Morgunblaðið - 12.11.1966, Page 19

Laugardagur 12. nóv. 1966
MORCUNBLAÐIÐ
19
Elínborg Lárusdóttir 75 ára
í dag, 12. nóvember, verður
Ærú Elínborg Lárusdóttir, skáld-
kona 75 ára, og geri ég ráð fyr-
Ér, að gestkvæmt verði á heim-
Éli hennar eins og löngum fyrr.
Verða þó enn fleiri af hinum
míkla lesendahópi hennar að láta
Bér nægja að senda henni þakkir
og heillakveðj ur úr fjarlægð.
Oft 'hef ég um það hugsað,
hvernig á því stendur, hvað ís-
lenzkum skáldkonum hefur öðr
um frernur veitzt það auðvelt
að ná góðuim vinsældum meðal
alþýðu manna, svo að þær hafa
orðið meðal alþýðu manna, svo
að þær hafa orðið meðal mest
lesnu rithöfunda þjóðarinnar.
Sennilega stafar þetta af því,
hvað konum lætur yfirleitt vel
að segja sögur blátt áfram og
án allrar tilgerðar og útúrdúra.
Œívað mikið af þulum okkar og
þjóðsögum, jafnveil þeim allra
beztu, munu vera runnar und-
an tungurótum kvenna? Frá því
IÞuríður dóttir Snorra goða, sem
var margspök og óljúgfróð, lagði
tfyrstu rithöfundum vorum orð
á tungu, hafa þjóðarinnar ætt-
imæður iðkað sagnlist í hjáverk-
um og blásið henni í brjóst sín
lum niðjum. Þær hafa mótað hið
dýra gull tungunnar í sögum og
eevintýrum, sem ekki gleymast
og þótt hafa því betri sem lengri
timar liðu.
Frú Elínborg Lárusdóttir er
ein af þessum skáldkonum, og
hefur hún lagt fram svo mik-
inn og góðan skerf til bok-
mennta þjóðarinnar að undrum
sætir, miðað við aðstæður henn-
ar og ævikjör.
Hún er fædd að Tunguhálsi í
Skagafirði 12. nóv. 1891 og voru
foreldrar hennar Þórey Bjarna-
dóttir, Hannessonar hins nafn-
fræga skáldprests á Ríp í Skaga
firði, og Lárus Þorsteinsson
Jonssonar bónda á Kálfavöllum
i Staðarsveit á Snæfellsnesi.
Voru þau Jóhann heitinn Sæ-
mundsson, prófessor, þremenn-
ingar í þá ætt, og stóðu þannig
að Elínborgu í allar áttir gáfað
ir kynstofnar.
- Ung að árum fór hún í Kvenna
skólann á Blönduósi og var þar
að námi tvo vetur, var síðan í
hússtjornarskóla á Akureyri og
loks tvo vetur í Kennaraskólan-
«m í Reykjavík. Varð þó ekki
af því, að hún gerðist kennari,
því að þá sýktist hún af berkl
um og varð að dvelja þrjú ár
því sem næst á Heilsuhælinu að
Vífilstöðum. Munu þau ár þó
«kki hafa orðið henni ávaxta-
snauð, því að í nágrenni við
dauðann verða menn skyggnari
® dypstu rök lifsins og tilver-
nnnar, og þar vakr.aði hin
blundandi skáldæð í brjósti
hennar.
Árið 1918 giftist hún Ingimar
Jónssyni guðfræðingi, seinna
presti að Mosfelli í Grímsnesi og
skólastjóra í Reykjavík. Var
heimili þeirra löngum bæði
mannmargt og gestkvæmt sök-
«m vinsælda húsbændanna og
hinna margháttuðu starfa, sem
séra Ingimar gegndi löngum.
Skorti þar aldrei risnu né gott
atlæti við gest og gangandi, enda
eiga margir góðs að minnast
af viðkynningunni við þessi
örlátu og greiðasömu hjón, þar
*em vinstri höndin vissi aldrei
favað hin hægri gaf.
Þeir sem eitthvað þekktu til
hins annasama heimilis, sem frú
Elínborg hefur löngum veitt for-
Btöðu, hljóta að undrast afköst
hennar í bókmenntaheiminum,
því að brátt verða það um það
bil þrír tugir bóka, sem hún
hefur annað hvort ritað eða séð
wm útgáfu á, og enn mun hún
eiga eitthvað eftir i pokahorn
inu. Flest eru þetta skáldrit,
meiri eða minni, en lílsa bækur
um menn og málefni, sem skáld
konan hefur haft áhuga fyrir.
Fyrsta bók hennar Sögur kom
6t árið 1985, en síðan hver bók
in af annarri og sumt af því
viðamiklar skáldsögur, og eru
þar fyrirferðarmestir sagnflokk-
arnir Förumenn I-III, sem komu
út á árunum 1939 40, og Hoi-fn-
ar kynslóðir I-IV, sem kom út
1960-64. Af öðrum stórum skáld
sögum má nefna Símon í Norð-
urhlíð og Steingerður, en af
smásagnasöfnum:- Gróður, Leik-
ur örlaganna og Svipmyndir,
sem kom út á seinasta ári. Smá-
sögur frú Elínborgar eru marg-
ar mjög snjallar og hnitmiðaðar
og var ein þeirra valin í
World Prize Stories, sem kom út
í London 1956, þar sem valið
var úr 100.000 smásögum víðs
vegar að úr heiminum af hin-
um hæfustu bókmenntadómur-
um.
Einna mesta skáldverk frú
Elínborgar mundi skáídsagna-
flokkurinn Horfnar kynslóðir
mega teljast, en það er ættar-
saga skáldkonunnar sjálfrar,
saga Djúpadalsættár í Skaga-
firði, þar sem margt var stór-
brotinna manna. Styðst; hún þar
að miklu leyti við , sögulegar
heimildir, og er þetta jafnframt
aldarfarssaga frá þeim tímum,
þegar þjóð vor átti mest í vök að
verjast. Það er að vísu örðugt
viðfangsefni að gera slíkar ætt-
arsögur, sem ná yfir langt tíma-
bil. Sagan rís á breiðum
grunni, fjöldamargt fólk kemur
við sögu eins og hjá höfundum
Islendingasagna, og af sögu-
sviðinu liggja vegir í allar áttir.
En þetta er eins og lífið sjálft.
Vandinn liggur í því að gæða
sögupersónurnar lífi og hafa til-
finningu fyrir aldarfarinu, en
það krefst skyggni og þekkingar
um örlög horfinna kynslóða.
Frú Elínborg þekkir sitt fólk og
sér það ljóslifandi fyrir sér.
Þess vegna verður saga hennar
litrík og kraftmikil, jafnframt
því sem hún hefur þann tilgang
að gera grein fyrir þeim eðlis-
kostum, sem gerðu þjóðinni
unnt að lifa af eitt erfiðasta tíma
bil sögu sinnar, þegar einokun
og hallæri krepptu fastast að.
Bækur hennar eru mkill
minnisvarði yfir íslenzka bænda
menningu. Hún hefur orðið vin-
sæll höfundur vegna þeirrar
þekkingar, sem hún hefur á ís-
lenzku alþýðufólki. Hún hirðir
lítt um að klæða sögupersónur
sínar í tízkuföt. Þær koma til
dyranna eins og þær eru klædd-
ar. En þetta er mannkostafólk
inni við beinið, einnig þeir, sem
breyzkir eru og hafa lent á önd-
verðum meið við lögin, eða
meinlegum örlögum. Samúðin er
það sem gerir hana skyggna á
hið góða og fagra, sem leynist
í hverri mannssál.
Einkum hefur frú Elínborg
lagt stund á að þreifa eftir hjart-
slætti norrænna tilfinninga og
lundarlags, þeirrar skapgerðar,
sem um aldaraðir hefur öðlazt
festu og styrk af því að sveigja
ekki úr vegi fyrir örðugleikun-
um og hopa hvergi undan skyld-
unni, hvort heldur hlýða örlaga-
valdinu og hinztu álykíun vit-
undar sinnar, hvað sem yfir dyn
ur. Konur þær, sem hún lýsir
eru- yfirleitt mikillar gerðar og
meðvitandi þeirrar köllunar, að
þær séu skapaðar til að þjóna
lífinu í heild, fremur en stund-
arlöngunum og njóta skamm-
vinnrar gleði. Þær skilja, að þær
eru hlekkir í langri ættarkeðju,
sem hefur hlutverk að inna af
höndum fyrir land og þjóð. Þær
bera ábyrgð gagnvart framtíð-
inni, og hugsa því fyrst og
fremst um, að hver hlekkur sé
heilsteyptur og traustur, hvað
sem líður stundarhag þeirra
sjálfra.
í skáldverkum frú Elínborgar
er óvenjudjúpur og víðfeðma
skilningur. Hún hefur valið sér
það hlutskipti, að skyggnast
inn í sál og sögu þjóðar sinnar á
liðnum öldum, eins og t.d. Sig-
rid Undset gðrði meðal Norð-
manna, enda svipar henni um
sumt til hennar.
Enn er ótalinn sá þáttur í rit-
verkum frú Elínborgar, sem
fjallar um dulræna reynslu
ýmiss konar, og eru þar enn
ekki komin öll kurl t.il grafar,
því að von er einmitt á þess kon
ar bók frá hennar hendi um þess
ar mundir. Væri skáldkonan
naumast eins skyggn á íslenzkar
skapgerðir, ef hún þekkti ekki
líka þennan þátt, enda er hún
sjálf gædd miklum dulrænum
hæfileikum, þó að lítt hafi hún
flíkað því. En skrifað hefur hún
greinargóðar bækur um þrjá
miðla: Andrés Böðvarsson, Haf-
stein Björnsson og Kristínu
Kristjánsson, og mun það ein-
hvern tímann koma í ljós, að
slíkar bækur hafa verið betur
ritaðar en óritaðar, þegar farið
verður að leita, eftir skynsam
legum leiðum, laúsnar á mörg-
um þeim vandamálum og gátum,
sem nú bögglast fyrir brjóstinu
á efnisvísindamönnum, um sál-
arlífið og eilífðina. Sú gáta
verður aldrei ráðin með því að
komast til tunglsins, heldur
með því að skyggnast betur um
í djúpum . andans.
En ekki átti nú þessi grein að
vera nein bókmenntasaga eða
eftirmæli, heldur aðeins fáorð
kveðja til göfugrar og mikillar
konu, sem lokið hefur miklu og
merkilegu dagsverki. Líf henn-
ar sjálfrar hefur verið hetju-
saga, eins og saga kynslóðanna,
sem hún hefur skrifað um. Bið
ég henni og’ ástvinum hennar
allrar blessunar í tilefni af þess-
um áfanga ævinnar.
Benjamín Kristjánsson.
Eitt af þeim lögmálum, sem
mannkynið verður að lúta er
hve hratt hjól tímans s-nýst.
stund-um finnst okkur ótrúlegt
hve óðfluga árin hverfa, eitt af
öðru í tímans djúp, og svo fer
mér, er ég lít yfir f-arinn veg
og minnist þess, er ég, ungur
að árum kynntist frú Elinborga
Lárusdóttur fyrir þremur ára-
tugum og eignaðist hennar
traustu vináttu, sem ávallt hefur
verið mér mjög dýrmæt.
Frú Elínborg Lárusdóttir er
fædd 12, nóvember 1891, að
Tunguhálsi í Skagafirði. Foreldr
ar hennar voru Lárus Þorsteins-
son, bóndi þar og kon-a hans
Þórey Bjarnadóttir, bónda a’ð
Hofi í Vesturdal, Hannessonar,
prests að Ríp. Hið fagra hérað
Skagafjörður hefir löngum feng
ið orð fyrir að ala dugmikla og
framtakssama menn, en ekki
ihafa síður komið úr sveitum
Skagafjarðar, gáfaðar og elsku
legar konur og er frú Elínborg
ein þeirra. Hún stundaði ung
nám við Kvennaskólann á
Blönduósi og tvo vetur var hún
í Kennaraskólanum í Reykjavík,
en varð um tvítugt fyrir þeirri
þungu raun að missa heilsuna á
tímabili, og varð hún að dvelj-
18. maí 1918 giftist hún séra
Ingimar Jónssyni og hafa þau
eignast tvo syni. Þrátt fy-rir' það
Framhald á bls. 18
Munið merkjasölu
Blindrafélagsins
á morgun
Blindrafélagið
skultuna^B
PARTY
HELLIÐ GEGNUM LOKIÐ!
Enginn bruni á fingrum — ekki baun
úr pottinum.
SKUIiTUNA ,.Party“-pottar hafa
marga kosti. Skaftið er ein-
angrað, vel fest og þægilegt
í hendi.
Allar húsmæður
þurfa að eignast
nýtízku skaftpott.