Morgunblaðið - 29.11.1966, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 29. nóv. 1966
Þjóðleikhúsið:
Lukkuriddarinn
Höfundur: /. M. Synge
Þýðandi: Jónas Arnason
Leiksfjóri: Kevin Palmer
Leikmynd: Una Collins
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ frumsýndi á
föstudagskvöldið leikritið
„Lukkuriddiarann“ (Tihe Play-
boy of tihe Western WorLd) eftir
írska skáldið John Millington
Synge (1871—1009) „Htið eitt
breytt með tónlistarívafi og
söngvum í útsetningu Mairin og
Nuala 0’Farrell“, eins og segir í
leikskrá. Hér er með öðrum orð-
um ekki um að ræða hið fræga
leikhúsverk eins og það kom frá
hendi hiöfundarins, heldur
breytta gerð þess, þar sem söngv
ar gegna veigamiklu hlutverki.
Um þessa ráðstöfun má deila.
Söngvarnir lífga víða upp á leik
inn, enda eru írsku þtjóðlögin
sem sungin eru bæði falleg og
fjörug. Hins vegar breyta söngv-
arnir áferð verksins, riðla upp-
haflegum stíl þese og færa það
nær „musical comedy“ sem
Synge sjálfur hafði ímugust á.
Þó söngvarnir séu bæði smelln-
ir og fjörugir margir hverjir,
skyggja þeir á einn meginjþátt
leiksins, hina ljóðrænu töfra
sem eru aðal Synges og skipa
bonum á bekk með meisturum
leikbókmenntanna.
„Lukkuriddarinn“ í sinni upip-
runalegu mynd er Ijóðrænn gam-
anleikur, saminn 1907, þar sem
dregin er upp litrík og nærfserin
þeirra. Samtölin glitra af skáld-
legum myndum og líkingum sem
opinlbera orðlagða andagift
írskra almúgamanna og unun
þeirra af hiáflleygum samræðum.
Það eru þessir írsku eðlisþættir
sem koma frumstæðum bændun-
um til að fagna Ohristy Mahon
þegar hamn segir þeim frá „af-
reki“ sínu. Návist sLíks manns
Ijær ömurlegri rúm'helginni nýj-
an Ijóma: það er eins og gömul
sagnahetja hafi vaknað aftur til
lífsins.
í vissum skilningi er þetta efni
og meðferð þess eins islenzk og
verða má, enda er ýmislegt í
„Lukkuriddaranum“ sem ósjálf-
rátt leiðir hugann að verkum
eins og t.d. „Hrólfi“ Sigurðar
Péturssonar, og er þó óMku sam-
an að jafna að þvtí er varðar
tæknilega kunnáttu og skáldlegt
hugarflug. Við ihlöfum aldrei ótt
meistara á borð við Synge, og
ekki má heldur gleyma því að
fáar þjöðir eiga þá skáldlegu
lyftingu og hrifnæmi sem írum
er gefin.
„Lukkuriddarinn** er fagmann-
lega samið leikhúsverk, bygging
þess eiruflöld, atburðarásin hröð
og samfelld, veruleikalýsingin
sannferðug og þó svo frjálsleg
að verkið fér ekki úr stílnum þó
skláldið bregði á teik. Stundum
Bessi Bjarnason (Christy) og Kristbjörg Kjeld (Pegeen).
mynd af hánum blásnauða, drykk
fellda og strangtrúaða bændalýð
á Vestur-írlandi, sem lifði lífi
sínu í einangruþ og blómlegri
hjátrú eins og íslendingar fyrr
á öldum. Náttúran er viðsjárverð
og dulnaiögnuð, en hversdagsleik-
inn grár. Fólkið leitar sér því af-
þreyingar við drykkju, dans og
sagnir af fræknum köppum sem
drýgðu dáðir og settu svip á um-
hverfið. Vettvangur leiksins er
óhrjáleg drykkjukrá, en Synge
nær fram mögnuðum áhrifum
umhverfisins í orðræ’ðum persón-
anna, þannig að náttúran fyrir
utan krána verður mikilsverður
þáttur í gerð leiksins og lýsing-
unni á persónunum og athöfnum
er teflt á tæpasta vað, eins og
t.d. í tveimur „upprisum" Gamla
Mahons, en hvergi er trúgirni á-
horfandans oflboðið, og er þáð
með öðru til vitnis um galdur
Synges. Verkið er öðrum þræði
kaldlhiæðinn skopleikur sem fyrst
og fremst dregur dár að þeim
mjög svo algenga mennska veik-
leik að dá þá hluti í fjarlægð
sem þykja litilmótlegir eða and-
styggilegir í nálægð.
Kevin Palmer setti „Lukku-
riddarann“ á svið, og bar margt
í sýningunni vitni hugkvæmni
hans og öruggri tilfinningu fyrir
kröfum sviðsins. Leiksviðið var
hagnýtt til hins ýtrasta, það var
hreyfing og sveigjanleiki í
Baldvin Halldórsson (Shawn), Bessi Bjarnason og Helga Val-
týsdóttir (Quin).
hverju einstöku atriði, hrvengi
handahóf e’ða málamiðlun. En
tvennt hefur reynzt deikstjóran-
um ofviða. Honum hetfur ekki
tekizt að uppræta þá leiðu ár-
áttu margra íslenzkra leikara að
koma til frumisýningar án þees
að hafa fullt vald á textanum.
Það kom víða fnam að ýmsir
leikendur (alls ekki allir) áttu í
íbrösum við textann, og þanf
varla að fara um það mörgum
orðum, að slíkt kunnáttuleysi
gerir þá taugaóstyrka og veldur
þvlí að leikur þeirra verður þving
aðri og ómarkvissari en vera
þyrfti, og vitaskuld hefur það
Mka trufllandi áhrif á meðleik-
endurna. í annan stað hefur
leikstjórinn ekki átt völ þeirra
leikkrafta sem ger'ðu sýninguna
verulega heilsteypta og 'hrífandi.
Það var einhver drungi yfir
'henni á stöku stað, einkanlega
framan af, og heid ég að það
hafi stafað af óijöfnu mannvali
og skorti margra leikaranna á
þeir.ri innri lyftingu og leik-
'gleði sem léðu túlkuninni hinn
sanna írska blae kæringarleysis
og flrjórrar Mflsnautnar í öllum
ömurleik eymdarinnar.
Bessi Bjarnason flór með titil-
hilutverkið, Christy Mahon, og
gerði margt kátlega eins og hans
var von og vfea, en gamalkunnir
taktar hanis spilltu samt víða
túlkuninni, og svo náði hann
aldrei fullum tökum ó hinu
margslungna hlutverki, sem kom
skýrast fram á hvörfum leiksins
þegar hann verður ailt í einu
„myndugur". Þau umskipti megn
aði hann ekki að gera sannfær-
andi. Hins vegar átti hann góða
spretti, t.d. í atriðinu þegar
stúlkurnar gera honum heimisókn
að morgni dags.
Kristbjörg Kjeld lék heima-
Sætuna Pegeen Mike og sýndi af
sér mikil tilþrif þar sem það
átti vi'ð, túlkaði hörku og þótta
'hins orðlagða kvenskörungs af
sannfiæringarkrafti, en hinum
þættinum gekk henni erfiðlegar
að koma til skila, hinni kven-
legu (hllýj u og geislandi æsku-
fjöri, og einhverra hluta vegna
lét hughvarf hennar undir teiks-
lok mig ósnortinn, en það er eitt
magnaðas'ta atriði leiksins.
Jón SigurbjörnsBon lék Gamla
Máhon af tforynjiulegum galsa í
koistulegu gervi og dró upp
hjartnæma mynd af þessum
gamiia þursi, ein eftirminnileg-
asta mannlýsing sýningarinnar.
Helga Valtýsdóttir lék ekkj-
una Quin og brá upp hugsfæðri
mynd af ísmeygileik hennar og
úrræðasemi, af skaasinu hjarta-
góða sem er bæði friðarspillir og
mannasættir, og má mikið vera
ef hún komst ekki næst þvií að
lýsa hinni írsku lyndiseinkunn.
Ævar R. Kvaran lélk Michael
James, kráreigandinn, látilaust
og röggsaunlega, en var kannski
helzti mattur í drýkkjuatriðinu.
BaldVdn Halldiónsson lék Shiawn
Keoglh, bóndann unga á biðils-
buxunum, og túlkaði þessa brjóst
umkennanlegu Iheybrók af ríku
skopskyni með hárfínum blæ-
brigðum og göðri raddbeytingu.
Önnur hlutverk voru minni-
háttar og misjafnllega á þeim
haldið, en yfirleitt voru þeim
ekki gerð nógu skýr skii, mann-
gerðirnar voru ekki nægrlega
sérkenndar, þannig að þetta fólk
rann saman í tvo nátega andlits-
lausa hópa, annars vegar fjóra
bændur, hins vegar fjórar stúlk-
ur. Stúlknahópurinn var sam-
stilltari og minnti stundum á af-
brigði af grískum kór, en jafn-
vðl þó sú hafi verið ætlunin,
mátti vel getfa hverri stúiku
meiri einstaklingsblæ.
Bessi, Kristbjörg, Jón, Helga
og Ævar tfóru öil mjög lagfiega
með söngvana sem iþeim voru
lagðir á varir, en kórsönginn
skorti nokkuð á nákvæmni. Árni
ísleifsson, Þorvaldur Steingríms-
Framhald á bls. 29
Sérstakur dómari rannsakar
og úrskurðar lögheimili í Rvík
Samtal við Sigurð Grímsson
SIGURÐUR Grímsson, borg-
arfógeti hefur nýlega verið
skipaður af dómsmálaráð-
herra dómari með sérstakri
umboðsskrá til þess að rann-
saka og úrskurða um lög-
heimili. í lögum um lögheim-
ili frá 1960 er heimilað að
skjóta vafaatriðum varðandi
lögheimili til úrskurðar dóm-
ara, sem rannsakar málið að
hætti opinberra mála. Þeir
sem skotið geta ágreining um
lögheimili til dómarans eru
þjóðskráin, sveitarfélag og að
sjálfsögðu aðili sjálfur. Oft-
ast sprettur váfi um lög-
heimili af þvi, að aðili skráir
lögheimiii sitt í einu sveitar-
félagi, en hefur að mestu eða
eingöngu búsetu í öðru sveit-
arfélagi. Þetta er langalgeng-
ast í Reykjavík, en margir,
sem þar hafa orðið fasta bú-
setu, halda áfram að skrá lög-
heimili sitt utan Reykjavík-
ur.
Mbl. hafði á dögunum sam-
band við Sigurð Grimsson
og innti hann eftir þessum
málum. Sigurður kvað þetta
starf sitt fólgið í 'því, að rann
saka og kveða upp úrskurði
um ágreining varðandi lög-
heimili fólks, sem dvelur í
Reykjavík, en skráir lög-
heimili sitt áfram í öðrum
sveitarfélögum. Samkvæmt
lögum um þjóðiskrá og al-
menna skráningu frá 1955 skal
þjóðskráin árlega gera í'búa-
skrá fyrir hvert sveitarfélag
eftir því, hvar hver einstakl-
ingur skráir lögheimili sitt.
En það er ekki sjaldgæft, að
fólk er skráð eða lætur skrá
sig á þjóðskrá í öðru sveitar-
félagi en það raunverulega
býr mestan hluta ársins eða
jafnvel árið um kring og hef-
ur mestan hluta árstekna.
Slíkt lögheimili er þá ekki í
samræmi við xeglur laganna
um lögheimili.
Hverjar eru þessar reglur í
höfuðdráttum?
í 2. gr. laganna segir: „Þar
er lögheimili manns, sem
hann á heimili**. Síðan er
„heimili** skírgreint, en það
er í stuttu máli sá staður,
sem maður hefur bækistöð og
dvelst að jafnaði í tómstund-
um sínum og hefur þá hluti,
sem honum eru tengdir, svo
sem fatnað, húsgögn, bækur
o.s.frv. Þetta er því mats-
atriði, sem dómari á um end-
anlegt úrskurðarvald, ef sliku
máli er til hans skotið.
Sigurður Grímsson
Þar sem slíkt mál skal sæta ]
opinberri rannsókn, þá á það I
undir sakadóm, en vegna |
anna Sakadóms Reykjavík- i
ur, þá hef ég verið skipaður
til þess að rannsaka þessi lög- I
heimilismál í Reykjavík og |
úrskurða þau.
Eru þessi ákvæði um heim ]
ili undantekningarlaus?
Dvöl manna í öðru sveitar- |
félagi t.d. við nám eða til j
lækninga eða árstíðabundinn,
Framhald á bls. 4