Morgunblaðið - 04.08.1966, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 4. ágúst 1966
MORGU N BLAÐIÐ
15
Freysteinn Þorbergsson:
AUSTUR OG VESTUR
í TILEFNI af greia minni, Sann-
leikurinn og Tarsis, hefur orðið
að ráði, að ég ritaði grein um
alþjóðamál.
Skömmu eftir lok síðustu
heimsstyrjaldar og valdatöku
kommúnista á meginlandi Kína
varð ljóst, að hnattríkin voru að
Skiptast í tvær andstæðar fylk-
ingar, sem fyrr eða síðar myndu
kveikja ógnarbál þriðju heims-
styrjaldarinnar, nema eitthvað
óvanalegt kæmi til. Mannkyns-
sagan sýnir, að skipting stórvelda
í andstæðar heildir ásamt öflug-,
um víglbúnaði hefur að jafnaði
endað með skelfingu. Þegar svo
við bætist, að styrjöld við auð-
valdsríkin er beinlínis á stefnu-
skrá heimskommiúnismans, talin
óhjákvæmileg af aðalgoðinu
Lenin, verður ljóst að heims-
styrjöld númer þrjú er ekki ein-
ungis í undirbúningi hjá stórveld
unum, heldur einnig óhjákvæmi-
leg, nema eitthivað óvænt komi
til.
Fjölmargt fólk, einkum á Vest-
urlöndum, lifir í þeirri blekk-
ingu, a'ð eitt afl sé til, sefn forð-
að geti 'stórstyrjöld — atómvopn
og óttinn við þau. Satt er að
vísu, að ný ógnarvopn hafa stund
um áhrif á tímasetningu styrj-
alda, en hvort þar er um frestun
eða flýti að ræða, fer eftir valda-
hlutföllum þjóða, mismunandi
stríðsvilja einstakra aðila, og
ýmsum flóknum orsakasamlbönd-
um. Ef friðsamari aðilinn í
tveggja hópa deilu heldur greini-
legum yfinburðum í vopnabúnaði
og áætlaðri stríðsgetu, er lík-
legt að friður haldist svo lengi,
sem slíkt ástand varir,. en jafn-
skjótt og herskárri aðilinn fær
augljósa yfirburði, verður styrj-
öld meira en líkleg. Einu sinni
óttaðist fólk eiturgas næstum
eins mikið og menn hræðast
atómvopn nú. Vopn, hversu öfl-
ug sem þau verða, eru aldrei
einhlít vörn gegn styrjöldum.
Þau rök, að nú hafi verið fund-
in upp vopn, sem gereyða myndu
mannkyni í heimsstyrjöld, eru
Ihaldlaus. Jafnvel þótt slíkt væri
rétt, eru til hundruð milljóna
manna í heiminum, sem ekki
trúa því. Einmitt slíkt fólk er lík-
legast til að leggja út í styrjöld,
ef það lætur sefjast af stríðs-
áróðri og fær öflug vopn I hend-
ur.
Skiptist stórveldin f fleiri en
tvær fylkingar, verður málið allt
flóknara.
Þegar ég var unglingur, og
hafði gert mér ljóst, að Sovét-
ríkin myndu rá’ða miklu um gang
heimsmála næsta mannsaldurinn,
ákvað ég að komast þangað á
einhvern hátt. Gæti ég þá öðlast
þekkingu á báðum meginsjónar-
miðum hinna stríðandi afla, og
því fremur unnið að friði, sem
hlýtur að vera ein megin hug-
sjón viti borinna manna. Ekki
verður hér rætt náið um kynni
mín af Rússlandi, slíkt væri efni
í bók. Hins vegar ræði ég heims-
málin á grundvelli þeirrar þekk-
ingar, sem ég hefi aflað mér í
Austri og Vestri.
I grein minni, Sannleikurinn
og Tarsis, var einikum vikið að
hinum dökku hliðum Sovétríkj-
anna, þar e'ð Tarsis hafði eink-
um rætt þær, en hann var til-
efni greinarinnar. Ýmislegt gott
má þó einnig segja um ríkjasam-
Steypu þessa. Framfarir eru þar
miklar í vissum greinum og yfir
leitt stendur ástandið til bóta.
Nú, þegar Kínverjar eru að
verða eitt mesta herveldi sög-
unnar, getur það haft úrslita-
þýðingu í heimsmálunum, hvaða
afstöðu Rússar taka til þeirra.
Hin svonefnda hugmyndadeila
þjóða þessara hefur hlotið marg-
ar lýsingar. Ein hermir, að deil-
an sé aðeins tilbúningur og her-
bragð til að auka andvaraleysi
auðvaldsríkjanna, unz Rússland
og Kína geti greitt þeim rotfaögg-
ið í sameiningu. Aðrir telja, að
deilan sé djúpstæðari en á yfir-
bor’ði sjáist, og styrjöld milli
Rússa og Kínverja sé á næsta
leiti. Enda þótt síðari skýringin
sé að líkindum nær sanni, væri
það hættulegt andvaraleysi að
reikna ekki með kommúnista-
ríkjunum öllum saman í blökk,
ef til styrjaldar dragi í náinni
framtíð.
Allir þeir, sem heimskommún
ismann þekkja, vita, að hann
stefnir að heimsyfirráðum með
þeirri aðferð að mola fyrst bar-
áttuþrek þjóða með skemmdar-
starfsemi og sundrungu, senda
síðan heri á vettvang og taka eitt
land af öðru. Bandaríki Nörður-
Ameríku er sá máttarstólpi hinna
frjálsu þjóða, sem þær byggja á
öryggi sitt og lýðræði. Ef Banda-
ríkin drægju sig inn í skel sína,
einangruðu sig, og neituðu bág-
stöddum þjóðum um aðstoð gegn
árás, gæti svo farið, að hnöttur-
inn yrði brátt óbyggilegur öðrum
en fámennri stétt kúgara, sem
héldi almenningi í járngreipum
andlegrar og líkamlegrar þrælk-
unar. Myndu þó jafnvel járn-
mennin — Stalinarnir, eins og
það heitir á rússnesku, lifa í stöð-
ugum ótta við þrælinn og rétt-
lætið.
BREZHNEV
— valdamesti maðurinn ræður
her, lögreglu og menntastétt.
Bandaríkin eru sterkasta stór-
veldið í dag og það friðsamasta.
Framkoma þess er eðlileg í meg
inatriðum og aðstoð þess á efna-
hagssiviðinu við smáríki og stór-
þjóðir ýmissa heimsálfa er
feiknarleg að vöxtum.
Afstaða annars stórveldis er
jafn ótvíræð, en í aðra átt. Er
það Kína meginlandsins. Kína
stefnir að ófriði og fer ekki dult
með þa'ð. Aðrar þjóðir verða stöð
ugt að vera á varðbergi gagnvart
þessu fjölmennasta ríki verald-
ar, sem leitar mjög á nágranna
sína. Hefði Kína yifir nægilegu
magni atómvopna að ráða til þess
að lama Bandaríkin, hæfi það
væntanlega styrjöld þegar í stað.
Kína er sem óðast að fraimleiða
kjarnorkuvopn og verður hættu-
legra með hverju ári, sem líður.
Loks er svo þriðja stórveldið
— Sovétríkin. Hver yrði afstaða
þess í styrjöld? Hver er hún nú?
Hver verður hún í framtíðinni?
Aðeins eitt er víst. Enginn
treystir Rússum í dag. Vestræn-
ar þjóðir verða að telja þá með
Kínverjum ennþá, og miða allar
varnir, áætlanir og gerðir í sam-
ræmi við það. Hitt getum við
leyft okkur að vona, að þeir
fylgi okkur síðar.
Það er hláleg staðreynd, að
meginþorri Rússa er mjög hrif-
inn af Bandaríkjamönnum, þrátt
fyrir ofboðslegan áróður gegn
þeim, og kysi sér enga fremur
að bandamönnum. Er hér einkum
átt við almúgann — Undirstétt-
ina. Yfirstéttin er að meirihluta
gegnsýrð valdagræðgi og hugsar
um það framar öðru, að halda
sessi. Aðgerðir hennar verða
ekki sagðar fyrir.
Mikil barátta á sér nú stað
í Sovétríkjunum. Er hér ekki áti
við hina venjulegu baráttu um
æðstu völd, sem ekki er lengur
eins blóðug og áður, heldur hina
miklu hugsjónabaráttu, sem fram
fer hvarvetna í byggð og borg.
Þjóðin er orðin þreytt á að búa
sífellt við lakari lífskjör en aðr-
ar iðnaðarþjóðir. Sannar fregnir
um lífskjörin á Vesturlöndum
síast stöðugt inn í landið eftir
ýmsum leiðum. í bönnuðum út-
varpsstöðvum, með erlendum
námsmönnum, me'ð erlendum
ferðamönnum og rússneskum
listamönnum og íþróttamönnum,
sem ferðast til Vesturlanda.
Naumast finnst sá fulltíða maður
í öllu Sovétveldinu, að hann trúi
áróðrinum um hið gagnstæða.
Stjórnin verður siífeilt að slaka
á. Viðurkenna fleiri misfellur.
Hin hefðbundna aðferð, að skella
skuldinni á fyrri stjórnendur,
dugar ekki ætíð. Kapítalískir
hættir í framleiðslu hafa þegar
verið teknir upp áð nokkru.
Kommúnistar sjálfir, sem eru að-
eins lítið brot þjóðarinnar, txúa
yfirieitt ekki á skipulagið sjálf-
ir, þótt þess séu fá dæmi, að
þeir játi slíkt. Þeir halda áfram
MAO TSE-TUNG
— halda þarf í horfinu gegn
vaxandi getu Kína.
að mynda hinn fasta kjarna hinn
ar drottnandi stéttar — forrétt-
indastéttarinnar. Öll fnávik geta
kostað þá mikið, allt að lífinu.
Hér er sagan ekki sögð öll.
Jafnvel í sumar æðstu stöður
eru nú farnir að veljast allhæfir
menn. Menn, sera þora að horf-
ast í augu við staðreyndir og
glíma við þær, en lifa ekki áð-
eins í dauðum heimi brjálaðrar
teoríu. Þessir menn, ég nefni
Alexei Kosygin sem dæmi, hafa
hlotið nafnið „endurskoðunar-
sinnar" og bera það með rentu.
Þeir geta að vísu ekki glímt við
öll vandamálin í einu, ekki opin-
berað ástandið eins og það er.
En þeir reyna að sníða a-f van-
kanta á kerfinu, einn í einu, slaka
til hér og þar. Hvort þeir koma
nokkru sinni réttu lagi á óskapn-
aðinn, skal ósagt látið. Stundum
váxa tvéir hnútar á, þá einn er
hogginn. Auk þess hafa þessir
menn ekki öll völd. Æðstu völd
hefur flokkurinn sjálfur. f dag er
Leonid Brezhnev valdamesti ma'ð
ur landsins. Flokikurinn hefur
tögl og hagldir á her, lögreglu
og menntastétt, sem aftur ríkja
yfir almúganum. En hvarvetna,
í öllum þessum hópum, heyrist
pískur óánægju. Ungir náms-
menn eru margir róttækir í skoð-
unum', en aðstaða þeirra til mót-
mæla er engin. Þeir lifa af naum
um námsstyrk frá ríkinu og fá
sumir viðbót fná ættingj.um. Séu
þeir með múður, eru þeir sviptir
námsstyrknum og reknir úr skóla
fyrir fullt og allt. Um svipað
leyti og ég var i Moskvuháskóla
var tvö hundruð námsmönnum
vikið úr skóla í einu. Hvað
Krustshov enga þörf á að ala
slíka uppivöðsluseggi, sem ynnu
á móti kerfi-nu. Útskúfun frá há-
skóla er sovézku ungmenni næst
um eins slæm og fangelsisdóm-
ur, sem raunar fylgir stundum
með. Yfirstéttin í Rússlandi lít-
ur á verkamanninn sem skítuga
skepnu, hvað sem öllum barna-
-legum blaðaskrifum og hofmóð-
ugum útvarpsfregnum um hið
■gagnstæða líður. Aðstaða ann-
arra Stétta til mótmæla er svipuð.
Gagnrýnispískrið er því ekki
eins hávært, eins og það er al-
mennt og áleitið. Stjórnin hefur
gott svigrúm. Alvarlegir atburð
ir, svo sem uppreisnir, stórslys
og hungursneyð, sem ekki eru
eins óalgengir í Rússlandi og
haldið er á Vesturlöndum, eru
þaggaðir niður sem fastast. Ó-
ljósar fregnir um eina slíka upp-
reisn bárust til Moskv-u, meðan
ég var þar við nám. Víst var
um það, að ferðaleyfi innlendra
og erlendra manna til viss svæð-
is í suðurhluta Sovétríkjanna,
voru skorin niður undir núllfð,
unz allt var um garð gengið.
Mitt í allri eymdinni, óánægju
og barlómi, sækir sovézka þjóðin
ifram á ýmsum sviðum. Rússar
eru dugmiikil þjóð. Hið stöðuga
KOSYGIN
— heflar stærstu vankantana
af „kerfinu“.
ih-arðrétti hefir þroskað m-eð þeim
fádæma þrautseigj-u og þolin-
mæði. Hafa þeir eiginlega verið
rússneSku þjóðinni alger nauð-
sy-n í lífsbaráttunni. Rússar gætu
Iþví orðið verðug-ir og voldugur
ibandamaður annarra hvítra
þjóða í framtíðinni, ef atburðir
skipuðust þannig, að friður héld-
ist að kalla enn u-m sinn. Ef Kín-
verjar fengju yfir miklu magni
atómvopna að ráða, og rússneska
stjórnin virti vilja almen-nin-gs og
gerðist bandamaður vestrænna
þjóða.
Langt er nú liðið síðan Rússar
yörpuðu fyrir borð í orði kvéðnu
lögmáli Lení-ns um óhjákvæmi-
lega styrjöld við auðvaldsríkin.
Stundarnauðsyn, sökurn ótta al-
mennings við atómvopn, gerði
þá breytinigu á áróðri nauðsyn-
lega. Auk þess sem styrjöld var
iþá ekk-i talin æskileg í svipinn,
sökum yfirburða Bandaríkjanna
á sviði atómvopna. Svo virðist
hins vegar nú, sem meiri hugur
fylgi mál-i, þegar rætt er um
teoríuna um friðsamlega sa-mbúð
ríkja, sem búa við ólíkt þjóð-
skipulag. Friðarvilji rá'ðamanna
Sovétríkjanna virðist vera að
aukast — ekki lengur vera orðin
■tóm. Almenningur í Sovétríkjun-
u-m vill frið. Sá eini ófriður, sem
‘ha-nn kann að ós-ka sér að meiri-
hiluta, er gagnbýlting í eigin
landi. Friðarvilji Sovétleiðtoga
er þó naumast meiri en svo, að
fremur kysu þeir heimsstyrjöld
við Bandaríkin, en að afsala sér
völdum. í hvert skipti, sem völd
þeirra komast í hættu, verða að-
gerðir þeirra óráðnari.
Freysteinn Þorbergsson. .
Það er vestrænum þjó'ðum lifs-
nauðsyn að stan-da saman gegn
hugsanlegri skyndiárá-s. Efla
vestræn bandalög og-samheldni.
Efling þessi er nauðsynleg a,f
þeim sökum, að sameinaður
varnarstyrkur vestrænna þjóða í
heimsstyrjöld verður stöðugt að
-vera meiri, en sa-manlagður árás-
armáttur Kína, Sovétríkjanna og
annarra kom-múnistaríkja. Og
herstyrkur Kína er að aukast.
Með þessu móti er helzt hægt að
komast hjá heimsstyrjöld í svip-
inn. Hættan er nægjanleg fyrir,
þótt árásaröflunum sé-u ekki veitt
ir yfirburð-ir að óþörfu. Þessar
sa-mræmdu varnir ves-tursins
verða að halda áfram, unz frfð-
arhorfur aukast á verulegan hátt.
Afvopnun finnur engan hljóm-
grunn að sinni. Mun svo verða
næstu árin.
Finna þarf nýjar leiðir til
friðar. Sú na-uðsyn er meiri en
lífsnauðsyn. Það er nauðsyn ó-
ta-linna ókominna kynslóða.
Skapa þarf nýjar hagnýtar hug-
myndir og hrinda þeim í f-ram-
kvæmd. A m-eðan leita þarf í
þeim efnum, er það helzta von
vestrænna þjóða, að vinna Sovét-
ríkin til fylgis við vestrið sök-
um hættunnar frá hinu stríðsó'ða
stórveldi Asíu — Rauða-Kína.
Horfur á að þetta takist, eru ekki
slæmar, ef vel er unnið.
Auka þarf sem mest menningar
skipti við Sovétríkin. En þar sem
land þetta er lokað, jafnvel fyrir
hlutlausum skrifum, verður að
finna nýjar leiðir, þar sem þær
notuðu í dag eru of hægfara.
Heimsóknir ferðafólks, sem
dvelst aðeins skamma stund á
hverjum stað, og heldur hóp
sinn, en blan-dast ekki umhverf-
inu, eru að vísu jákvæðar, en
árangurslitlar.
Áhrifaríkt væri, að mínurn
dómi, ef kom-ið væri af stað
fjöldaheimsóknum almúgafólks
milli austurs og vesturs til all-
langrar dvalar og starfa. Vil ég
taka dæmi ti-1 skýringar: Sam-
einuðu þjóðirnar fengju fjár-
framlög og leýfi viðkomandi
þjóða til þess að standa straum
a-f kynningarskiptum. Hundrað
rússneskir landbúnaðarverka-
menn flygju í þotu tiil Banda-
ríkjanna, þar sem þeir stunduðu
landbúnaðarstörf við amerí-sk
kjör og aðstæður í einn mánuð.
Fengju þeir jafnframt tækifæri
til að kynnast landi og þjóð.
Þotan tæki tilsvarandi hóp
Bandaríkjamanna úr sömu starfs
grein til baka til Rússlands. Báða
hópana þy-rf-ti að velja með hlu-t-
kesti eða á annan hlut-lausan
máta. Starfsmenn Sameinuðu
þjdðanna hefðu eftirlit með skipt
unum. Sæju um að srfstýra á-
róðri efti-r megni og gera ráð-
stafanir til að allt færi fram á
eðlilegan máta. Undir lokin hitt-
ust hóparnir í hófi og skiptust á
munnlegum og skriflegum álits-
gerðum va-rðandi fag sitt.
Kynningarskipti á stárfshóp-
um myndu auka víðsýni, þroska
og vinnuþekkingu viðkomandi
hópa og þess fólks, sem umgeng-
ist þá. Báðir aðilar myndu læra
nýjar starfsaðferðir, sem í sum-
um tilfelílum gætu aukið afköst
og gæði vara. Mikilvægast er þó
hitt, að slík kynningarskipti
gætu orðið upphaf á víðtækri
samvinnu einstaklinga, hópa og
þjóða, sem búa við ólík-t þjóð-
Framhald á bls. 21