Morgunblaðið - 04.08.1966, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Fifnmtudagur 4. ágúst 1966
Jón Pálsson dýralæknir:
Landsmót hestamanna
að Hólum í Hjaltadal
Steíraiileyss, þekk-
íngar!eysi, hlutdrægni
Eftlr landsmót hestamanna,
sem haldið var í Skógarhólum
1962 ritaði ég grein, sem birtist
í Morgunblaðinu 22. sept. sama
ár. Grein þessi var yfirlitsgrein
um þau landsmót, sem þegar
höfðu verið haldin. Þar sýndi
ég fram á, að um flest væri
um afturför að ræða, frá fyrsta
landsmótinu, sem haldið var
1950 á Þingvöllum á leirunum
innan þjóðgarðsins. í greininni
benti ég á að yfir fyrsta mót-
inu hefði verið reisn, sem síð-
ari mótin hefðu lifað á en ekki
náð. Þar var allur undirbúning-
ur til hinnar mestu fyrirmynd-
ar og mótið fór í alla staði vel
fram, en það er því miður ekki
hægt að segja um þau mót, sem
síðar hafa verið haldin.
Á fyrsta mótinu var hross-
unum raðað eftir dómsniður-
stöðu, dómurinn skráður á
spjald, sundurliðaður fyrir
hvert einstakt atriði, sem hross-
in voru dæmd fyrir, spjaldið
síðan bundið við gjörð, sem girt
var um hestinn, en hestunum
síðan raðað eftir stigafjölda. í
þetta skipti ætla ég aðeins að
ræða um einn þátt mótsins að
ógeðslegum og óeðlilegum hvöt-
um haturs, gegn mest ræktaða
hestastofni landsins, Svaðastaða
hestinum.
Hvað gerðist á sunnudagsmorg
uninn á Hólum þegar verðlaun
voru afhent? Það var ekki klapp
að fyrir heiðursverðlaunahest-
inum Roða! en það var klappað
fyrir Svaðastaðahestinum Herði
frá Kolkuósi. Hver var dómur
sýningargesta? Voru þeir að
dæma Roða, hrossaræktarráðu-
naut og dómnefnd úr leik?
Sá hestur sem kemur næst
Roða er Hörður frá Kolkuósi,
settur neðar en Roði vegna þess
að kynfesta að dómi dómnefnd-
ar „ekki meira en í meðallagi“.
A mótinu hélt hrossaræktarráðu
nauturinn Þ. B. mikla lofræðu
yfir mér sem hrossaræktarmanni
og sagði í þeirri ræðu að ég
hefði sýnt sér fallegan samstillt-
an trippahóp undan Herði. Ræð-
unni vil ég líkja við reiðmennsku
riddarans, sem rekur vinstri hæl
í síðu reiðhrossins til þess að
örfa það en klappar því á
hægri bóg til þess að róa það.
Nóg um það.
1 sýningarskránni eru 3 folar
* 4 7
Stjarni Bjarna Eggertssonar.
Hólum, dóminn á kynbótahross-
unum.
Á landsmóti hestamanna að
Hólum nú í ár, fær Roði frá
Ytra-Skörðugili, 1. heiðursverð-
laun. Þessi hestur, sem nú er
15 vetra hefur áður verið dæmd
ur, en fyrst nú hlotið góðan
dóm. Á landsmóti hestamanna í
Skógarhólum ‘62, þá er hann 11
vetra, fær hann 1. verðlaun B
fyrir afkvæmin. Þar er hann sjö-
undi hestur af afkvæmadæmd-
um hestum, en aðeins 2 tald-
ir lakari en hann. Faðir Roða
er Jarpur, móðír Rauðka (af
Glaumbæjarstofni). Um ætt
hans er ekki meira vitað. Þetta
er því ættlaus hestur. — En
fermingarárið tekur hann þess-
um ógnar framförum og fær nú
heiðursverðlaun. Það er fyrst
nú, sem þessi hestur, að dómi
ráðunauts og dómnefndar, er tal-
inn glæsilegur undaneldishest-
ur. Nei, hér liggur annað á bak
við. Hér er ekki verið að vinna
til gagns fyrir hrossaræktina i
landinu, ekki verið að leiðbeina
mönnum um val á kynbótahest-
um, heldur til þess að svala
fjögra vetra og foli sex vetra
skráðir með Herði. Af þessum
hestum voru þó aðeins 2 sýndir
með honum, en í stað hinna
tveggja, voru sýndir 2.fimm vetra
folar. Af hverju var hér breytt
um? Mér er nær að halda að
Dreyri og Léttfeti hafi þótt of
líkir honum til þess að heppi-
legt hafi þótt að sýna þá hlið
föðurins. Kynfesta hefði þá
sýnt sig of greinilega. Auk
þeirra hesta sem sýndir voru
með Herði á afkvæmasýning
unni voru 4 folar sýndir undan
honum, eða 8 óvanaðir hestar
alls. Það mun einstakt um 9
vetra gamlan hest. Af eðlilegum
ástæðum eru þessir hestar allir
ungir og lítið tamdir. Einn þess-
ara hesta fékk 1. verðlaun, 6
fengu 2. verðlaun og 1 fékk 3.
verðlaun. Með tilliti til þess, að
hestarnir eru allir ungir og
dómararnir, samkv eigin yfir-
lýsingu, treysta sér ekki til að
dæma nema fulltamda hesta, þá
má þetta kallast góður árang
ur. Annars er það auðskilinn
sannleikur að góðan reiðhest fær
maður ekki nema þrír þættir
séu fyrir hendi, þ.e. góðir erfða-
eiginleikar, góð tamning og góð
meðferð. Sem kynbótagildi hef-
ur þó aðeins fyrsti þátturinn
þýðingu, því tamrling og eldi
erfast ekki. Þessa einföldu stað-
reynd virðist dómnefndin ekki
skilja. Ég vil nefna dæmi. Blesi
frá Skáney er snyrtilegur 8 vetra
reiðhestur, ganghægur og ágæt-
lega taminn, en hann vantar
reisn og skörungsskap. Ég efast
um hann sem kynbótahest. Ég
vildi heldur eiga folöld undan
Blakk Guðmundar ólafssonar,
Léttfeta Hólmjárns eða Stíg-
anda Sigurmons, en þeir fengu
allir 2. verðlaun, enda 2 þeirra
fjögra vetra og 1 fimm og því
lítið tamdir. Tamningarhæfi-
leikar Marinós erfast ekki með
Blesa til afkvæma hans. Einn
stóðhestadómarinn Bogi Egg-
ertsson sagði að hestarnir þyrftu
að vera 7-8 vetra til þess að
hægt væri að dæma þá. Mér er
spurn, til hvers eru aumingja
mennirnir að gefa sig fram sem
leiðbeinendur. Fullþroskaða
tamda hesta þurfa bændur ekki
að fó dómara úr Reykjavík eða
frá Akureyri til þess að segja
sér neitt um það. Það eru ein-
mitt unghestarnir sem þeir þurfa
að geta fengið leiðbeiningu um,
en nú; er kastað í þá steinum
fyrir brauð. Með Roða voru sýnd
ir 2 átta vetra og 2 sex vetra
hestar. Allir þessir hestar eru
fulltamdir og virðast sæmilegir
reiðhestar, en enginn þessara
hesta er það líkur honum að
um kynfestu geti verið að ræða,
samanber dóm frá 1962. Auk
þessara 4 hesta, sem með honum
voru sýndir, kom enginn hest-
ur undan honum á sýninguna.
Heima fyrir virðist hann í furðu
lega litlu áliti.
Hörður frá Kolkuósi kom fyrst
fram á landsmótinu í Skógar-
hólum 1962, þá sem 5 vetra
foli. Þá þegar vakti hann at-
hygli mína og fjölda annarra
sýningargesta, sem dáðust að
þessum þróttmikla og glæsilega
fola. Hann bar þá þegar með
sér öll einkenni hins bezta í
Svaðastaðastofninum og virtist
verðugur fulltrúi sinnar ættar
og ef til vill þess vegna, fær
hann ekki náð fyrir augum dóm
nefndarinnar. Honum var skip-
að í fimmta sæti meðal fola sem
ekki mættu með afkvæmi. Ég
taldi þá að hann hefði átt að
standa efstur og á þeirri skoðun
voru áreiðanlega fleiri sem á
sýningunni voru — nema dóm-
nefndarmennirnir. Af einhverj-
um ástæðum, sem mér voru þá
ekki kunnar, mátti hann ekki
hljóta það sæti, sem honum bar,
enda hafði einn dómarinn Bogi
Eggertsson lent í útistöðum við
hestinn og lamið hann með keyri.
Sem betur fer er Hörður ekki
lengur „skapvondur“ sem bezt
sýndi sig á þessari Hólasýningu.
Eftir sýninguna í Skógarhól-
um fór eigandinn heim með
Hörð. Bændur þar nyrðra vildu
eignast hann og talað var um
félagsstofnun, en vegna þess
dóms, sem hann fékk á sýning-
unni, vildu þeir fá hann á það
sem þeir töldu sanngjarnt verð.
Af kaupum varð því ekki. Þegar
hér var komið frétti ég hversu
komið var um hestinn og vegna
þess að ég óttaðist að hann ef
tilvill yrði geltur, varð að sam-
komulagi að við Páll Sigurðs-
son keyptum hann. Sanakvæmt
því sem á undan var gengið
og ég þegar að nokkru hef lýst,
var ég ákveðinn í að láta Hörð
aldrei framar fara á sýningu,
þar sem ég vissi að á meðan þess
ir dómarar væru starfandi,
Hóla- Stjarni.
myndu þeir aldrei veita hon-
um verðskuldaða viðurkenningu
Þessari ákvörðun minni breytti
ég fyrir eindregna áskorun, um
að leyfa honum að fara, vegna
þess að á sýningunni yrðu 8
graðhestar sýndir undan honum,
en það mun einsdæmi um 9
vetra hest. Ég lét þó fyrst tilleið
ast eftir eins og þegar hefir ver-
ið tekið fram, að framkvæmda-
stjóri mótsins, Sigurður Haralds
son hafði gefið mér loforð um
að hann yrði hafður í sérstöku
tryggilega læstu húsi, þannig að
hesturinn væru öruggur fyrir
misþyrmingu.
í siðuðu þjóðfélagi er þess
krafist að dómarar séu ekki að-
ilar að þeim málum, sem þeir
dæma í. Málum er oft áfríað
til æðri dómstóla. Ég krefst þess
af ríkisstjórn, stjórn Búnaðar-
félags íslands og stjórn Lands-
sambands hestamanna að æðri
dómstóll verði skipaður, sem
dæmi milli Roða og Harðar.
Kröfu mína byggi ég á því,
:am þegar hefir verið sagt, en
annfremur á því að Símon Teits-
son, sýnandi Roða á sýningunni,
er formaður Hrossaræktarsam-
bands Vesturlands, en það er
eigandi Roða, er aðili og því ekki
dómhæfur. Að Einar Höskulds-
son er eigandi að 2 stóðhestum,
sem á sýningunni voru, er aðili
og því ekki dómhæfur. Að Bogi
Eggertsson er samkvæmt fram-
anskráðu óstarfhæfur. Meiri-
hluti dómara er því ýmist aðil-
ar eða óstarfhæfir. Auk þess
skortir ráðunautinn Þorkel
Bjarnason nauðsynlega menntun
í sínu fagi, til þess að hann geti
talist geta valdið því og hefur
það sýnt sig bæði fyrr og nú.
Ég hef verið langorður um
topphestanna, sem dæmdir voru
með afkvæmum. Þriðji hestur-
inn Þytur frá Akureyri, virðist
vera geðslegur foli en þrátt fyr
ir að hann er nú 12 vetra, er
ekki hægt að finna 4 hross und-
an honum, sem það vel tamin,
að þau geti talist sýningarhæf,
samkvæmt dómsskrá.
í hópi þeirra hesta sem sýnd-
ir voru án afkvæma mátti sjá
marga efnilega fola. Skráðir
voru 11 hestar sex vetra og eldri,
7 fimm vetra og 7 fjögra vetra.
Af öllum þessum hóp bar Bliki
frá Vatnsleysu, 3ja vetra, af og
vakti ódulda eftirtekt allra sýn-
ingargesta — og jfnvel dómnefd
r!! Hann r talinn af Vatnsleysu-
kyni (á Vatnsleysu er Svaða-
staðakyn). Á sýningunni fær
hann önnur verðlaun og er tal-
inn álitlegur foli. Fyrir bygg-
ingu fær hann 8.10. Sörli frá
Sauðárkróki 2ja vetra er talinn
full lendstuttur með vinding á
v. afturfæti, hann fær einnig
8.10 fyrir byggingu. — Dómnefnd
er það kostur á honum að hann
er lendstuttur og með vinding
á fæti?
Af þeim hestum, sem dæmdir
voru án afkvæma og fá fyrstu
verðlaun, er Blesi frá Skáney
talinn beztur. Hann er nú 8
vetra. Um hann hefi ég nú þeg-
ar nokkuð rætt. Umsögn dóm-
ara: — Fríður, vel byggður,
viljagóður gæðingur — ég hefði
viljað bæta við — vantar reisn
og skörungsskap. í fjölrituðu
hefti ,sem dómnefnd 'gaf út, þar
sem dómnum er lýst, er Léttir
frá Vík og Stormsson taldir með
þeim hestum sem fengu önnur
verðlaun, en á síðustu stundu
voru þeir án frekari skýringa
færðir upp í hóp fyrstu verð-
launahesta. Hins vegar var
þess ekki gætt að í aðaleinkunn
fengu þeir lægri vitnisburð en
sumir þeir hestar sem fen°;u
önnur verðlaun. Þannig fær Létt
ir 7.90 en Stormsson 7.91 og
fyrstu verðlaun, en Þokki frá
Viðvík fær 7.98 og önnur verð-
laun. Um Létti frá Vík segir:
„Áseta ekki nægilega þægileg
vegna of stífra kjúka, einkum
á afturfótum.“ Hvernig getur
nokkur dómnefnd látið svona
vitleysu frá sér fara. Annars er
Léttir mjög efnilegur undaneld-
ishestur og á fyllilega skilið
fyrstu verðlaun.
Á sýningunni mætti mikill
fjöldi af ágætum hryssum. M ð
afkvæmi mættu 5. Af þeim var
Gletta í efsta sæti, sem hún átti
fyllilega skilið. Næst var Blesa
frá Sauðárkróki. Um afkvæmi
hennar segir dómnefnd:
„Vilji glaður og fjörmikill á
stundum". — Eru þau löt á stund
um?
Af hryssum sem mættu án
afkvæma voru margar fagrar
gæðingshryssur og fengu 26
fyrstu en 17 önnur verðlaun, en
af unghryssum 4-5 vetra fengu
7 fyrstu verðlaun en 6 önnur
verðlaun. Af þeim eldri hryss-
um, sem fengu fyrstu verðlai n
er það eftirtektarvert að su
hryssa, sem var í öðru sæti, er
af dómnefnd talin með „ekki
réttar“ fætur. Það er eins og
dómnefnd telji það til kostanna
á sumum hrossunum, að þau
séu með fótaskekkju, en því hef
ég til þessa ekki vanist.
í gamla daga þótti það góður
kostur á verkamönnum, ef þeir
kunnu að búa vel í hendurnar
á sér. Ég héld að dómnefndit
hafi ekki tileinkað sér þá list.
Kynbótahrossunum var riðið
(einu og einu) í belg og biðu
um sýningarsvæðið í stað þess
að skipa þeim í röð með litlu
millibili og láta ríða þeim þann-
ið. Nauðsynlegur samanburður
fæst þannig beztur og verður
ekki rétt dæmt með öðru móti.
Með þeirri aðferð sem var við-
höfð verða dómar alltaf hand?-,
hófskenndir, eins og sýndi sig
á Hólum.
Til athugunar fæ ég birtar
hér myndir af tveim landsþekkt
um gæðingum, Hóla-Stjarna og
Boga-Stjarna. Athugið muninn.
Hóla-Stjarni hefur fínan vel
reistan háls, Boga-Stjarni hef-
ur kjölmikinn hjartarháls og
getur því ekki borið höfuðið
eins fagurlega og nafni hans.
Lesandi góður, hvorum líkist
óskahesturinn þinn?
Selfossi í júlí 1966
Jón Pálsson, dýralæknir.