Morgunblaðið - 29.11.1966, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 29. nóv. 1966
Steindór Einarsson - Minning
F. 25. júlí 1888 d. 22. nóv. 1966.
STEINDÓR Helgi Einarsson var
hans fullritaða nafn, fæddur var
hann að Ráðagerði hér í bæ. For
eldrar hans voru hjónin í Ráða-
gerði, sem í þá daga var lítið
kot í nágrenni Reykjavíkur:
Guðrún Steindórsdóttir og Einar
Björnsson.
Guðrún, móðir Steindðrs, var
frá Landakoti, en móðurafi,
Matthías var kaupmaður í Hafn
arfirði, Jónssonar prests í Arn-
arbæli. Föðurætt Steindórs var
úr Ölfusinu. Einar Björnsson
var sonur Björns Oddssonar frá
Þúfu í Ölfusi og Ingveldar Ein-
arsdóttur frá Kotströnd, en
Björn Oddsson var sonur Jór-
unnar Magnúsdóttur, er var á
sinni tíð nafnfræg yfirsetuikona í
Ölfusinu systir þeirra kunnu
toræðra Sigurðar á Skúmsstöðum
í Landeyjum, Magnúsar á
Hrauni í Ölfusi og Gísla mennta
skólakennara og kannast þá
margir við ættina, hina sterku
stoð Bergsættar, en í þeirri kvísl
ættarinnar fyrirfinnast margir
er reyndust fengsælir fjármála-
menn og héldu vel um fengið fé.
Foreldrar Jórunnar og þeirra
landskunnu systkina voru Magn
ús Beinteinsson, er síðar fékk
viðurnafnið, hinn ríki“ í Þor-
lákshöfn og Hólmfríður Árna-
dóttir, Sigurðssonar prófasts í
Holti. Sr. Árni í Holti átti margt
fagurra dætra, er síðar urðu
miklar og merkar ættmæður, er
fjöldi þekktra núlifandi íslend-
inga eiga ættir sínar til að rekja.
Ein dætranna, Valgerður, varð
húsmóðir að Grund í Eyjafirði
og varð þannig ættmóðir í hinni
þekktu Briemsætt. Sr. Árni í
Holti, hinn merki bennimaður,
var fátækur maður og varð að
koma sumum dætra sinna fyrir
hjá ættmennum sínum eða konu
sinnar. Þannig atvikaðist það, að
Hólmfríður ólst upp í Arnar-
bæli, hjá sr. Sigurði. Þegar sýnt
þótti, að saman mundi draga
með þeim Magnúsi í Þorláks-
höfn, er var svarthærður og
dökkur á brún og brá og Hólm-
íríði, hinni björtu og fallegu
heimasætu í Arnarbæli, varð sr.
Sigurði að orði:
Falleg ertu Fríða mín með
faldinn bjarta,
illa gerir á þér skarta,
ótætið með stríið svarta.
Síðar, þegar Ijóst varð að
Magnús mundi duga vel til fjár-
afla, breyttist hljóðið í presti
þannig:
Drengurinn hjá dröfninni,
dável held ég næli,
horfir oft úr Höfninni
heim að Arnarbæli.
Til þessara höfðingja, er höfðu
þá hæfileika er þurfti, til þess
að rífa sig upp úr fátækt og ves-
aldómi þeirra tíma, átti Stein-
dór Einarsson frá Ráðagerði ætt
ir sínar til að rekja.
Og sagan getur endurtekið sig
hér sem annarsstaðar.
Öllum er ljóst, að ævintýri fá-
tæka drengsins hefur orðið að
raunveruleika með ævi Stein-
dórs. Foreldrar hans voru fá-
tæk og hann ólst upp í fátækt,
já, matur var lítill og lítil og
jafnvel léleg voru klæðin sem
búið var við í æsku og kotið
skítugt í augum nágrannanna.
En eins og ættjörðin agar oss
með sín ísköldu él, eins fer
stundum með fátæktina. Hún ag
ar með sínum ískalda og oft
sára veruleika og stundum get-
ur skólun örlaganna orðið of
ströng, gengið of langt, haft of
sterkar verkanir.
Steindór ólst upp hjá foreldr-
um sínum í Ráðagerði við Sel-
landsstíg. Hann óx að afli og
áræði, stofnaði eigið fyrirtæki
og varð efnalega sjálfstæður,
líkt og sumir forfeður hans áð-
Ur fyrr.
Saga Steindórs öll verður ekki
sögð í stuttri minningargrein.
Um þátt hans í samgöngumál-
um þjóðar sinnar hefði mátt og
átt að skrifa merka sögu. Það
hafa aðrir reynt, en átt erfitt
með að komazt að söguhetjunni.
En við samgöngur og samgöngu
mál er allt líf Steindórs tengt.
Hann byrjaði á hjólhestum, hest
vögnum, opnum bátum, bátum
með vél og loks bifreiðum. Stofn
aði eina fyrstu bifreiðastöð
landsins, árið 1914, fyrst í smá-
um stíl með afgreiðslu undir
stiga á Hótel íslandi. Bifreiðsrn
ar urðu fleiri, afgreiðsluaðstaða
var bætt og loks var svo ltom-
ið, að hann átti flestar bifreiðar
allra einstaklinga á íslandi og
þó félög væru meðtalin, og
eina bezt staðsettu lóð í bænum
til slíks atvinnureksturs. Hann
varð brautryðjandi í áætlunar-
ferðum á íslandi, fyrst með
smærri og síðar með stærri bif-
reiðar. Hann stofnsetti og starf-
rækti áætlunarferðir suður með
sjó, austur um sveitir, allt til
Víkur í Mýrdal, þrátt fyrir brú-
arleysi og vegleysur, Þingvalla-
leið og loks Akureyrarleið, strax
og vegir opnuðust þangað.
Margir eru þeir nú orðnir, er
starfað hafa við bifreiðaakstur
hjá Steindóri, fengið hjá honum
sína fyrstu skólun, en síðan orð-
ið sjálfir bifreiðaeigendur eða
bifreiðastjórar hjá öðrum. Fáir
eiga sína sögu hrukkulausa og
víst er um það, að sumum fannst
sú skólun ströng. en hitt er jafn
víst, að margt lærðu þeir gott
og þarft viðkomandi atvinnu-
grein sinni hjá þeim manni, er
öðlazt hafði fádæma reynzlu og
kunnugleika um allt er viðkom
útgerð og rekstri fólksbifreiða.
Ekkert var Steindóri eins hug-
leikið og það, að bifreiðarnar
væru hreinar og vel útlítandi.
Hans markmið var: að viðskipta
vininum mætti hreinlegt farar-
tæki. f þeim efnum var hann
strangur húsbóndi. Hann var í
önn dagsins strangur við sjálf-
an sig og það svo, að sannarlega
var oft um of. Honum hætti einn
ig við að vera strangur við aðra
og kom það þá af sjálfu sér, að
miðað við þær kröfur, er hann
gerði á hendur sjálfum sér,
þóttu þær kröfur oft of harðar,
ef þær voru yfirfærðar á aðra.
Sumum kann að finnast, að
Steindór hafi efnazt um of á
starfi sínu. En þeim hinum sömu
vil ég benda á, að starfsdagur
hans og starfsævi má teljast ó-
vanaleg. f starfi sínu lagði Stein
dór sannarlega nótt við dag, elja
hans og atorka við starfið var
með þeim hætti, sem óþekkjan-
legt má teljast annarsstaðar.
Hann stóð ávallt sjálfur í brúnni,
fylgdizt með hverri bifreið og
hverjum manni og slakaði
aldrei á stjórninni. Fyrstur til
starfs að morgni og oftast síð-
astur af vaktinni. Og hvíld var
aðeins að fá við hlið símans sem
þá og þegar gat rofnað með upp
hringingu um óhapp, árekstur
og stórskaða eða annað slíkt. En
það var Steindórs aðalsmerki,
við atvinnurekstur sinn, að jafn
vel verstu fréttir af slíku tagi,
röskuðu aldrei ró hans né komu
honum nokkru sinni úr jafn-
vægi. Hann var ávallt stærstur
þegar mest á reyndi.
Að áliti ókunnugra gat Stein-
dór oft verið hrjúfur og máske
virzt fráhrindandi og kom jafn-
vel fyrir, að hann fengi sinn
dóm út frá því, án þess að nægj
anlegt tillit væri tekið til kring
umstæðna. Vinnan er ollum
mönnum nauðsyn, en einhæf ef
henni fylgir ekki nægjanleg
hvíld. Flestir menn eru þannig
settir, að þeir geta tekið sér
hvíld um helgar og komið hvíld
ir og endurnærðir til vinnu sinn
ar af afloknu helgarfríi og stund
um að afloknu vikufríi, t.d. um
Páskahátíðina, En atvinnu Stein
dórs var þann veg háttað, að
einmitt þá átti hann sína erfið-
ustu daga. Viðmót manna hvors
til annars, sitt úr hvorum hópn
um, þegar þannig stendur á,
verður ekki, svo sanngjarnt sé,
rr.ælt eftir sömu reglu.
Uppbygging Steindórs á at-
vinnugrein sinni, ber honum
gott vitni. Hún reyndizt traust,
örugg og affarsæl. Starfsemin
óx jafnt og þétt, en hvergi ras-
að um ráð fram. Hann veitti
miklum fjölda manna atvinnu
er þess var mikil þörf og gerði
fyrirtæki sitt að risafyrirtæki á
íslenzkan mælikvarða.
Eins og áður er fram tekið,
eru þeir nú orðnir margir, sem
unnið hafa á vegum Steindórs
á liðnu 50 ára starfstímabili
Margir koma og margir fara,
eins og títt er um þá, er þessa
atvinnu stunda. Hinir eru líka
margir, sem unnið hafa hjá hon-
um langtímum saman, sérstak-
lega á bifreiðaverkstæði hans,
en húsakynni þar munu vera
hin stærstu sinnar tegundar á
landinu. Samtökum bifreiða-
stjóra og bifvélavirkja sýndi
hann ávallt fulla virðingu og
dóri er í valinn fallinn einn sér-
stæðasti persónuleiki okkar
tíma. Dugnaður hans og atorka
stóð föstum rótum. Ég hygg, að
öllum þeim, er honum kynntust,
verði hann ógleymanlegur.
Talsvert náin kynni mín af
Steindóri sl. 3'8 ár og mörgum
þeim, er hjá honum hafa unnið
fyrr og síðar, gefa mér fullt til-
efni til að álykta að þeir séu
margir sem þrátt fyrir allt senda
honum og aðstandendum hans
hlýjar kveðjur á þessum eftir-
minnanlegu tímamótum.
Jón Brynjólfsson.
t
í dag er til moldar toorinn
Steindór Helgi Einarsson, for-
stjóri, einhver mesti atorkumað-
ur, sem uppi hefur verið í okkar
landi á þesari öld. Hann fædd-
ist í Ráðagerði í Reykjavík, 25.
júlí, 1888. Faðir hans var Einar
Björnsson, tómthúsmaður frá
Öxnalæk í Ölfusi, en móðir
Steindórs var Guðrún Steindórs
sanngirni. Það mun vera álit
þeirra, er þar til bezt þekkja.
Hversdagslíf átti Steindór af
skornum skammti. Hann stund-
aði ekki lúxuslíf. Vinnan var
honum allt og eflaust hefur
hann náð þeim árangri, sem
hann ætlaði sér; að varpa af sér
fjötrum fátæktarinnar, bjóða
öllum erfiðleikum birginn og
verða vel efnalega sjálfstæður.
Fyrir rúmum 4 árum veiktist
Steindór alvarlega og hefur
ekki komið til vinnu síðan, svo
heitið geti. Hann tók þeim erf-
iðleikum sem öðrum með full-
komnu æðruleysi. Gerði að
gamni sínu eftir sem áður í
vinahópi, en hann átti það oft
til að verða fundvís á þá hlið
málanna, sem brosleg var og oft
sagðist honum vel frá kátlegum
atvikum og fyndinn gat hann
verið.
_ Árið 1910 kvongaðist Steindór
Ásrúnu Sigurðardóttur, frá Siglu
vík í Eyjafirði. Varð hjónaband
þeirra með ágætum. Bar Stein-
dór mikla virðingu fyrir konu
sinni alla ævi og mat starf henn-
ar að verðleikum, bæði aðstoðar
starf hennar vegna atvinnu
manns síns og eins hið mikla
starf 'hennar í þágu heimilisins
og barnanna. Þegar árangur af
starfi Steindórs er metinn ber
sannarlega að meta hennar hlut
einnig. Ásrún lézt rúmu ári eft-
ir að Steindór veiktist og varð
það honum mikið og sárt áfall,
öldruðum manninum, komnum
að endadægri. Þau eignuðust 5
börn: tvo syni, Sigurð og Krist-
ján, er nú stjórna fyrirtækinu,
og þrjár dætur, Örmu, Guðrúnu
og Fjólu.
Steindór Einarsson er nú horf
inn af sviði athafnalífsins. Allir
eiga sitt endadægur. Með Stein-
dóttir frá Bjargi í Reykjavík.
Steindór Einarsson var maður
tæknialdarinnar. Hann var einn
ig maður gamla tímans. Hann
valdi sér sem æfistarf það svið,
sem einna stærstri byltingu hef-
ur valdið í lífi almennings á
síðari tímum, þar sem eru sam-
göngur og fólksflutningar á
landi. Þau spor, sem hann skilur
eftir sig að loknum starfsdegi
mun seint í fenna á íslandi.
En eins og svo margir aðrir af-
burða atorkumenn, byrjaði
Steindór með tvær hendur tóm-
ar, en þær voru þróttmiklar,
eins og reyndar maðurinn all-
ur til líkama og sólar.
Á sínum uppvaxtarárum lagði
Steindór stund á trésmíðar, enda
hagleiksmaður mikill, en árið
1910 urðu þáttaskil í lífi hans.
Þá hóf hann að ferja fólk og
farangur úr millilanda og strand
ferðaskipum á Reykjavíkurhöfn.
Fyrst var það handvagninn sem
Steindór notaði undir farangur-
inn í landi, síðan hestvagn, og
notaðist við þau tæki, þar til
bifreiðar komu til sögunnar.
Árið 1915 byrjar Steindór svo
á bifreiðaútgerð, og er meðal
þeirra fyrstu, sem fá ökuréttindi
Var ökuskírteini hans númer 23,
útgefið í Reykjavík. Steindór
byrjaði með eina bifreið, fimm
manna Ford og var þá til húsa
í lítilili kompu undir upp-
gangi á Hótel íslands. Strax í
upphafi gerði hann sér langan
starfsdag og var heimilið ekki
síður hans vinnustaður.
Árið 1919 kaupir Steindór
hornlóðina milli Austurstrætis
og Hafnarstrætis, og á þá orðið
11 bíla, og þar með orðinn
stærsti bifreiðaútgerðarmaður,
ekki aðeins á íslandi, heldur
öllum Norðurlöndum. Hélt hann
þeim sess allt til æfiloka. Strax
í upphafi setti Steindór sér það
mark, að nota sem minnst slitn*
ar bifreiðir, og áleit hann það
hafa gefið sér mjög góða raun
í rekstri sínum.
Ég var svo lánsamur, að kynn
ast Steindóri Éinarssyni mjög
náið og tel mig margt mjög gott
hafa af honum lært. Hann var
duglegasti og mesti starfsmaður,
sem ég hefi kynnst. Oft lagði
hann nótt við dag og um helg-
ar og hátíðir, þegar aðrir hvíld-
ust, vann hann einna mest, en
það tilheyrði óhjákvæmilega
starfi hans.
Steindór var harður maður og
óvæginn, en harðastur var hann
þó við sjálfan sig, enda sést
það bezt á því, að hann var
sjálfmenntaður ef undan er skil
ið barnaskólanám, fátæklegt
sem það var nú á þeim árum.
Ef gera mætti samanburð á
Steindóri og einhverjum afreks-
manni úti í hinum stóra heimi,
myndi ég gjarna líkja honum
við gamla Rockefeler í Banda-
ríkjunum, en eins og hann var
Steindór gæddur fágætum fram
kvæmdahæfileikum.
Steindór Einarsson var reglu-
maður í þess orðs fyllstu merk-
ingu, og stundvísi, sem annara
er sjaldgæf meðal íslendinga,
var eitt af hans aðalsmerkjum,
; og gerði hann harðar kröfur til
annarra í þeim efnum. Komu
þessir eiginleikar ekki honum
eingöngu að gagni, heldur og
öllum þeim fjölmörgu, er dag-
leg viðskipti höfðu við hann.
Margir eru þeir orðnir bifreiða-
i stjórarnir, sem unnið hafa hjá
Steindóri, en síðan orðið sínir
eigin herrar, sem ómetanlegt
gagn hafa haft af að vinna und-
ir hans stjórn. Kunnu margir
ekki að meta þetta, fyrr en þeir
voru farnir frá honum. En Stein
dór þótti líka tryggur og góð-
ur húsbóndi og sannar það sá
fjöldi bifreiðastjóra, verkstjóra
og bifvélavirkja, sem um ára-
raðir störfuðu á hans vegum.
Þann 8. jan. 1910 giftist Stein-
dór Ásrúnu Sigurðardóttur, milc
illi kostakonu. Eignuðust þau
fimm börn, sem öll eru á lífi,
Sigurð, Önnu, Guðrúnu, Fjólu
og Kristján. Konu sína missti
Steindór 14. júní, 1963, og var
Það hans eina verulega áfall
í lífinu.
Þennan merka mann kveðjum
við nú ídag, vinir hans og ætt-
ingjar, með þakklæti og söknuð
1 huga. Sérstakan hlýhug ber ég,
j '"n hann var sonum mínum frá-
bær afi.
Pétur Pétursson.
t
ÞEIR kveðja nú óðum, sem
stigu fyrstu spor sín í þessu lííi
fyrir og um aldamótin síðustu.
Og þótt við séum öll hvert
augnablik þessa jarðlífs að feta
okkur nær því eina örugga lög-
máli þess að ljúka því, valda
þa-u umskipti, þegar eitthvert
okkar hverfur af sjónarsviðinu,
trega og sorg og koma okkur
jafnvel á óvart. Þó að við stönd
um yfirleitt ekki jafn agndofa
gagnvart því, að maður, sem lif
að hefur og starfað langa og far
sæla ævi, ljúki vegferð sinni hér
og ella, varða umskiptin okkur,
sem í einhverjum tengslum er-
um við þann mann, miklu og
leiða hugann að einu og öðru,
sem á daga hefur drifið, ljósi
og skugga í samskiptum, og við
erum þá jafnaðarlega betur und
ir það búin en endranær að sjá
þau samskipti í hleypidómalaus-
ara Ijósi en okkur hættir til t
erli lífs og starfs.
Mig setti hljóðan við andlát
Steindórs Einarssonar forstjóra,
en útför hans er gerð í dag. Sem
starfsmaður hans um árabil lang
ar mig að minnast hans með ör-
fáum orðum. Þau munu þó ekki
varða almenn æviatriði hans,
enda verða þau vafalaust rakin
af öðrum. En að leiðarlokum er
mér bæði rétt og skylt að segja
til húsbónda míns nokkur orð
þakklætis og virðingar.
Framhald á bls 21.
r
)