Morgunblaðið - 05.11.1966, Page 13

Laugardagur 5. nóv. 1968
MORGUNBLADIÐ
13
Ég kemst að lokum alltaf
aftur heim í horpið
en það sé hrifníng í látbragði eru að búa sig undir líkam-
Viðtal við Söru Lidman
ÞAÐ sem fyrst vekur athygli
rnina hjá Söru Lidman er
mýktin í Jari hennar. Ég fæ
ekki að því gert, að þetta
vekur undrun mína, því að
þessi kona býr yfir svo mikl-
um krafti máls og stíls, að
orðin geta orkað sem svipu-
högg og skarpskyggni henn-
ar á mannlegt eðli er svo
hreinskilin og glögg, að hún
er næsta óvægileg á köflum.
En svo minmst ég ótal kafla
í bókum hennar, þar sem ást-
in og elskan milli manna er
lofsungin ljóðrænu, fögru
tungutaki, og mýktin og hiý-
leikinn hjá Söru Lidman er
ekki lengur framandi.
Það er óhætt að fullyrða,
að ekkert núlifandi ungt
sænskt skáld hafi hlotið svo
niikia viðurkenningu og lof
fyrir fyrstu bók sína sem
Sara Lidman, er bók hennar
„Tjárdalen" kom út árið 1953.
Hér kom fram svo þroskaður
höfundur, að það vakti undr
un manna — enn í dag má sjá
í ritdómum sænskra blaða, að
gagnrýnendur nota þennan
viðburð sem mælikvarða á
fyrstu bók skálda. Það er mik
ið hrós, ef sagt er, að frum-
raun þeirra nálgist saman-
burð við það er Sara Lid-
man kom fyrst fram á sjónar-
sviðið. Sara Lidman .nýtur
þess vegna þeirrar sérstöðu,
að hún var aldrei ,,efnileg“ í
ritdómum. Menn hylltu hana
sem listamann þá þegar. Og
svo mikil áhrif hafði hún
strax á bókmenntasviðinu, að
sagt var, hálft í gamni og
hálft í alvöru, að heill her-
skari ungra skálda, sem á eft-
ir komu, reyndu að skrifa
eins og Sara Lidman.
Tjárdalen gerist í Vaster-
botten í Norður-Svíþjóð,
bernskustöðvum skáldkon-
unnar. Næstu bækur hennar,
Hjortronlandet (1955), Regn-
spiran (1958) og Bára Mistei
(1960) gerast einnig á sömu
slóðum. Þær segja-frá fátæku
almúgafólki í sveitum og
þorpum; fákunnandi og hjá-
trúarfullt lifir það við bág
kjör, glíma þess við siðferði-
leg vandamál i sambúðinni er
frumstæð, en einlæg og lífs-
löngun þess upprunaleg.
Næstu skáldsögur hennar,
Jag och min Son (1961) og
Med Fem Diamanter (1964)
gérast í Afríku, en þar dvald
ist hún um alllangt skeið. Og
nú í haust kom út bókin Sam-
tal i Hanoi. Sú bók er rituð
að lokinni dvöl skáldkonunn-
ar í Viet-nam.
Með útkomu fyrsta fjög-
urra bóka Söru Lidman mynd
aðist nýtt hugtak í sænskri
bókmenntasögu: ný-próvinci-
alismi. Ég minnist á þetta við
hana.
— Við vorum nú fleiri, sem
skrifuðum í sáma dúr. En
þetta hugtak er nú gersam-
lega úrelt. Annars forðast
rithöfundurinn að skipta sér
af slíkum skilgreiningum.
Hann vill ekki láta draga
sig í dilk eða setja sér
skorður — þó fólk segi;
hún er strjálbýlishöfund-
ur — hún á að skrifa strjál-
býlissögur, þá lætur rithöf-
undurinn það ekki þafa áhrif
á sig. Hins vegar var mér eðli
legt að velja þetta sögusvið.
Þetta var umhverfi, sem ég
þekkti, og líf hinna snauðu í
þorpunum er varanlegur
grundvöllur fyrir lífssýn
mína. Þorpið fylgir mér allt-
af.. Ég hef engan áhuga á
hinu alþjóðlega, yfirborðs-
kennda lífi, sem þróast í stór
borgunum. New York, París
og London eru allar eins að
því leyti, að fólkið hefur glat
að sérkennum sínum — ég
kemst að lokum alltaf aftur
heim í þorpið, því að hinir'
fátæku eru alltaf og allsstað-
ar eins, hvort sem það er í
Afriku, Viet-nam eða Váster
botten. Það er sama, hversu
langt maður ferðast — alls
staðar verða fyrir manni
sömu ástvinir og sömu óvinir,
sem maður átti í bernsku.
— Fannst þér samt ekki
nokkuð stórt stökkið milli
Vásterbotten og Afríku?
— Vissulega var það. Þaf
haþði í för með sér algjöra
breytingu á lífsviðhorfi mínú
og hugsanagangi. Áður var
lífsviðhorf mitt mjög trúar-
legs eðlis — nú var mér bein-
línis þeytt inn í vandamál líð-
andi stundar og ég hætti að
hugsa um örlögin og fór í
stað þess að brjóta heilann
um það ævagamla vandamál,"
hvernig gæðum jarðarinnar
mætti bezt skipta milli jarðar
innar barna.
— Þú dvaldist meðal hinna
innfæddu í Afríku, var ekki
svo?
— Ekki í Suður-Afríku.
Þ»ð var erfitt að kynnast
Afríkubúum þar vegna að-
skiliiaðarstefnunnar í kyn-
þáttamálum. En í Kenya
leigði ég íbúð í hálft annað
ár með afríkönskúm hús-
mæðrakennara. Hún hafði
hlotið menntun sína í trúboðs
skóla og síðan í Englandi. Þá
hafði ég tækifæri til að kynn-
ast mörgum — þeir komu til
hennar til að leita ráða og
hún skrifaði eða las sendibréf
fyrir þá, sem hvorki voru
læsir né skrifandi. Vegna at-
vinnu sinnar ferðaðist hún
mikið um héruðin og ég fór
oft í þessi ferðalög með
henni.
—- f bókum þínum, bæði
frá Vásterbotten og Afríku,
er mikið um hjátrú, hindur-
vitni og forboð.
— Ég held, að þetta sé svo
ríkt í öllum kynþáttum og
öllum þjóðum, að vart verði
hjá því kornizt. Allar þjóð-
ir eiga sína guði og túlka á
sinn hátt fyrirbæri lífs og
dauða. Þetta fylgir mannkyn
inu. Bæði á íslandi og í
Afríku eru til sögur um trú
á fjöll — hér á íslandi gengu
menn í fjöll til að deyja —
í Kenya trúa men á Kenya-
fjallið. Þar byrja menn dag-
inn með að heilsa fjallinu,
menn mega ekki horfa þang-
að að nauðsynjalausu — það
er fjallið, sem hefur sívak-
andi auga á fólkinu. Og for-
feðradýrkunin — þeir trúa
því, að Iátnir forfeður séu
alltaf nálægb og fylgist mcð
í einu og öllu. Og þeir verða
að varast að styggja þá og
friðþægja fyrir brot sín, hafi
þeim örðið slíkt á. Hins vegar
hef ég ékki áhuga á sekt og
friðþægingu í metafysiskum,
skilningi — í þeim skilningi
er hjátrúin og hjáguðadýrkun-
in í bókum mínum ekki tákn
ræn. Ég álít, að hjátrúin sé
skaðleg og haldi fólkinu í
viðjum.
— I þessu sambandi berst
tal okkar að kafla í bók-.
inni „Med fem diamanter“,
þar sem Thiongo, eldri bróð-
Sara Lidman
irinn, heilsar fjallinu að
morgni dags. Thiongo er mað
ur nýs tíma i Afríku, nám-
fús, róttækur og þráir fram-
farir í landinu Samt heilsar
hann fjallinu með hinni æva
gömlu helgiþulu ættfeðra
sinna, að vísu leyfir hann
sér svolítið guðlast á eftir
bæninni með því að brosa
góðlátlega að sjálfum sér.
Sara Lidman stendru1 upp og
fer með bænina á áfríkönsku
— og ég fæ ekki betur séð
hennar, og jafnvel nokkur
virðing, þótt hún sé nvbúin
að lýsa skaðsemi slíkra bæna.
— Minnir þetta ekki á
Gamla Testamentið, segir
hún svo. í þýðingu er þetta
svona: Guð er mikill og elsk-
ar þjóð sína, lofaður sé hinn
hæsti.
— Þú hefur notað minni úr
Gamla testamentínu í leikrit
um þínum?
— Við skulum ekki tala
um leikritin mín. Þau voru
ekki góð. Mér fannst á sín-
um tíma, að gaman gæti ver-
ið að spreyta sig á þessu —
en það er erfitt og krefst alft
annarra vinnubragða. Nei, við
skulum ekki tala um leikritin
mín.
— Bækur þinar frá Vaster-
botten eiga það m.a. sameig-
inlegt, að þær fjalla um þann,
sem stendur utan við heild-
ina — það er alltaf andstaða
milli einstaklings og heildar
innár eða þorpsandans eins
og þú nefnir það í Regnspir-
an. Byggist þetta á persónu-
legri reynslu?
— Ekki nema að litlu leyti.
Þarna ber kannske þrennt til.
Það byggist á persónulegri
reynslu að því leyti, að ég
var ákveðin í því strax frá
barnæsku að verða rithöfund
ur og það skapar manni vissa
sérstöðu þar sem allir aðrir
leg- störf og gera ekki ráð fyr-
ir öðru en starfa með öðrum
eða í samvinnu við aðra. Með
þessu á ég ekki við, að starf
rithöfundar eða skálds sé
æðra eða betra, en það er
öðruvísi. Og það hefur óneit-
anlega áhrif á mann. En í
eðli mínu er ég siður en svo
einræn — frekar hið gagn-
stæða — fyrir mér er það
mikilvægast áð vera í sam-
félagi við aðra. — Nú — og í
öðru lagi mætti tala þarna
•um bókmenntalega hefð. Sú
stefna hafði lengi verið ríkj-
andi í bókmenntunum, að ör-
lög einstaklingsins skiptu
mestu máli, einstaklingurinn,
sem getur ekki samlagazt
heildinni var algengt yrkis-
efni og maður verður svo auð
veldlega fyrir áhrifum Ef til
vill kemur þarna einnig við
sögu samnorræn hefð eða til-
hneiging að syngja einmana-
kenndinni lof. Kierkegaard
hefur haft geysileg áhrif 1
þessa átt. Menn gera einver-
una að dyggð. Fyrir mér er
meiri og dýrlegri sannleikur
fólginn í íslenzka spakmæl-
inu „Maður er manns gam-
an.“
Nei — bækur mínar eru
ekki sjálfsævisögur, þótt þær
gerist á bernskustöðvum mín
um. í Hjortronlandet t.d. er
Framhald á bls. 12.
Veggflísar
IMýjar gerðir
Verzlunin Álfhóll
Álfhólsvegur 9, Kópavogi.
Opið til kl. 10 e.h.
Snyrtilegir menn nota ávallt
BRYLCREEM
Þeir vita að útlitið skiptir miklu máli og því nola
þeir Brylcreem til að halda hárinu sléttu og
mjúku allan daginn.
NOTKUNARREGLUR
Berið Brylcreem í hárið á hverjum morgni. Það gef
ur því mýkt og fallegan glans. Augnabbks greiðsla
er allt sem méð þarf til að halda útliti yðar snyrti-
legu. Veljið þvi Brylcreem strax í dag.
BRYLCREEM
THE PERFECT HAIRDRESSOtG
BRYLCREEM
Mest selda hárkremið á heimsmarkaðinum.