Morgunblaðið - 14.04.1966, Blaðsíða 16

16
MORCUNBLyAÐIÐ
FimmtiKÍagUr 14. aprfl 196«
flfattgiittltifoftifr
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Ffamkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargjald kr. 95.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 5.00 eintakið.
AFL SEM
/^rundvöllur heilbrigðs lýð-
'Jrræðisþjóðfélags er séreign-
arskipulagið, sú stefna í fjár-
málum, að sem allra flestir
einstaklingar séu efnalega
sjálfstæðir, að eignaraðild að
auðlegð þjóðfélagsins sé
dreift á meðal borgaranna, en
stjórn fjármagnsins ekki
safnað á fáar hendur, hvorki
auðmanna né ríkisvalds. Al-
mennt er það viðurkennd
staðreynd, að einkafyrirtækj-
um sé betur stjórnað en opin-
berum fyrirtækjum og þau
Skili þess vegna meiri arði,
sem hagnýtist öllum þjóðfé-
lagsþegnum. Þess vegna ber
að keppa að einkarekstri en
forðast opinberan rekstur.
En þar að auki verður valdi
því, sem fylgir yfirráðum
yfir fjármagni, einungis
dreift með þeim hætti, að
eignarráð peninganna séu í
höndum borgaranna.
í lýðræðisríkjum hefur
þess vegna þróazt það félags-
form, sem hér hefur verið
nefnt almenningshlutafélög,
þ.e.a.s. stór félög, þar sem
fjöldi hluthafanna er mikill,
en flestir eiga litla hluti.
Þannig hefur almenningi
gefizt kostur á beinni þátt-
töku í atvinnurekstri og notið
arðs af honum. Þessi þróun
er enn skammt á veg komin
hér á landi, þótt líklega sé
hvergi meiri ástæða en ein-
mitt hér til stofnunar slíkra
félaga. En þá er vonlegt að
menn spyrji, hvers vegna
þetta félagsform sé ekki ríkj-
andi í meiri háttar rekstri ís-
lenzkum.
Ef rætt er við athafnamehn
af gamla skólanum er svarið
eitthvað á þá leið, að hér sé
ógjörningur að reka heilbrigð
fyrirtæki. Skattalög og ýmis
konar hömlur standi í vegi
fyrir því. Þessir menn virðast
ekki gera sér grein fyrir því
atö víðtækar skattalagabreyt-
ingar hafa verið gerðar,
þannig að skattar á félög
standa alls ekki í vegi fyrir
því að stofnuð séu stór hluta-
félög. Og þeir virðast heldur
ekki vera farnir að átta sig á
því, að búið er að losa um
flest höft, sem áður hvíldu á
atvinnurekstri. Það er þess
vegna ekki lengur hægt að
ásaka stöðugt stjórnmála-
mennina. Það er orðið tíma-
bært, að athafnamennirnir
geri auknar kröfur til sjálfra
sín.
Hlutverk athafnamannsins
í lýðræðisþjóðfélagi er mikil-
vægara en flestra annarra.
Hann á að hafa forustu um
það að byggja upp arðvæn-
leg og traust fyrirtæki, ekki
einungis til að hagnast sjálf-
ur, heldur til þess að þjóðfé-
lagið hagnist. Hann á að vera
sá frumkvöðuli, sem safnar
SKORTIR
öðrum í kringum sig og leyfir
almenningi þátttöku í rekstri
sínum, en í þessu efni hafa ís-
lenzkir athafnamenn því mið-
ur brugðizt fram að þessu.
Hér vantar þetta mikilvæga
afl til mótvægis við ríkisvald
og sósíalisma.
Ef athafnamenn ekki sam-
einast um að hrinda í fram-
kvæmd stórverkefnum er
hætt við að einkarekstur
fari alls staðar halloka nema
að því er smáfyrirtæki varð-
ar, og þá hlyti ríkisrekstur að
aukast, því að óhjákvæmilegt
er að fyrirtækin stækki á fjöl-
mörgum sviðum. Sú er hvar-
vetna þróunin, og þá verða
þau að vera í eigu fjölmargra
aðila.
En nýr tími er runninn upp
og yngri menn á athafnasvið-
inu gera sér grein fyrir skyld
um sínum við þjóðfélagið,
eins og þeir, sem fram eftir
öldinni höfðu forustu um öfl-
ugan einkarekstur. Þeir
munu þora að gera það, sem
enn er hlífzt við, enda blasir
nú hvarvetna við þróttur og
áræði ungra dugnaðarmanná
til sjávar og sveita, í bæjum
og þorpum. Fæstir hafa þeir
að vísu yfir verulegu fjár-
magni að ráða, og hafa því
orðið að byrja smátt, en mjór
er mikils vísir.
SEÐLABANKINN
Pyrir páskahátíðina var
a haldinn ársfundur Seðla-
banka íslands og sama dag
átti bankinn fimm ára af-
mæli. Þá minntist Gylfi Þ.
Gíslason, bankamálaráðherra,
starfa Seðlabankans, og kvað
hann hafa átt stóran þátt í
hinni hagstæðu efnahagsþró-
un undanfarinna ára.
í ræðu dr. Jóhannesar Nor-
dals, seðlabankastjóra, á fund
inum voru raktir helztu drætt
ir í efnahagsþróuninni. Hann
gat þess að staða þjóðarbús-
ins út á við hefði haldið á-
fram að batna á árinu 1965,
og segja mætti að stefnt hafi-
stöðugt í þá átt undanfarin 5
ár, þrátt fyrir nokkrar sveifl-
ur. í lok marzmánaðar 1961
var nettó-gjaldeyriseign að-
eins 148 milljónir króna, og
á árinu 1960 urðu íslendingar
að grípa til þess ráðs að taka
veruleg yfirdráttarlán hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og
Evrópusjóðnum til að skapa
grundvöll frjálsari gjaldeyris-
og innflutningsviðskipta. En
síðan hefur gjaldeyrisstaðan
batnað ár frá ári, eða alls um
tæpar 1800 milljónir króna á
hálfum áratug.
Það er þessi hagstæða þró-
un í gjaldeyrismálum, sem
hefur orðið undirstaða hinna
miklu framfara, sem hvar-
Jacqueline Kennedy og fcörn hennar tvö héldu suður til Argentínu um páskana og dvöldust þar
í góðu yfirlæti á búgarði einum í Córdboba-héraði við útreiðar og aðra skemmtun. Þarna eru
þau á hestbaki öll þrjú, Jacqueline yzt til vinstri, þá John, síðan Caroline og loks gestgjafinn, I
Miguel Angel Carcano, sá með hvíta hattinn, lengst til hægri.
Byltingar í Afríku
Herir Afríkulanda hafa steypt 8 stjdrnum
Accra, Ghana í apríl — AP
ÓLÍKLEGT er að bylting sú,
sem herinn í Ghana gerði
fyrir nokkru, verði hin síðasta
svipaðs eðlis í Afríku á þessu
ári. Fregnir, sem renna stoð-
um undir þetta, berast nú um
furðu líkt ástand meðal nokk
urra annarra Afríkuþjóða, þar
sem leiðtogarnir virðast
miklu valtari í sessi en
Kwame Nkrumah var í
Ghana.
Þeim, sem með þessum mál
um fylgjast, er gjarnt að
tala um „færiband" er rætt er
um þær átta stjórnarbylting-
ar, sem orðið hafa í Afríku
undanfarna tíu mánuði. Freist
ingin til þess að gera stjórn-
arbyltingu verður æ ríkari, ef
ekki vegna annars en þess
hve auðvelt hefur virzt að ná
árangri á þeim vettvangi í
Afríku.
Auk byltingarinnar í Ghana
hafa farið fram heruppreisn-
ir í Alsír, Burundi, Kongó
(Leopoldville), Dahomey, Mið
afríska lýðveldinu, Efri Volta
og Nígeríu.
Það er síður en svo að hinir
nýju herforingjar Afríku séu
taldir kúgarar og harðstjórar
heldur hefur þeim yfirleitt
verið tekið sem frelsurum
þjóða sinna. Löngu virðist
hafa verið kominn tími til
þess að skipta um leikara á
sviðinu.
Er afrísku sjálfstæðishetj-
urnar voru loks komnar til
valda, flestar fyrir sex árum,
brugðust þær fylgismönnum
sínum. Hinar nýju þjóðir
Afríku hafa verið hrjáðar af
ættflokkadeilum, spillingu,
framtaksleysi, einræði og
harðstjórn.
Herir landanna hafa verið
einu öflin, sem þess voru um-
ítna blasa við, og frjálsra
iðskiptahátta. Auðvitað hafa
3ð aflabrögð hjálpað til, en
itt er víst að öðru vísi væri
tnhorfs, ef ekki hefði verið
dgt heilbrigðri og traustri
komin að geta staðið fyrir
byltingu. Verkalýðssamtökin
hafa verið of veik og stjórnar
andstaðan hefur ýmist verið
skjálfandi á beinunum af
hræðslu, í útlegð eða verið
mútað.
Engin trygging er fyrir því,
að herforingjarnir verði betri
og vitrari stjórnendur en
borgarar þeir, sem þeir
steyptu af stóli, enda standa
byltingarleiðtogarnir and-
spænis sömu vandamálum og
fyrirrennarar þeirra í valda-
stólunum.
Fyrsta prófraun þeirra
hefst er nýjabrumið hverfur
af þeim innan fárra mánaða
og þjóðirnar komast að raun
um, að ekki er hægt að leysa
vandamál þeirra á einni
nóttu.
Ef herforingjastjórnirnar
sitja áfram, kunna þær að
færa viðkomandi löndum stöð
ugleika, og gefa löndum
Afríku tækifæri til þess að
einbeita sér að framkvæmda
áætlunum sínum. Flestir her-
foringjanna hafa snúið frá ut-
anríkismálum en einbeita sér
að innanríkismálum.
En nú er hermt að þeir
borgaralegir leiðtogar, sem
enn eru við völd í Afríku,
fylgist mjög náið og með
nokkrum ugg með herjum sín
um. Jafnframt hafa þeir gef-
ið innanríkismálum meiri
gaum en áður. Meðal vanda-
málanna má nefna þessi:
Líbería: Mikið atvinnuleysi.
Auðæfum þjóðarinnar, sem
stöfuðu frá járnnámum, var
sóað af stjórnmálamönnum.
Guinea: Efnahagslífið hefur
aldrei komizt á réttan kjöl eft
ir að Frakkar yfirgáfu landið
1958, og stjórnmálamenn þar
segja, að þeir muni árið 1970
stefnu í efnahagsmálum.
Það er þess vegna nánast
bfoslegt, þegar Framsóknar-
menn tala um, að stjórn efna-
hagsmála sé óhæf og tönglast
á því, að við eigum að fara
geta framleitt jafn mikið af
landbúnaðarvörum og landið
gerði 1958. Á meðan er bilið
brúað með bandarískri um-
fram-framleiðslu. Sekou
Toure, forseti, er nánast valda
laus gagnvart hinum öfluga
Foulah-þjóðflokki.
Fílabeinsströndin: Stjórn-
málalegt frjálsræði hefur ver
ið takmarkað þrátt fyrir að
hagsæld sé mest í þessu ríki
af Afríkuríkjunum. Felix
Houphouet-Boigny, forseti,
hefur varpað allmörgum em-
bættismönnum í fangelsi, og
sakar þá um að hafa bruggað
sér launráð.
Uganda: Milton Obote, for-
sætisráðherra, lagði niður
stjómarskrána, leysti upp
þingið, tók sér öll völd og rak
æðsta mann hersins í sl. mán-
uði.
Sierra Leone: Sir Milton
Margai, forsætisráðherra, hef
ur tilkynnt áform um eins
flokks kerfi, „til þess að gera
landið stöðugra.“
Cameroun: Ahmadou
Ahido, forseti, verður að berj
ast við öfluga aðskilnaðar-
hreyfingu.
Niger: Spilling og léleg
stjórn hafa sett svip sinn á
átta ára stjórn Hamani Diori,
„hina leiðina“, þ.e.a.s. þá
leið, sem vinstri stjórnin fór,
leið hafta og þvingana, gjald-
eyrisskorts, vih u’purrðar og
svarta markaðs.