Morgunblaðið - 12.11.1966, Blaðsíða 14

14
MORGU N B LAÐIÐ
Laugardagur 12. n<5v. 1966
Hef alltaf kunnað vel við
mig við skrifborðið
— Afmælisrabb
Lárusdóttur
Árið 1935 kom á bókamarkað-
inn smásagnabók eftir óþekktan
böfund, Glínborgu Lárusdóttur að
nafni. Bókin fékk góða dóma og
viðtókur og seldist fljótlega upp
og þar með var rithöfundarfer-
Hl Elínborgar hafinn. Hún hefur
á þeim þrjátíu og sex árum skrif
að tuttugu og sex bækur, — smá
sögur, skáldsögur, ævisögur og
bækur um dulræn efni. Og núna
fáum dögum fyrir 75 ára afmæli
skáldkonunnar kom út nýjasta
bók hennar „Dulrænar sagnir".
f tilefni afmælisins og bókarút-
komunnar heimsótti ég Elín-
borgu fyrir stuttu og ræddi við
hana um stund.
— Ég er fædd að Tunguhálsi
í Skagafirði 12. nóv. 1891. For-
eldrar mínir voru Þórey Bjarna-
dóttir Hannessonar prests að
Ríp í Skagafirði og Lárus Þor-
steinsson Jónssonar frá Kálfár-
völlum á Snæfellsnesi.
— Já, ég er fædd í baðstofu
eins og flest börn þeirra tíma
og ég ólst upp í torfbæ með
hlóðareldhúsi. Það voru nú ekki
vélarnar sem léttu störfin þá.
það var t. d. allt slegið með
gömlum amboðum og farið á
engjar langan veg. Ég man vel
eftir því að ég var látin færa
ergjafólkinu mat enda var upp-
eldismátinn þá sá að krefjast
þess af okkur, yngri kynslóð-
inni, að við yrðum sem fyrst
sjálfsbjarga, —. fær um að bera
ábyrgð á okkur og vinna fyrir
okkur. Þetta er ákaflega góður
uppeldismáti, held ég, þótt vinnu
kerjan hafi stundum verið um
of. Það þætti a.m.k. mikið nú
ef utiglingum væri boðið upp á
hana. Á minu heimili voru haldn
aa- kvöldvökur og þá ýmist
kveðnar rímur eða lesnar sögur
Ég nian þannig eftir að Svoldar
rímur voru kveðnar og lesnar
voru margar skemmtilegar sög-
i*r. Svo las ég mjög mikið þegar
ég var stelpa. Móðir mín og
Hanres móðurbróðir minn áttu
mikið af bókum. Þetta voru í
miklum meirihluta gamlar bæk-
*r, svo sem Noregskonunga-
sögur, Eddurnar, Illionskviða og
ég r'an nú ekki hvaða og hvaða.
Flestar þessar bækur voru með
gotnesku letri og ég man að ég
las Njálu í fyrsta sinn með slíku
tetri. Svo var amma mín fróð
kona og sagði okkur krökkun-
um margar skemmtilegar sögur
ttm huldufólk og útilegumenn.
Það var ákaflega ánægjulegt að j
við Elínborgu
rithöfund
hlýða á þetta og ég var sólgin í
þessar sögur. En á kvöldvökun-
um varð líka að vinna. Fólkið
sat við tóvinnu. Ullin var kemd
og spunnin og það var prjónað.
Ég prjónaði mikið af sjóvettl-
ingum sem síðar voru seldir í
kaupstaðinn.
—• Það var farið að Sauðár-
króki og var það um 12 tíma
lestargangur. Mér þótti ósköp
gaman að því að fara í kaupstað
inn og man eftir því hvað mér
þótti ljósin í húsunum mörg.
— Þegar ég fór fyrst að heim
an var það til náms við Kvenna
skolann á Blönduósi. Þá var ég
á fimmtánda árinu. Þá var þar
skólastýra Guðríður Sigurðar-
dóttir frá Lækjarmóti í Víðidal
sem síðar giftist Jónatani á
Holtastöðum.
^kki man ég glöggt hvað náms
meyjarnar voru margar, en senni
lega hafa þær verið um fimmtíu.
Ég man eftir mörgum þeirra eins
og t.d. Arnfríði heitinni Long,
konu Valdimars Long í Hafnar-
fiiði en við héldum alltaf kynn
ingu okkar. Flestar skólasystra
minna eru látnar núna, enda
eldri en ég. Það var aðeins ein
sem var yngri. Sigríður frá Geit
askarði.
Þegar ég hafði lokið námi við
Kvennaskólan fór ég norður í
Eyjafjörð og kenndi börnum
einn vetur. Þar var nú ekkert
skólahús, svo kennt var á bæj-
unum og var ég aðallega á þrem
ur bæjum. Mér féll starfið ágæt-
lega og voru krakkarnir þæg við
mig. Síðan fór ég hingað til
Reykjavíkur 1912 og hóf þá nám
í Kennaraskóla íslands.
— Ég lauk ekki prófi þaðan
þar sem ég veiktist á miðjum
vetri og varð að fara á heilsu-
hælið á Vífilstöðum og þar var
ég í hátt á þriðja ár.
— Eftir að ég náði heilsunni
að nýju dvaldist ég hér í Reykja
vík og árið 1918 giftist ég séra
Ingimar Jónssyni og tveimur
árum síðar tók hann við presta
kallinu að Mosfelli í Grímsnesi
og fluttum við þá þangað. Þar
vorum við í sex ár, eða unz
maðurinn minn tók við stöðu
skólastjóra við gagnfræðaskóla
í Reykjavík. Sá skóli var þá
stofnaður og var fyrsti gagn-
fræðaskólinn hér.
— Ég byrjaði ekki snemma að
skrifa. Það má segja að það
hafi verið 1932 og 1935 kom svo
fyrsta bófcin mín út fyrir til-
Elínborg Lárusdóttir
viljun eina saman. Á þessum
þremur árum hafði safnast sam-
an hjá mér töluvert af smá-
sögum og ég ætlaðf mér aldrei
að gefa þetta út. Ein kunningja
kona mín er þekkti Einar Hjör-
leifsson Kvaran hvatti mig til
þess að láta hann lesa handritin
og varð það úr. Einar eggjaði
mig síðan til þess að gefa þetta
út og varð sá endirinn. Svo hef-
ur þetta haldið einhvern veginn
áfram og ég hef skrifað. Ég
neita því ekki að ég kann ákaf-
lega vel við mig við skrifborð-
ið.
— Vinnudagurinn var oft lang
ur og ónæðisamur. Maðurinn
minn hafði skrifstofu sína hér
heima í tuttugu ár og þá varð
ég náttúrulega að taka á móti
hringingum og gefa upplýsingar
um skólann og stundum að taka
á móti umsóknum fyrir hann.
Hann hafði fyrst mörg ár svo
lélegt húsnæði fyrir skólann að
það varð jafnvel að fjórsetja í
suma bekkina. En ég skrifaði
alltaf á daginn, aldrei á nóttunni
eins og sumir gera. Ég vandi
mig á það að ég gat lokað mér
þannig að ég hélt mér við efnið
þótt fólk væri stöðugt að koma
eða fara. Annars hefði ég aldrei
getað skrifað neitt því það var
alltaf annaðhvort dyrabjallan eða
síminn sem létu í sér heira.
Þetta var náttúrulega óheppi-
legasti staður sem ég get hugsað
mér fyrir rithöfund að hefja rit-
störf sín á, en einhvern veginn
var löngunin til þess að skrifa
svo sterk að ég gat þetta. En ég
hef nú stundum látið mér detta
í hug að hefði ég haft betri að-
stæður og betri tíma og ró og
kyrrð, þá hefði ég ef til vill
getað látið eitthvað gott frá mér
fara. Þetta vil ég nú samt ekki
fullyrða, því það væri að of-
meta sjálfan sig og það er sízt
viðeigandi.
— Já, mér var vel tekið og
KLÚBBFUNDUR
Fyrsti klúbbfundur vetrarins verður í
Tjárnarbúð í dag kl. 12,30.
Gestur fundarins verður að þessu sinni
dr. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra,
og nefnist erindi hans: „Breyting á stjórn-
málabaráttu“. — Heimdellingar eru
hvattir til að fjölmenna og taka
með sér gesti.
Heimdallur F. U. S.
meðfram þessvegna hélt jég á-
fram. Það var eins og fólk hvetti
mig til þess að halda áfram því
að bækur mínar seldust yfirleitt
upp. Förumenn er komu út 1939
—1941 seldust upp á einu ári.
— Bókin sem nú er nýlega út
komin heitir Dulrænar sagnir og
er það efni sem safnast hefur
mér á undanförnum árum. Þetta
eru sagnir sem skrifaðar eru upp
eftir fólki svo það er nú varla
hægt að segja að hún sé eftir
mig, þó að ég hafi skrifað hana
Næsta bók mín á undan þessari
var smásögur er hét Svipmyndir
og þar á undan kom út afmælis
bók um Hafstein miðil.
— Með þesar bók er kemur
út núna eru þær tutugu og sjö
það eru smásögur, skáldsögur og
ævisögur. Það er allt annað
form sem verður að hafa þegar
smásagan er skrifuð heldur en
skáldsaga. Smásagan verður eig
inlega að vera lokuð og hún
snýst mest um einn einstakan at
burð eða persónu. Ég hef skrifað
þrjár ævisögur. Þar er fyrst að
nefna ævisögu Jóns Eiríkssonar,
síðan um Sigurjón Gíslason á
Kringlu og þá ævisögu Hólm-
fríðar ekkju Guðmundar Hjalta
sonar.
Þær ævisögur sem ég hef
skriíað eru eftir frásögn fólksins
sjálfs. Það er náttúrulega mis-
gott að lýsa fólki og þekkja það.
Maður getur verið samvistum
árum saman við fólk án þess að
þekkja það og öðrum getur mað
ur kynnst á nokkrum dögum.
— Stærsta bókin mín er Dals-
ættin, en hún kom út í fjórum
bindum, Förumenn komu í þrem
ur og Símon og Steingerður í
tveimur bindum.
— Ég verð nú að segja þá
sögu eins og hún er. Ég hef
aldrei litið í bók eftir sjálfa
mig, eftir að hún hefur verið
komin út. En ég held að það
séu Förumenn sem ég ber einna
mestar tilfinningar til. Það er nú
samt tilviljun að sú bók varð
til. Ég hafði þekkt gamlan mann
noiður í Skagafirði þegar ég var
að alast upp og var hann malari
í svéitinni. Gamla fólkið sagði
og trúði því að hann hefði verið
umskiptingur, því það var sagt,
að hann hefði verið bundinn við
rúmstólpana á daginn á meðan
stjúpa hans var úti á engjum. Ég
settist niður og ætlaði að skrifa
smásögu um Andrés malara, en
svo fór að uppkastið var um 700
blaðsíður. Þetta vafðist saman og
kom án þess að ég gæti við það
ráðið. Þar hef ég líka fyrirmynd
af öðrum persónum. Jóhann beri
var fyrirmynd af persónunni
friðlausi förumaðurinn og Sölvi
Helgason af Sólon Sókratesi.
Flestar aðrar persónur bókar-
innar áttu sér ekki stoð í raun-
veruleikanum, og yfirleitt tek ég
ekki lifandi fólk sem fyrirmynd
að persónum í bókum mínum.
— Já, ég hef skrifað um dul-
rænt efni. Ég hef skrifað, auk
nýútkomnu bókarinnar, tvær
bækur um Hafstein miðil, eina
bók um Kristínu Kristjánsdótt-
ur og svo um miðil sem kom
til okkar þegar við vorum á
Mosfelli, — Andrét heitinn Böðv
arsson.
— Nú orðið hef ég mikinn
áhuga á dulrænum efnum. Ég
hef verið og er sjálf skyggn
og mig hefur líka dreymt ákaf-
lega merkilega drauma. Þeir
hafa margir komið fram og þeg-
ar ég tók eftir að svo var fór
ég að hafa þá reglu á að skrifa
drauma mína niður og mest að
þeirri dulrænu reynslu sem ég
hef orðið fyrir hef ég einnig
skráð. Ég var ákaflega vantrú-
uð á hið dulræna og vildi losa
mig við það og láta það ekki i
ná tökum á mér, en það hefur
mér ekki tekizt.
— Ég sé stundum sýnir sem
ég ræð ekkert yfir sjálf. Það
er svo margt sem ég sé og ég
get ekki nefnt það og vil ekki
fara að lýsa því. Ég hef reynt
að láta sem minnst á þessu
bera og hingað til hafa fáir
vitað um þetta. Það atvikaðist
þannig að annað eða þriðja ár-
ið sem ég var á Mosfelli kom
þangað Andrés Böðvarsson mið
ili. Konan hans hafði hjúkrað
mér þegar ég var á heilsuhælinu
á Vífilstöðum og mér var ákaf-
lega hlýtt til hennar. Ég heim-
sótti hana svo einu sinni þegar
ég var að útrétta fyrir mitt
heimili í Reykjavík og var þá
Andrés veikur og sagði mér að
hann ætlaði upp í Tungur og
vera þar um sumarið og reyna
að ná heilsu sinni. Sagði ég þá
við hann eitthvað á þessa leið,
að hann ætti að koma við á
Mosfelli og skyldi ég láta flytja
hann uppeftir. Andrés kom svo
rétt eftir að ég var komin heim
og það atvikaðist svo að hann
var hjá okkur allt sumarið.
Við máttum gjöra svo vel að
halda fundi með honum, því ella
var hann ómögulegur maður.
Fundirnir voru jafnan haldnir
á hélfsmánaðarfresti. Á fyrsta
fundinum sem ég var á voru
þrír prestar. Séra Kjartan í
Hruna, séra Jón Magnússon og
svo maðurinn minn. Ég var nú
ekki trúaðri á þetta en svo að
eftir fundinn hneykslaðist ég á
því hvað þeir voru trúaðir á
það sem fram kom á fundinum,
— ég trúði engu. En það fóru
nú svo leikar að ég varð að
trúa því að hægt væri að liafa
samband við framliðna menn.
Á síðasta fundinum sem ég sat
með Andrési sagði hann fyrir
um rithöfundaferil minn. Það
var 1929 og var ég þá ekkert
byrjuð á að skrifa. Hann kom
þá á heimili okkar hér í Reykja
vík og sagði á fundinum við
mig: Þú átt eftir að vinna verk
sem þú ert ekki byrjuð á. „Hvað
er það,“ sagði ég og var dauð-
hrædd um að ég ætti eftir að
verða miðill sökum þess hversu
næm og dulræn ég var. „Þú
færð að vita það seinna,“ sagði
hann „en það er verk sem varð-
ar alla þjóðina". Og ég veit
ekki um verk sem ég hef unn-
ið sem varðar þjóðina, nema
ef það eru ritstörf mín.
— Ég man eftir mörgum
merkilegum viðburðum í sam-
bandi við hið dulræna. Ég get
sagt frá sem dæmi, draum er
mig dreýmdi áður en Ingimar,
maðurinn minn, sótti um Mos-
fellið og hafði ég þá aldrei kom
ið í Grímsnesið. Þá kom ég
áreiðanlega í svefni að Mosfelli
því að ég sá landslagið þar og
þekkti mig þegar ég kom þar ári
síðar. Ég þekki útsýnið úr suð-
urglugganum þar sem maður sá
Skáiholtstunguna og ánnar mæt
ast við odd hennar, Skálholt og
kirkjuna þar. Einnig þekkti ég
herbergj asnipun í húsinu, eink-
um í norðurhúsinu.
— Það er oft óþægilegt að
vera skyggn, sérstaklega eí
maður sér óorðna atburði. Ég
gerði mér ekki grein fyrir því,
að ég var það fyrr en ég var
komín undir tvítugt, en systir
mín var áreiðanlega skyggn og
hún hafði þá gáfu að sjá atburði
sem gerðust í fjarska, og ef
hún studdi höndum á borð þá
fór það að lyftast. Skyggnin er
mikið í minni ætt, en hún er sú
sama. og Indriða miðils. Senni-
lega er þetta allt komð frá Ei-
ríki ríka í Dal en hann var mað
ur mjög skyggn og sá atburði
íyrir.
— Sumar sýnir mínar hafa
varað það lengi að mér hefur
fundizt þær vera raunveruleiki
og ekki trúað öðru fyrr en þsor
hurfu.
— Það er búið að þýða eftir
mig eina bók, sem á að koma
út í Kanada var það prófessor
við Þarlendan háskóla er þýddi
en ég veit ekki hvort hún er
komin út. Einnig hafa verið
þýddar eftir mig á ensku svo og
kafli úr bókinni um Hafstein
Björnsson sem að spíritistar i
London tóku upp í sitt safn.
Framhald á bls. 23