Morgunblaðið - 29.11.1966, Blaðsíða 13

ÞriðjudagtH* 29. nðv. 1966
MORGU N BLAÐIÐ
13
Úr skýrslu dómsmálaráðherra um athugun
og meðferð dómsmála og dómaskipan
DÓMSMÁLARÁÐHERRA hefur
látið fara fram athugun á með-
ferð dómsmála í landinu. Var
öllum héraðsdómurum landsins
gert að láta í té nákvæma
Bkýrslugerð um afgreiðslu dóms-
tnála efttir nánari sundurgrein-
ingu í einkamál, opinber mál, svo
og fógetaaðgerðir. Auk þess var
leitað álits þeirra um lagfæring-
ar á löggjöf eða framkvæmd, sem
til bóta mættu teljast.
Sigurður Líndal var dómsmála
ráðuneytinu til aðstoðar úr úr-
vinnslu gagna við skýrslugerð-
ina, sem er sú fyrsta sinnar teg-
undar þar að lútandi. Auk þess
hefur dómsmálaráðherra ákveð-
ið að skipa sjö manna nefnd til
að athuga breytingar, sem gera
mætti á dómsskipuninni, og er
hún þannig skipuð að einn full-
trúi er tilnefndur frá hverjum
eftirtalinna aðila: Hæstarétti,
lagadeild Háskólans, Dómarafé-
lagi ísalnds og Lögmannafélagi
íslands. Ennfremur eiga sæti í
nefndinni yfirlþorgardómarinn f
Reykjavík, yfirsakadómarinnn í
Reykjavik og rá'ðuneytisstjórinn
í dómsmála rá ð u ney tin u, sem er
íormaður nefndarinnar. Gert er
ráð fyrir, að nefndin hafi sam-
band við og fylgist með störfum
nefndar þeirrar, sem félagsmála
ráðherra skipaði til að endur-
ekoða skipan sveitastjórnarum-
idæmanna.
Skýrslunni er skipt í tvo hluta.
Annars vegar greinagerð um
meðferð dómsmála, en síðan
ikoma sjö töflur til skýringar. —
Greinagerðinni er aftur skipt í
tvo kafla, sem fjalla annars veg-
er um meðferð dómsmála, en
hins vegar eru birtir hlutar úr
bréfum emlbættismanna þeirra,
eeem spurðir voru.
Vei’ða hér birtir kaflar úr síð-
eri hluta skrýslunnar, þ.e. tillög-
tim emlbættismannanna og töfl-
unum.
Eins og áður var sagt, var ósk-
eð álits embættismanna um það,
hverjar orsakir væru til dráttar
é meðferð dómsmála. Verður hér
gefið yfirlit um það helzta, er
íram kom:
1. Almennt um meðferð mála,
bæði opinberra og einkamala.
A. Vöntun á starfsliðd er atriði,
er vélflestir víkja að, og er þá
bæði átt við fulltrúa og skrif-
Btofulið. Til úrbóta er helzt bent
á, a'ð bæta þurfi launakjör starfs
Éólks.
B. Léleg aðstaða, svo sem ó-
hentugt húsnæði. Að þvd er vik-
ið í bréfi yfirborgardóamarans í
Reykjavík.
C. Ófullnægjandi tækjaútbún-
eður og úrelt vinnubrögð. Er
bent á meiri vélvæðingu og
viinnuhagræðingu til úrbóta á
þessu sviði bæði í bréfi yfirborg-
ardómarans og yfinsakadómar-
ens í Reykjavík.
D. Að dómarastörf séu aðeins
lítill hluti af störfum dómenda.
Benda þeir á þetta sýslumaður
Kúnavatnssýslu, sýslumaður
Bkagafjarðarsýslu og bæjarfógeti
Ólafsfjarðar ,en petta á að sjálf-
Bögðu aðeins við um embættin
titan Reykjavíkur.
E. Sérstakir erfiðleikar á sam-
igöngum í sýslum, sbr. það sem
Eýslumaður Skaftafellssýslu seg
Ir um þetta efni, svo og um-
»næli sýslumanns Barðastrandar-
Býslu og * fulltrúa sýslumanns
Buður-Múlasýslu.
E. Örðugleikar á að ná til að-
ila, vitna og lögmanna, sbr. m.a.
bréf lagadeildar Háskólans.
G. Um úrræði til bóta má visa
til þess, sem greinir hér á eftir,
þegar fjallað er um hvorn mák-
tflokkinn um sig, einkamál og op
inber mál.. Hér sikal þó getið til-
lögu í bréfi lagadeildar Háskól-
ans, sem er á þá leið, að skipuð
verði föst nefnd, sem hafa skuli
vakandi auga með framkvæmd
réttarfars, fylgjast með nýjung-
um og gera tillögur til úrhóta.
2. Um opinber mál séstaklega.
A. Breytt löggjöf.
Yfirsakadómarinn í Reykjavík
gerir ýmsar tillögur um breytta
.löggjöf og skal hér talið það
helzta, sem kemur fram hjá hon-
um.
a) Aðskilna'ður rannsóknar-
valds og dómsvalds.
b) Að unnt verði að Ijúka
málum me'ð dómssátt. Sú tillaga
kemur einnig fram hjá sýslu-
manni Dalasýslu.
c) Að unnt eigi að vera að
Ijúka flleiri málum með 'lögreglu-
sektum. Þá tillögu gerir einnig
saksóknari ríkisins.
d) Gera eigi meðferð málá,
þar sem játning sökunauts liggi
fyrir, einfaldari.
e) Að gera eigi meðferð verð-
lagsmála einfaldarL
B. Breytt framkvæmdaatriði.
a) Að koma þurfi boðun söku
nauts og vitna í betra horf, en
mjög tefji það mát, hversu erfitt
sé áð ná til þeirra. Að þessu
atriði víkja yfirsakadómarinn í
Reykjavík, saksóknari ríkisins,
settur bæjarfógeti á Siglufirði
og sýslumaður Barðastrandar-
sýslu.
b) Að efla þurfi rannsóknar-
lögreglu. Þetta kemur fram hjá
yfirsakadómara í Reykjavík og
bæjarfógeta Akureyrar.
c) Að koma þurfi í betra horf
bókfhaldsrannsóknum í sam-
bandi við sakamál, svo sem með
því að ráða löggiltan endurskoð-
anda (eða endurskoðendur) í
þjónustu ríiksins. Að þessu vik-
ur einkum saksóknari ríkisins,
Sbr. einnig bréf yfirsakadómara
og lagadeildar Háskólans.
og aðilaskýrsdur vélrænt eða
vélrita ætti jafnóðum fram-
burði í þinghaldi.
B. Framkvæmdaatriði.
a) Skipulagsbreytingar innan
embætta. Er einkum að þessu
vikið, þar sem um borgardóm-
araembœttið í Reykjavík er fjall
að, sfbr. það, sem fram kemur
thjá yfiríborgardómara, í ’bréfi
Lögmannafélags íslands og
í framhaldi af greinargerð þess
hjá Vagni E. Jónssyni hrl. Það,
sem einkum virðist valda töfum
á málum hjá því embætti, er,
hversu seint dómari sá, sem
dæma á, fær málið í sínar hend-
ur. Þyrftu því skipulagslbreyt-
ingar að miða að því, áð dóm-
ari sá, sem dæmir, fengi hvert
mál fyrr d hendur.
b) Þá er undirbúningi aðila og
lögmanna þeirra alláfátt og valdi
það töfum á málum, en af því
leiði, að þeir æski endurtekinna
fresta. Kemur þetta fram m.a,
hjá yfirborgardóamaranum í
Reykjavík, í bréfi lagadeildar
Háskólans og ýmsum fleirum.
c) Bent er loks á mikla mála-
mergð og sívaxandi málafjölda,
sbr. þar einkum það, sem kem-
ur fram hjá y f i rborg a rdóm a ra n-
um í Reykjavík, svo og skýrsl-
ur þær, sem hér eru bir.tar,
í bréfi Hákonar Guðmundsson
ar yfirborgardómara kemur fram
m.a., að óafgreidd dómsmál 1.
jan. 1965 voru 942 og skiptust
þannig eftir árum: Frá 19'59 62
máL 1960 36 máL 1961 39 mál,
1962 112 mál, 1963 175 mál, 1964
518 máL
í bréfi Þórðar Björnssonar yf-
irsakadóamra segir m.a.:
Þegar meta skal hversu lang-
an tíma rekstur opinberra mála
tekur hér á landi, verður að hafa
í huga hið aldagamla réttarfar.
Jóhann Hafstein,
dómsmálaráðherra.
ákæruvaldið í höndum lögreglu
og saksóknara. Þessir aðilar rann
saka brot sjálfstætt á fyrsta
stigi safna saman sönnnunar-
gögnum. Þá fyrst þegar lögregl-
an í smærri málum og saksókn-
ari í hinum stærri telur að tek-
izt hafi að afla svo fullkominna
sannana á hendur manni að nægi
til sakfellingar hans, er hann
ákærður fyrir dómstólL
Sönnunargögnin eru þá leidd
1—2
Fjðldl
2-3
Fjöldi
3—4
Fjðldi
4—5
Kjðldi
5—8
Fjöldi
6—7
Fjöldi
7—8
Fjöldl
8—9
Fjöldi
9—10
Fjöldi
Samtals
Fjöldl
mála % mála % mála % mála % mála % mála % mála % mála % mála % mála % mála %
1961 60 33,71 71 39,89 29 16,29 8 4,49 7 3,93 3 1,69 _ _ M _ _ _ _ _ 178 100
1962 71 35,68 72 36,18 36 18,09 15 7,54 3 1,51 1 0,50 1 0,50 _ _ _ _ _ _ 199 100
1963 80 36,36 78 35,45 40 .18,18 15 6,82 4 1,82 2 0,91 1 0,46 _ _ _ _ _ 220 100
3964 3 00 40,49 77 31,17 40 16,19 13 5,26 10 4,05 3 1,22 3 1,22 1 0,40 _ _ _ _ 247 100
1965 104 45,02 71 30,74 33 14,29 8 3,46 9 3,90 5 2,16 1 0,43 231 100
Samtals 415 38,60 369 34,33 178 16,55 59 5,49 33 3,07 14 1,30 5 0,47 2 0,19 - - - - 107S 100
Samtals utan Rcyltjavíkur
3 96 L 61
1962 42 61,77 20 29,41 3 4,41 1 1,47 1 1,47 _ 1 1,47 _ 68
3963 54 66,67 11 13,58 10 12,35 4 4,94 1 1*23 1 1,23 _ _ _ _ _ _ _ 81 100
1964 42 60,87 17 24,64 7 10,14 2 2,90 1 1,45 _ _ _ _ _ _ _ 69 100
1965 32 47,76 19 28,36 9 13,43 2 2,99 “ 3 4,48 - - 1 1,49 - - 1 1,49 67 100
Samtala 231 63,48 79 21,70 34 9,34 10 2,75 3 0,82 4 1.10 1 0,27 1 0,27 - - 1 0,27 364 100
hið sama uppi á teningnum, að
mikill seinagangur er á meðferð
mála hér. Kemur hér margt tiL
en að mínu áliti einkum það,
að gildandi réttarfarsneglur eiga
eikki alltaf við þjóðlíf vort og
þjóðfélagsháttu í dag. Úreltar
réttarfarsreglur og að mörgu
leyti erfið aðstaða dómenda við
starf sitt, gerir það nær ókleiflt
og hafa nægilegan hraða á
rekstri dómsmála.
Úr bréfi Péturs Gauts Kristj-
ánssonar setts bæjarfógeta á
Siglufirði:
Hann segir, að í almennuim
einkamálum beri lang mest á
þvá, að mál dragist vegna þess,
að aðilar óski endurtekinna
fresta og kveði einkum rammt
að þessu, þegar með mál fari
lögfræðingar búsettir utan bæj-
ar. Hér beri sök bá’ðir aðilar,
enda séu mál oft mjiög illa und-
iribúin af hálfu sóknaraðila.
Drátt á opinberum málum tel-
ur hann einkum stafa af því,
hversu oft sé torvelt að ná tii
vitna, sem ef til vill séu dreifð
víðs vegar, en einkum eigi þetta
þó við um sjómenn og aðra þá,
er óreglulega vinnu stundL
Um ráð til úrbóta segir hann
m. a., að þar mundi drýgst
verða, að skapa dómurum þau
skilyrði, að þeir geti helgað sig
sem mest dómstörfum eingöngu
og þurfi í því efni að búa betur
að embættum um starfslið. Einn
þáttur í þvá hljóti að vera betri
launakjör starfsliðs ,svo a<5 sem
hæfast fólk fáist til starfa. Hann
telur, að afnema ætti aukatekj-
ur dómara, en hækka flöst laun.
Jafnframt hækkun launa eigi
að banna embættisdómurum
með öllu afskipti af öðrum opin-
berum málum svo sem stjórn-
málum og launuðum aukastörf-
um á óskyldum sviðum.
Þá segir í bréfi Thodórs B.
Lípdal, prófessors:
Þegar rætt er um öhóflegan
drátt dómsmála, verður að at-
huga, hvers eðllis málið er. Ég
held, að rekstur einfaldra mála
verði almennt ekki talinn veru-
lega átöluverður. Meðferð sumra
þeirra mætti þó væntanlega
gera fljótvirkari. Heyrzt hefur
þó kvartað um, að afgreiiðsla
endurrita gangi hægt hjá sum-
um dóamaraembættum.
Opinker mál aamtala. 1961 83,43 75 13,09 16 2,79 3 0,52 1 0,17 573 100
90,53 50 7,40 6 0,89 5 0,74 3 0,44 _ _ 676 100
1963 88,86 55 9,15 7 1,16 5 0,83 _ _ 601 100
1964 85,75 91 10,63 27 3,15 1 0,12 2 0,23 1 0,12 8S6 100
1965 76,79 152 17,47 34 3.91 9 1,03 7 0,80 - - - 870 100
Samtals 3026 84,62 .423 11,83 90 2,52 23 0,64 13 0,36 - - 1 0,03 3576 100
Taflan sýnir fjölda einkamála, munnlega fluttra, og hundraðshluta þeirra í árum í Reykjavik
og utan Reykjavíkur. Einnig sýnir hún opinber mál samtals á landinu. — Til skýringar skal
getið, að tölurnar 0-1. 1-2 o. s. frv. merkja árafjöldan, sem niá.in voru fyrir dómstólunum.
3. Um einkamál sérstaklega.
A. Breytt löggjöf.
Fáir aðrir en yfirborgardóm-
arinn í Reykjavík víkja að atrið-
um, sem lúta að breyttri lög-
gjöf. Hann telur:
a) Að til bóta yiöi að lög-
festa frumvarp það til laga um
meðferð einkamála í héraðL sem
án árangurs hefur verið lagt
fyrir AlþingL en ekki fengið af-
greiðslu þar.
b) Að dómsmálasikipunina í
'heiid þurfi að endurskoða, þ. á.
m. embættaskipunina I Reykja-
vík. Að þessu atriði er einnig
vikið í bréfi lagadeildar Háskól-
ans og einnig gerir það sýslu-
maður Húnavatnssýslu, en hann
telur, að til athugunar væri að
taka dómarastarfið a’ð nokkru
frá starfi sýslumanna.
c) Yfirborgardómari bendir
og á, að lagabreytingu mundi
iþurfa, ef taka ætti upp vitna-
Allar götur síðan réttarfar Jóns-
bókar var lögtekið fyrir nær-
fellt 7 öldum hefur hvílt á herð-
um dómara rannsóikn hrota og
meðferti refsimála þegar frá upp
'hafi vega hverju sinni. Brot hafa
jafnan verið kærð til hans. Hann
hefur rannsakað þau frá rótum
í dómg yfirheyrt sakboringa,
grunaða og vitni og safnað sam-
an sönnnunargögnum. Á allra
seinustu árum hefir dómari þó
haft lögreglumenn, einkum hér í
Reykjavdk, sér til aðstoðar við
fyrstu rannsókn í sumum mál-
um en þó verður að segja að
enn sé það einkenni á meðferð
brotamála hér á landi að hún
er framkvæmd af dóamara og í
dómi.
Þessi meðfer'ð mála er fyrir þó
nokkuð löngu niður lögð í ná-
grannaríkjum okkar. Þar hefur
lögregluvald og dómsvald verið
aðskiflið. Þar er rannsóknar- og
fram fyrir dóminn, sem staðreyn
ir þau og metur.
Þessi miikli munur á rannsókn
brota hér á landi og í nágranna-
ríkjum veldur því, að þar getur
mál verið mánuðum og jafnvel
árum saman á rannsóknarstigi
ihjá lögreglu og saksóknara áð-
ur en það fer til dómstóla, en
bér myndi sams konar mál alla
jafnan sæta dómsme'ðferð frá
upphafi.
Eiinnig getur umfangsmikil
rannsókn sakarefnis fyrir dómi
'hér lyktað á þann veg, að mái
er alls ekki höfðað, en í ná-
gnannaríkjum myndi slíikt sakar-
efni ekki koma til dómstóls. —
Það er þvií útilokað að bera sam
an tímalengd dómsmeðferðar op-
inberra mála hér og þar.
En hvort sem rekstur opin-
berra mála hér á landi er bor-
inn saman við það, sem er í ná-
grannaríkjum eða ekki, verður
Nokkuð hefur borið á því, að
litilfjöriegum og þýðingarlitlum
málum sé skotið til Hæstaréttar,
svo að málskoti sé beitt til þess
að tefja máL Hæstaréttarlögin
nr. 57/1962 geyma ákvæði, er
ættu að bæta um á þessu sviðL
Hér veHér veltur og mjög á lög-
mannastéttinnL og virðast nokk
ur efni til, að hún beiti agavaldi
sínu meira en verið hefur.
Að því er snertir hin umfangs-
meiri mál er þess að geta, að
d'ómstólaskipan er mjög úrelt og
a'ð litlu leyti miðuð við alkunn-
ar og stórfelldar breytingar á
'byggð landsins og þjóðlifshátt-
um. Margir dómarar bafa og
litla sem enga reynslu um með-
ferð dómsmála, enda eru þau
hrein aukaverk ýmissa þeirra.
Málsmeðferðin er að mörgu leyti
úrelt bæði í einkamálum og op-
inberum málum. Margir dómar-
ar telja mjög erfitt að fá hæft
starfsfólk, ekki sízt fulltrúa, og
þótt það takisL haldist þeim ekki
á slíku fólki. Er einkum borið
við, að betri kjör bjóðist annars
staðar. Ýmsir nefna bankana í
því sambandi og stöður hjá stór-
fyrirtækjum þ. á m. opinberum
og hálfopinberum. Enn er á það
bent, að fasteignasala, verðbréfa
verzlun o. fl. því líkt la'ði menn
að sér. Innra skipulag dómara-
Framhald á bls. 20