rísi stóriðjufyrirtæki, þar
sem fáir menn skapa mikil auð-
ævi.