Morgunblaðið - 29.11.1966, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 29. n8V. 1966
MORGUN BLAÐJÐ
17
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
VIÐLEITNI
Sæmundur Dúason: EINU
SINNI VAR, I. Æviminning-
ar. 276 bls. Bókaforlag Odds
Björnssonar. Akureyri, 1966.
Sæmundur Dúason er, sem böí
undur, hógvær og af hjarta MtiJ-
látur. Hann berst ekki á í ævi-
tninningum sínum. Af bók hans
verður faivergi ráðið, að hann hafi
ekrifað sér til lofs eða frægðar.
Miklu fremur má geta sér til, að
liann hafi samið bókina sjálfum
eér til hugarhægðar.
Hitt er álitamál, hvort honum
hefur verið hugstæð sú regla, að
nokkúð verður að bera til sögu
hverrar. Saga hans er saga af
hversdagsfólki. Og atburðir þeir,
sem frá er sagt, eru á sama veg
hversdagsatburðir.
Auðivtað þarf sagan ekki að
vera verri fyrir það. Saga af
hversdagsfólki og hversdagsat-
burðum getur verið læsileg ekki
siíður en hetjusaga, sem fjallar
um stórviðburði. Fá atvik eru
bvo ómerkileg, að þau geti ekki
orðið merkileg í góðri frásögn.
En þar er einmitt fólginn meg-
Ingallinn i æviminningum Sæm-
undar Dúasonar, að frásögn hans
er a'llt of dauf og fjíörlaus. Sá
ógalli er greinilegastur í fyrri
hluta bókarinnar. í seinni hlut-
anum hefur böfundur ögn auk-
ið skriðinn, en hvergi nærri nóg
til að frásögn hans yrói hugtæk,
hvað þá skemmtileg.
1 í þeim efnum fer Sæmundi
öfugt við marga sjálfsævisagna-
böfunda, því oft tekst þeim bezt
upp, er þeir segja frá bernsku-
arum og æskuárum. En Sæmund
ur hefur fás að minnast frá þeim
æviskeiðum utan tilbreytinga-
lausrar vinnu og grás hversdags-
leika. Sumt, sem hann segir frá,
hefði sjálfsagt getað orðið at-
hyglisvert söguefni, ef ved Ihefði
verið á haldið. En svo virðist
sem höfundinn hafi skort þrótt
og frásagnargleði til að gæða
endurminningar sínar nokkru
Hífi. f>ar að auki virðist hann ekki
hafa lagt mikla vinnu í bók sína,
utan skrifa hana. Svo er að sjá,
a'ð hann faafi samið hana eftir
minninu einu saman. Og þó
treystir hann óvíða minni sínu.
Orðasamböndin „mig minnir“
og „ég man ekki“ koma svo oft
fyrir í bókinni, að þau Mta út
eins og kækur í stílnum. Ef til
vill eru þau aðeins marklaus
Ikækur og ekkert annað. Ekki
skiptir máli, hvort heldur er.
Þó tel ég sennilegra, að höfund-
ur hafi viljað með sáfelldum end
urtekningum þessara orðasam-
banda tryggja sig gegn hugsan-
legum skekkjum — varpa allri
Ébyrgð á minnisleysið, ef mis-
sagnir kynnu að fyrirfinnast í
ævisögu hans.
Varfærni af því tagi á nátt-
úrlega rétt á sér. En hún gengur
of langt, þegar heil bók er niður-
reyrð af þessum látlausu, en
Byfjulegu orðasamiböndum: „mig
minnir“ og „ég man ekki“. Höf-
undur gengur meira að segja svo
langt að tvinna saman þessi hald
neipi sínu: „Ég er ekki viss ura,
man ekki,.......“ stendur á ein-
um stað.
Sama máli gegnir um orðasam
bandfð „að kalla“, sem höfundur
notar í óhófi, víðast að óþörfu,
samanber eftirfarandi setningu:
„En þar sem að kalla hver
maður var ósyndur með öllu..“
Ef litið er á frásögn Sæmund-
er sem heild, verður hið sama
-uppi á teningnum. Hún er allt of
ágripskennd. Mörg atvik verða
Iþannig í frásögn hans, að þau
sýnast lítt frásagnarverð. Önnur
kynnu að virðast skipta máli, ef
höfundur segði ekki svo Lauslega
frá þeim sem raun ber vitni.
Sumir ágallar þessara endur-
minninga verða skiljanlegri og
— ef til vill afsakanlegri, ef les-
Inn er formáli sá, sem höfund-
ur skrifar fyrir bók sinni. Upp-
haf formálans er á þessa leið:
„Það var ekki fyrr en ég hafði
lokið starfsaldri mánum sem
barnakennari, áð það hvarflaði
að mér í fyrsta skipti að festa á
bla'ð nokkrar æviminningar.
Það var þó öðru nær en mér
þætti sem nú hefði mér dottið
snjallræði í hug. Ég var lengi
hikandi og vissulega ekki að
ástæðulausu.
Mér þótti sem var og er, að
ég hefði ekki frá mörgu að segja.
Engin afrelk ha-fðd ég unnið um
dagana, ekki heldur verið við-
riðinn neina stórviðbur'ði. Og
ekki sízt fann ég til vanmáttar
míns að færa í letur minningarn-
ar, hversu óverulegar sem þær
kynnu að verða. Ég hafði að
kalla alls enga æfingu í því að
fara með penna, þegar undan eru
ski-lin nokkur sendibréf til vina
og vandamanna, en þar fyrir ut-
an það eitt, sem á einhvern hátt
var tengt daglegu starfi minu í
skóla.
Svo liðu mánuðir, eftir að mér
kom þetta fyrst í hug. Og ég
hafðist ekkert að, bar ekki einu
sinni við að drepa niður penna
í þessu skyni.“
Þetta segir nú höfundur í for-
mála sánum. Má ekki ráða, ein-
mitt af þessum or’ðum, hvers
vant hefur orðið í veiki hans?
Honum hefur láðst að búa sig
undir verkið. Hann hefur ekki
gert sér nægilega ljóst, að sá,
sem skrifar endurminningar sdn-
ar í þeim tilgangi að koma þeim
fyrir almennings sjónir — sá
maður er þar með að leysa af
hendi fræðistarf. En Sæmundur
faafðist ekkert að, fyrr en hann
settist að skrifborðinu. í þessu
sambandi kemur mér í hug lítið
atvik, sem Sæmund-ur segir frá
í bók sinni. Hsnn réðst í það
af litlum efnum, en ærnum
dugnaði, áð setjast á skólabekk,
eftir að hann var kvæntur mað-
ur og fjölskyldufaðir. í skólanum
bar svo við eitt sinn, að hann
Sæmunður Dúason
varpaði spurningu fyrir kennara
sinn: „sagðist ekki muna, það
sem ég spurði um. Svarið var:
„Þetta eigið þér að vita, ekki
muna,“ ekki einu orði meira.“
Þó þessi orð kennarans væru
favatskeytleg, lætur Sæmundur
ekki að því liggja, að honum
faafi þótt þau ósanngjarnlega
mælt.
Það getur líka legið á milli
faluta. Allt um þa'ð hefði hann
mátt draga af þeim nokkurn lær
dóm, þegar hann hóf að skriifla
æviminningar sánar. Sá, sem
tekst á hendur að segja öðrum
mönnum ævisögu sína, verður
að gera sér ljóst, að aðra menn
varðar lítið um, hvað hann
„minnir“ og alls ekkert um,
favað hann „man ekki.“ Hann á
fyrst og fremst að segja það,
s-em h-ann veit. Ef hann veit ekki,
heldur aðeins „rninnir" eða jafn-
vel „man ekki“, skal hann leit-
ast við að afla sér öruggrar vit-
neskju um hlutina. Sé sú vit-
neskja ófáanleg — þá fyrst —
þá, en ekki fyrr kemur til mála
að bjargast við mannlegt og
brig'ðult minni.
Hitt má svo ráða af orðum höf
undar í formálanum, að ágallar
rite hans kunni að stafa af
reynsluleysi og þekkingarskorti
varðandi verkefni af þessu tagi
fremur en höfundinn hafi skort
góðan vilja til verksins.
Þess vil ég að lokum geta, að
Sæmundur Dúason nefnir margt
fólk í æviminningum sínum og
ber því flestu góða sögu. Og
sjálfsagt geta ja-fnaldrar hans og
sveitungar haft af þeim eitthvert
gagn og gaman.
Aftast í bókinni er skrá yfir
þau mannanöfn, sem fyrir koma
í endurminningunum.
Erlendur Jónsson.
Sigurján Einarsson skipstjóri,
VEIÐAR INNAN12
MlLNA MARKANNA
Á að leyfa fslenzku togurun-
um veiðar á sínum gömlu mið-
um, sem af þeim voru tekin
við útfærslu fiskveiðimarkanna
í 12 mílur?
Svar við þessari spurningu
gáfu þeir skipstjórarnir og út-
gerðarmennirnir Tryggvi Ófeigs
son og Andrés Finnbogason í
sjónvarpsþætti fyrir skömmu.
Tryggvi hélt því fram, að leyfa
ætti veiðarnar og rökstuddi sína
skoðun með nauðsyn hraðfrysti
iðnaðarins og skipanna sjálfra,
sem ekki komast af á snöpunum
fyrir utan mörkin.
Andrés var á gagnstæðri
skoðun og rök hans voru þau
að togararnir mundu flækjast í
þorskanetunum. Nú ber þess ,að
gæta, að netaveiðar eru stund-
aðar yfir hrygningatímann eða
um tvo mánuði ársins. Það sem
Andrés þá fer fram á er, að tog
ararnir séu útilokaðir allt árið,
eða í 12 mánuði, svo að hann
geti verið óhulltur um net sín
í um 2 mánuði meðan hann er
að veiða hrygnurnar, sem koma
UPP á gotstöðvarnar til þess að
viðhalda stofninum. Aðra leið sá
hann ekki, eða þóttist ekki sjá.
Tryggvi nélt því fram að taka
yrði tillit til vörugæðanna, og
um það munu flestir sammála og
vita að togarafiskur er gæða-
vara en netafiskur ekki. Ekki
taldi Andrés það koma að sök
því að við hefðum verið svo
heppnir að finna út í heimi
menn, sem legðu sér til munns
lélegan netafisk. Svo að þarna
fann hann það útskot að halda
sig að gúanóframleiðslunni. En
er þetta nú heppni, þegar á það
er litið að veiðar af þessum sök-
um þurfum við að leggja fleiri
fiska á borð með okkur, og taka
þá úr hópi hrognfiskisins, og eins
og bændur mundu segja, skera
ærnar fyrir burð. En að þessu
höfum við nú gengið undanfarið
með þorskanetunum, og að því-
líku offorsi, að önnur eins ó-
sköp hafa aldrei þekkst á mið-
unum af okkar hálfu.
Við höfum haldið að við byggj
um við bestu fiskimið heims, en -
það er meir en tími til kominn j
að við gerum okkur það ljóst, •
að þau eru ekki ótæmandi. Við
skulum gera okkur það ljóst, að ,
| f!p*| ' '"'I
Sigurjón Einarsson
það er ekki sízt undir okkur
sjálfum komið hvernig um þau
fer. Og við skulum hætta þess-
um feluleik um tegund veiða-
færa og flokka þau eftir eðli-
legu mati kostnaðar og vörugæðá.
Það eru meir en 70 ár síðan
botnvarpan kom til sögunnar hér
við land, og hvað okkur sjálfa
snertir höfum við alltaf verið
litli bróðirinn í þeim leik. Nú
hlýtur það að vekja alvarlegan
grun eftir að við höfum bægt
öllum útlendum veiðiskipum út
af öllum beztu fiskimiðunum og
ennfremur íslenzku togurunum,
að þá skeður það eftir 8 ár, að
hættumerki er gefið af fiskifræð
ingunum, stofninn ofveiddur.
Hvað hefur nú skeð? Hefur
okkur orðið eitthvað á í hinni
margumtöluðu fiskivernd? Nú
er ekki lengur hægt að kenna
togurunum um að þeir sópi öllu
upp, það sýnir afli þeirra. Hins
vegar vitum við, að aflaaukn-
ing annarra skipa hefur orðið
gífurleg. Þá vaknar sú spurning
hvort þessum skipum hefur tek-
izt á 8 árum það sem togurun-
um ekki tókst í 70 ár.
Andrés hélt því fram, að vegna
þess hversu fiskigöngurnar eru
orðnar veikar, þá yrðum við að
nota þorskanet til þess að ná til i
þeirra, því að veiðihæfni þeirra
væri orðin svo mikil. Þetta var
ömurleg niðurstaða. Hann vill
sýnilega lifa fyrir líðandi stund
en jafnframt staðfestir hann, að
þarna er um skæðustu veiðarfæri
að ræða, og um leið þau hæfustu
til að drepa stofninn alveg niður.
Þetta mun Andrés hafa komizt
næst sannleikanum í þessum um-
ræðum, og er ég honum alveg
sammála, hvað þessi tvö atriði
snertir, minnkandi fiskigöngur
og hæfni netanna.
Ég tel fráleitt að lögð sé á-
hersla á veiðar með þorskanet-
um eftir þær játningar, sem nú
liggja fyrir frá fiskifræðingum
og Andrési Finnbogasyni. Eink-
um þar sem ég hef bæði sömu
reynslu og skoðun og hann á
hæfni þeirra þorskaneta, sem nú
eru notuð. Skefjalausar þorska-
netalagnir um allan sjó hafa og
þann galla að þær bæja öllum
veiðarfærum frá, og það alla
vertíðina eftir að þau eru lögð
í sjó. Önnur veiðarfæri verða
ekki notuð þar sem lagnirnar
eru. Þannig verða þessi hættu-
legu veiðarfæri forgangsveiðar-
færi allan hrygningartímann og
mesti slátrarinn eins og Andrés
upplýsir réttilega. Hinn eigilegi
bonvörpufloti okkar hefur orðið
að halda sig á snöpunum fyrir
utan 12 mílurnar. Hins vegar
er vitað mál, að bátaflotinn
stundar í stórum stíl botnvörpu
veiðar innan markanna, enda
mundi hann ekki þrífast án þess. j
Þegar rætt er um að gera þetta |
heimilt, þá vill Andrés það ekki,
í það að minnsta ekki stórum I
togurum, sem hann segir að séu !
of stórir, og hafi ekki verið !
óyggðir til þess, heldur til'veiða
á fjarlægum miðum, sem er rangt 1
því að þeir voru fyrst og fremst
byggðir fyrir heimamiðin, stærri
og hraðskreiðari en áður, til þess
að mæta vaxandi kröfum um
vöruvöndun. Þeir gátu að vísu
leitað á fjarlæg mið, en til þess
voru þeir of litlir, enda fengum
við að reyna það. Þarna var um
beina þróun að ræða, skipin
höfðu stækkað stig af stigi frá
því að vera lítil, illa búin og
þægindasnauð upp í þessa stærð
sem mönnum kom saman um að
æskilegt væri. Sú faglega hlið
þessa máls, hvaða stærð skipa se
notuð til veiðanna, hlýtur að
liggja innan verkahrings skip-
stjóra og útgerðarmanns. Þess
vegna væri viðkunnanlegra, að
þeir menn sem lítið hafa verið
með á því sviði færu sér hægt í
dómum og leituðust í það
minnsta við í því að gera sér
fulla grein fyrir því, hver mun-
ur er á vegna stærðarinnar, t. d.
ef tvö skip mismunandi stór
draga botnvörpu með jafnlangri
höfuðlínu. Þau rök, sem beitt
hefur verið gegn togurunum, eru
löngu úrelt, og afsönnuð. Botn-
rask af þeirra völdum felur ekki
í sér þá hættu sem sumir héldu.
Með lokun fjarða og flóa fyrir
botnvörpu þarf heldur ekki leng-
ur að óttast spjöll af hennar
völdum á þeim slóðum nema af
rækju og humarveiðum sem er
önnur saga, en þær eru leyfðar.
Þar sem allar aðrar botn-
sköfuveiðar eru leyfðar innan
12 mílna markanna er erfitt að
skilja, hvaða hagræði það á að
vera að fyrirmuna togurunum
veiðar á þeim svæðum, sem þeir
voru byggðir fyrir til að stunda
veiðar á. Ef einhver vill segja,
að þetta verði að gera vegna
þess að þau séu of stórtæk veiði
tæki, þá er það rökleysa ein
miðað við það grams sem hér
á sér stað með þorskanót og
þorskanetum. Og þó er leyft að
veiða með þeim upp í landsteina.
Til þess að rökstyðja að þetta
með gramsið sé ekki staðlausir
stafir nægir að benda á, sem allir
eiga að vita, að stundum koma
svo stór köst í nótina, að ekki
verður við ráðið og mikið af
aflanum hefur skemmst og farið
í gúanó. Einnig að of mörg net
í sjó valda því, að ekki verður
hreinsað úr þeim daglega og ber
þá að sama brunni, fiskur skemm
ist úr hófi fram. Þorskaneta-
fiskur er ekki fyrsta flokks
vara, jafnvel þótt hann sé dag
lega úr greiddur. Hér áður fyrr
mátti ekki blanda honum saman
við annan fisk. Hann var og hét
þorskanetafiskur og var seldur á
lægra verði. Við erum sjálfir svo
miklar fiskætur, að við þekkjum
bragðmuninn ofur vel. Hitt er
svo annað mál að út í Afríku
eru negrar, sem ekki hafa kynnst
þessum mun, ög leggja sér því
til munns, sem við ekki lítum
við. Ef til vill er það fyrir fá-
tæktar sakir, að þeir kaupa ó-
dýrustu vöruna. Það telst þó
varla til mannúðarverka að
leggja áherzlu á skemmdan neta
fisk handa þeim. Sú stefna að
fiska sem mest og gera sem
minnst úr aflanum þarf ræki-
legrar endurskoðunar við. Það
er ekki nóð að glamra um vöru-
gæði og koma svo að landi með
hrúgu af fiski, sem varla finnst
ætur fiskur í.
Búið er að leggja togaraút-
Framhald á bls. 29