Morgunblaðið - 01.06.1966, Page 19

MiSvikudagur 1. júní 1966
MORGUNBLAÐIÐ
19
Guðrún Ogmundsdóttir frá
Kollsá — Minning
NÝXjEGA fór fram jarðarför
Guðrúnar Ögmundsdóttur, sem
dó 18. maí sl.
Með Guðrúnu hverfur af
vettvangi lífsins ein af staerstu
hetjum Strandasýslu ef litið er
á lífsaðstöðu alla. Ég veit að
Strandasýsla hefur átt og á imarg
ar hetjur, og það er ekki á kostn-
eð neinna þeirra sagt, þó ég efist
um, að erfiðara lífshlutverk en
Guðrúnar hefur engin þeirra
leyst.
Guðrún var fsedd á Stað i
Hrútafirði 12. júlí 1870 og ólst
hún upp hjá vandalausum að
mestu. Ung að árum var hún
heitbundin manni, sem síðan
hvarf á brott og var hún þá
[þunguð af hans völdum.
Nú stóð Guðrún upipi meðal
yandalausra og ástæður eins og
áður er sagt. Ofan á hin ósegjan-
lega sáru vonbrigði og sorg
hinnar ungu væntanlegu móður
bættist nú við áhyggjur af þvi
að ráða fram úr allsleysi og
þeim hörðu lífskjörum, sem
við blöistu.
Þetta haust var það starf Guð
rúnar, að standa yfir fé í hvaða
veðri sem var. A þeim tím
um, sem hér um ræðir,
voru ekki til olíukápur, gúmmí-
stígvél eða annað til að verjast
regni og bleytuhríðum. Hlífðar-
fötin voru þá saumuð úr striga-
pokum og gefur það auga leið
hvaða hlífð var í slíkum fatn-
aði. Fótabúnaðurinn í mesta lagi
akinnsokkar, sem oft vildu leka.
Þetta voru aðstæðurnar, sem hin
unga væntanlega móðir bjó við.
Hvernig mynduð þið, ungu
væntanlegu mæður, horfa við
slíkum lífsskilyrðum? En allir
tímar líða og þeir erfiðu líka.
Sú stund rann upp, að Guðrún
fæddi sitt barn í sárri þjáningu
án hjálpar læknis eða deyfi-
lyfja. Eftir hina mjög svo erfiðu
fæðingu hvíldi nú barnið, sem
var stúlka, við brjóst móður
sinnar. Hvíld, friður og ham-
ingja ríkti yfir móður og dóttur
í litlu baðstofunni á Stóru-
Hvalsá. Og þrátt fyrir hin erf-
iðu lífskjör móðurinnar, var
litla dóttirin hraust, fríð og vel
af Guði gefin í alla staði.
Við skímina hlaut dóttirin
nafnið Hallfríður. Upp af
öllum okkar draumum verð
um við að vakna, hvort
sem þeir eru erfiðir eða ljúfir.
Nú tók sú hugsun hug Guðrúnar
allan, að sjá Fríðu, svo var nafn
hennar stytt venjulega, far-
borða, svo hún þyrfti ekki að
líða neitt fyrir þá fátækt og
íbúðarhœð
5 herbergja með öllu sér til sölu. Bílskúrsréttindi.
Laus til íbúðar.
RANNVEIG ÞORSTEINSDÓTTIR. HRL.
Laufásvegi 2 — Sími 13243.
íbúð
4ra herbergja íbúð á 1. hæð til sölu. Þvottahús á
hæðinni. Laus til íbúðar. Lán til langs tíma fylgir.
RANNVEIG ÞORSTEINSDÓTTIR, HRL.
Laufásvegi 2 -— Sími 13243.
Reiðhfólaskoðun
Samkvæmt frétt frá lögreglunni og Umferðanefnd Reykjavík-
ur, um reiðhjólaskoðun o.fl. eru börn beðin að mæta með hjól
sín eins og hér segir:
Hvassaleitisskóli 1/6 kl. 09:00 allir aldurs-fl.
MiðbæjarskóU 1/61 — 13:00 aldursfl. 7, 8, og 9 ára
Sami skóli 1/6 — 15:30 ,— 10, 11 og 12 —
Aus turbæ j ar skóli 2/6 — 09:00 — 7, 8 og 9 —
Sami skóli 2/6 — 13:00 — 10, 11 og 12 —
Laugarnesskóli 3/6 — 09:00 — 7 til 12 —
ILaugalækjarskóli 3/6 — 13:00 — 7, 8 og 9 —
Sami skóli 3/6 — 15:30 — 10, 11 og 12 —
Langholtsskóli 4/6 — 09:00 — 7, 8 og 9 —
Sami skóli 4/6 — 13:00 — 10, 11 og 12 —
IHlíðarskóli 6/6 — 09:00 — 7, 8 og 9 —
Sami sikóli 6/6 — 13:00 — 10 og 11 —
Sami skóli 6/6 — 16:00 — 12 —
IMelaskóli 7/6 — 09:00 — 7, 8 og 9 —
Sami skóli 7/6 — 13:00 — 10 og 11 —
Sami skóli 7/6 — 16:00 — 12 —
Breiðagerðisskóli 8/6 — 09:00 — 7 og 8 —
Sami skóli 8/6 — 13:00 — 9 og 10 —
Sami skóli 8/6 — 16:00 — 11 og 12 —
Vogaskóli 9/6 — 09:00 — 7 og 8 —
Sami skóli 9/6 — 13:00 — 9 og 10 —
Sami skóli 9/6 — 16:00 — 11 og 12 __
Álftamýrarskóli 10/6 — 09:00 — 7, 8 og 9 —
Sami skóli 10/6 — 13:00 — 10, 11 og 12 —
Vesturbæjarskóli 11/6 — 09:00 — Allir.
Árbæjarskóli 11/6 — 13:00 — Allir.
Höfðaskóli 11/6 — 14:30 — Allir.
ísaksskóli 13/6 — 09:00 — 7 og 8 —
Æfingaskóli K. 13/6 — 13:00 — Allir.
Börn úr Landakotsskóla komi í þá skóla, sem eru næst heim-
ilum þeirra.
Þau börn, sem hafa öryggisbúnað reiðhjólsins í lagi fá af-
hent viðurkenningamerki.
VINSAMLEGAST KLIPPIB AUGLÝSINGUNA ÚT.
vöntun, sem hún sjálf þekkti svo
vel.
Á Stóru-Hvalsá hagar svo til,
að strax eftir að tún var slegið
og taðan hirt, að engjaheyskap-
ur var þá byrjaður inn á Hvals-
árdal sem liggur langt inn til
fjalla. Þar sem lengst er á Dal-
inn að sækja, er 2—2Vz tíma
lestarferð. Og meðan heyskapur
stendur yfir á Dalnum er legið
við, sem svo var kallað, fólkið,
sem að heyvinnunni vann svaf í
tjaldi og kom ek'ki til bæjar
nema á helgum. Vinnutíminn
var frá kl. 6 að morgni til kL 10
að kvöldi.
Það lá því óhjákvæmilega
fyrir, að Guðrún yrði að skilja
við litlu Fríðu sína bæði dag og
nótt. En það gat hún ekki hugs-
að sér. Hún bað því húsbónda
sinn að lofa sér að sofa heima
hjá barninu sínu, og lofaði jafn-
framt, að vera kominn jafn-
snemma til vinnu og þeir, sem
lægju við. Og hún bað hann
ennfremur að lána sér Kinnu til
að ríða þess leið kvölds og
morgna. Þetta varð að samning-
um þeirra á milli. Ekki er mér
kunnugt um að Guðrún þyrfti
að vinna sérstaklega fyrir lán-
inu á Kinnu.
Ég verð að minnast dálítið á
Kinnu, hún var reiðhross Guð
rúnar um mörg ár og svo sam
ofin minningum mínum um
Guðrúnu, að þær verða ekki að
skildar á þeim myndum, sem
hugur minn geymir. Kinna var
snjóhvít með svartan vinstri vang
ann og hringeygð á vinstra auga
Ætt hennar var frá Réykhólum
og ég held að hún hafi verið
þriðji liður frá Lárusar Brúnku
Hún var smávaxin, sívöl og fín-
byggð, snögghærð og selhærð
Annáluð var hún fyrir vilja,
flýtir ag þol og var oft á það
reynt. Á hverju kvöldi, já, jafn-
vel framan frá Feykishólum bar
hún Guðrúnu heim til Fríðu
sinnar á algjörlega ótrúlega
stuttum tíma. Aðdáun mín, sem
barni, er ósegjanleg, er ég sá
Guðrúnu koma ríðandi á Kinnu
niður með Hvalsá og seinarnir
loguðu undan hófum hennar
kvöld'húminu. Ég hlustaði og
horfði hrifinn og hugfanginn, er
hún geystist áfram. Þarna var á
ferð mesta reiðkona og hlaupa
dýr Strandasýslu.
Meðan heyjað var á Feykis
hólum eða Dalnum, þá var það
starf Guðrúnar að fara á milii,
sem svo var nefnt, er heyið var
flutt heim. Og það var nú ekki
nein smá lest, sem Guðrún fór
með, 10 til 12 hrosis undir reið
ing. Ekki var það óvenjulegt að
sili eða tagl slitnaði á þessari
leið. Þá þurfti að hafa hröð
handtök við að bæta slitið og
koma á sátunni á klakk, lestin
hélt áfram og hrossin höfðu
það til að leggjast og velta af
sér böggunum. Á þessum ferð
um reið Guðrún alltaf Kinnu,
sem áreiðanlega var líka bezta
hrossið til slíkra ferða og reynd
ar allra ferða. Ef tafir höfðu
orðið á heimleiðinni þá varð að
vinna það upp á bakaleið, er
hrossin gengu laus. Til aðstoðar
við rekstur hrossanna hafði
Guðrún hund, sem hún nefndi
Krumma, og sá hann um að
hrossin héldu götu. Þegar svo
bar undir að hraða þurfti ferð
inni þá sá maður að það steig
létt upp Hvarfið, Valshrygg og
Ásana, og Kinna með knapann
sinn fylgdi fast eftir.
Ein af mörgum góðum minn
ingum minum um Guðrúnu
Ögmundsdóttur er þessi: Einu
sinni, er ég var að fara á milli úr
svokölluðum Lækjum með þrjú
hross undir reiðingi og gekk
með, en til baka reið ég á reið
ing, sem svo var nefnt. Þegar ég
kem niður með Hvalsá sé ég að
Stóra-Hvalsár fólk er við hey
skap nærri ánni. Guðrún er þar
ein við rakstur og rakar af
kappi að venju og sýnist mér
jafnan þrjár tuggur á lofti. Svo
var nú rakað í þá daga. En svc
sé ég að Guðrún leggur frá sér
hrífuna og hleypur niður að
ánni, fer úr sokkunum og veður
yfir ána og hleypur í einum
spretti upp hallann í veg fyrir
mig. Hún heilsar mér vingjarn-
lega að venju og stingur kandis-
mola í lófa minn. Ég vissi að
þessi kandismoli var sykur-
skammturinn hennar þann dag
og að nú varð hún að drekka
kaffið sitt sykurlaust. Hún gaf
bitann frá munni sér. Já, svona
stór var hún í sinni fátækt.
Mér er það vel ljóst, að þessi
saga fær ekki núna þann hljóm-
grunn sem henni ber. Nú er það
mjög til efs að börn myndu
þyggja kandismola, þótt fram
væri boðinn. En það voru aðrir
timar 1908 en nú. En ég gleymi
ekki henni Guðrúnu, er hún
kom hlaupandi frá rakstrinum
og gaf mér sykurskammtinn
sinn.
Svo unga fólkið geta skyggnzt
inn í liðnu árin og skilið þau
lífskjör, sem fólkið þá bjó við,
vil ég »egja þetta: Þrátt fyrir
það, að Guðrún var þekkt fyrir
sérstakan dugnað, þá hafði hún
í kaup þessi fyrstu ár, sem hún
var með Fríðu sína á Stóru-
Hvalsá mat fyrir þær báðar og
einar kr. 30.00 — þrjátíu krónur
þrátt fyrir hinn langa vinnú-
tíma, sem áður er getið. Það var
iþví takmarkað, sem verja mátti
til fatnaðar. Á þessum árum vann
Guðrún oft hjá nágrannakonum
sínum við hreingerningar og
önnur erfið verk, er hún átti
frídag. Þetta létu húsbændur
hennar óátalið enda stóð ekki
upp á Guðrúnu hvað vinnu
snerti hversu mikið, sem hún
lagði á sig þessa daga, sem hún
réði sér sjálf.
Snemma kom það í ljós, að
Fríða var gáfuð, enda af greind
um foreldrum komin. Ég tel
Guðrúnu mjög vel greinda
konu, og áhugi hennar eftir að
læra og fræðast var sérstakur.
En á þeim tímum var slíkt ekki
auðsótt og allra sízt fyrir vanda-
laus börn. En þrátt fyrir öll
höft og bönn tókst Guðrúnu að
læra ýmislegt. Hún náði að læra
að skrifa góða rithönd og all-
hann skírður Bergur Haraldur.
En ekki varð sambúðin löng því
Guðmundur dó, er Haraldur
sonur þeirra var sjö ára.
Enn stóð Guðrún ein upp með
soninn, eftir langa, erfiða og
dýra legu mannsins. Þá var ekki
til sjúkrasamlag eða önnur
samhjálp til að létta undir með
mönnum, er veikindi og dauðs-
föll báru að höndum.
En nú var Guðrún þroskuð,
lífsreynd og búin að sigrast á
svo mörgum erfiðleikum lifsins,
og enn sama hetjan. Erfið verk-
efni láu framundan, sem hún
varð strax að snúa sér að og
leysa. Hún þurfti að ala upp
drenginn þeirra og sparaði þar
ekkert til, og hún þurfti að
vinna af sér skuldir, sem mynd-
uðust í veikindum og jarðarför
mannsins hennar. En það skal
tekið fram, að nú eru lífskjörin
betri en er Fríða fæddist og ólst
upp. Nokkru eftir að Guðmund-
ur dó fluttist Guðrún með
Harald son sinn að Kollsá í
Hrútafirði til þeirra hjónanna
Herdísar Einarsdóttur og Daní-
els Tómassonar og þar dvaldi
hún þar til hún flutti hingað til
borgarinnar og þá til sonar síns
og tengdadóttur Valdísar Þor-
kelsdóttur frá Kollsá.
Eftir að Guðrún kom hingað
vann hún við hreingerningar í
tveimur verzlunum. Oft minntist
Guðrún á það við mig hvað
þessi vinna væri vel borguð.
,,Já, ef ég hefði fengið svona
borgaða vinnu meðan ég var og
hét, þá hefði ég ekki átt erfitt
með að komast áfram. Já því-
líkur rnunur". Þá blessaði
hún og móðir mín oft
þá menn, sem mest og bezt
börðust fyrir elli- og örorku-
tryggingum, sem þær að aðrir
nutu góðs af. Meðan Guðrún
vann við hreingerningar varð
hún fyrir því óhappi að verða
fyrir bifreið. Og þó hún væri nú
orðin háöldruð þá náði sér sér
undarlega fljótt og gat tekið
upp störf sín aftur. Efpiviður í
Guðrúnu og bygging öll hlýtur
að hafa verið sérstaklega góð, að
hún skyldi ná sér svo fljótt og
vel. En sjaldan er ein báran
stök, stendur þar, og svo varð
það, að Guðrún varð aftur fyrir
bifreið og nú slasaðist hún al-
varlega. Við þetta slys hlaut hún
höfuðkúpubrot og marðist mik-
ið á öxl og læri. Eftir þetta slys
náði hún sér aldrei. Það sótti
verkur að brotinu og vanlíðan.
Guðrún bar allan sársaukan vel
og kvartaði helst ekki. En merki
legt var það, að strax eftir
slysið hafði hún fulla rænu og
þekkti þá, sem komu til hennar,
aldrei óráð eða meðvitundar-
leysi. Eftir þetta óhapp varð
Guðrún að leggja niður hrein-
gerningarnar og þótti henni það
mjög miður. Og eftir þetta
eyddi hún tímanum við ullar-
vinnu og prjóna. „En það gaf nú
minna í hönd en hreingerning-
arnar“, sagði hún stundum við
mig.
Eins og áður er sagt átti hún
alltaí heima hjá Haraldi syni
sínum og Valdisi tengdadóttur
sinni. Já, hjá þeim átti hún hlýtt
og elskulegt heimili til síðasta
dags. Og þar á heimilinu var
mikið í reikningi eftir mati þess lengsta tímann augasteinninn
tíma og ekki var að tvíla skiln-
ing hennar á tölum.
Guðrúnu var það vel ljóst,
hve mikið var í húfi, að Fríða
hennar fengi að menntast, sjálf
var hún búin að reyna hve sárt
það var að fara á mis við það
að mestu. En kjark og'bjartsýni
þurfti til að eygja að slíkt væri
fært fyrir konu, er lifði við slík
lífsskilyrði og Guðrún. En þrátt
fyrir alla erfiðleika og fátækt
þá fór Fríða í Kennaraskólann
og lauk þaðan prófi með ágætis
einkunn.
Þetta, sem hér hefur verið
sagt frá eru æskuár Guðrúnar,
læt ég 'hverjum þeim, sem þess-
ar línur les, meta þau og vega.
Meðan Guðrún var á Stóru-
Hvalsá, kynntist hún manni,
sem þar var henni samtíða.
Hann hét Guðmundur og var
Guðmundsson og giftust þau á
Stóru-iHvalsá. Guðrún eignaðist
son með manni sínum og var
hennar, nafna hennar og sonar
dóttir. Þegar Guðrún missti
Fríðu sína, þá kom nafna henn-
ar fram við hana af svo mikil-
vægum skilningi og ást og fyllti
upp í eyðuna, þerraði tárin af
vöngum ömmu sinnar og kyssti
kjark og þrek í svip hennar, sem
nú fyrst gaf eftir. Skammt frá
Fornhaga 22 átti Guðrún aðra
nöfnu, sem bún tók að sér, sem
lítið barn og breiddi sig . yfir
'hana af miklum kærleika, ást og
fyrirbænum. Þessi nafna hennar
þakkar henni nú, er hún hverfur
burtu frá okkur, allt sem hún
hefur fyrir hana gert í verkum,
hugsun og bæn. Og hún biður
Guð að blessa minningu nöfnu
sinnar, og hún sé varðveitt í
hjarta sínu.
Minningin um Guðrúnu Ög-
mundsdóttur mun geymast i
huga mínum og sál og ef lífið
heldur áfram, þá vona ég að
Framhald á bls. 14