Morgunblaðið - 21.01.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. JANÚAR 1967.
B ÚKMEIiTIR - l ISTIR B OKMEITIR - l ISTIR Í ÓKMEiTIR - l ISTIR B OKMEIiTIR — l ,•• I ISTIR
- BÆKUR
Framhald af bls. 15
vonandi enn skarpari yfirsýn
yfir atburði sögunnar og svið
hennar.
JÞetta er bók um ástina, hið
aevarandi viðfangsefni allra rit-
höfunda, og raunar mikilvæg-
asta málið í heimi, svo að ég
taki mér í munn og steli orði frá
andatrúarfólki. í sögu þessari
fellur raunar allt í skugga ást-
arinnar. Hinir miklu viðburðir
heimsins, ættjarðarkenndir og
inngrónustu siðferðisboð lúta
þar í lægra haldi. Maðurinn sem
konan var gift — og hafði að
sjálfsögðu áður unnað, hverfur í
þoku og verður að mannleysu,
þegar til sögunnar kemur holdg-
aður draumurinn um hið ókunna,
elskhuginn þýzki, sem verður í
senn ástmaki hennar og barn.
fíann er ekki leystur af hólmi
fyrr en hún veit, að undir brjósti
hennar bærist nýtt líf og móður-
hlutverk konunnar vaknar.
Þetta er saga um eigingjarna
konu — ósköp venjulega konu.(
Sagan er óvenju vel gerð, inn-
sýn í sálarlíf konunnar rík og
sannfærandi. — En þetta er ekki
nýstárleg bók að listformi. Hún
sver sig í ætt við bækur, eins
og þær voru bezt ritaðar á
Norðurlöndum fyrir tuttugu til
þrjátíu árum.
Þá vil ég nefna eina þýdda j
bók. Dafnis og Klói. Tungutak
Friiiriks Þórðarsonar á þessari
bók er furðulega snjallt. Hann
ritar svo óvenjulega litfagurt og
fornlegt mál — og þó svo eðlilegt
á þessari bók — að H.K.L., Jón
HeJgason og Ólafur Jóhann gera
ekki betur, og er þá mikið sagt.
Ótiúlegt að þetta skuli vera upp
alinn Reykvíkingur.
Snemma á þessu ári kom út
og var sett á svið Dúfnaveizla
Halldórs Kiljans Laxness. Frá
æskuárunum hef ég verið áhuga
samur lesandi Kiljans og dáð
hann umfram aðra núlifandi höf
unda sökum listfengi hans og
mannúðarstefnu — en ég fylgi
honum ekki blindandi og hef
engu um það heitið að gera það
til eilífðar. Síðan Hamsun leið tel
ég Halldór mesta skáld Norður-
landa, jafningja hans munum
við ekki eignast náestu aldirnar.
Ný bók, hvernig sem hún er,
frá hendi Halldórs, sætir jafnan
miklum tíðindum.
Ekki er Halldóri það nóg, að
vera flestum öðrum mönnum
meiri sem ljóðskáld, smásagna-
og skáldsagnahöfundur og nt-
gerðasmiður. Hann þarf einnig
oð vera mikill leikritahöfundur,
Og það á heimsvísu.
Nýjungar í listum eiga sér
venjulega lengri forsögu en ýms-
ir ætla. Forboða þeirra liststefna,
sem síðar komast í tízku mé oft
greina löngu fyrr í verkum hinna
útvöldu snillinga. Svo er t.d. með
fjarstæðustefnuna, sem hin síðari
ár hefur orðið áhrifarikt stíl-
bragð og túlunartæki hjá merk-
ustu leikritahöfundum eftirstriðs
áranna. Öfga og fjarstæðna hefur
«ins og allir vita mjög gætt í rit-
verkum H.K.L. frá upphafi ferils
hans. Og þótt þetta hafi að sjálf-
sögðu komið illa við þá sem tekið
hafa orð hans bókstaflega og
hneykslast, þætti flestum bók-
menntamönnum sjónarsvipur að
ef þessir skemmtilegu drættir
væru burtnumdir.
H.K.L. samdi fyrir mörgum
áruim hið ágætasta leikrit upp
ér Islandsklukkunni, þótt sá
Jeikur hvíli að sjálfsögðu nokkuð
i skugga skáldsögunnar. Nú, —
og fullboðlegir „skemmtunarleik
ir“ eru hin leikrit hans öll.
Blaðamenn hér og erlendis
hafa að sjálfsögðu látið sér títt
wn leikritagerð Halldórs, og
hann tjáir þeim hirspursiaust,
að það vaki fyrir sér, að semja
Jeikrit með sínu eigin lagi, sem
*Wtum nái á nútímafólki — en
w boðskap sinn i þessu formi
twlar hann fátt. Ég er nú svo
#amaldags í hugsun, að mér
virðist það mestu máii skipta
hvaða erindi mikill höt'undur. á
við fólk sitt hverju sinni. Heldur
fátæklegt virðist manni það hjá
höfundi, sem af jafnmiklu hefur
að taka og H.K.L., að gera fjar-
stæðufyndnina um símaskrár-
borðið að jafnfyrirferðarmiklu
tema og hér verður, og fávita-
heimspeki pressarans þætti ekki
merkileg, ef annar væri að henni
nauturinn en hið margfræga
Nóbelsskéld. Það finnst mér
í sjálfu sér vera aukaatriði,
hvort höfundur eins og H.K.L. —
sem með hverri nýrri bók hefur
unnið sér nýja áðdáendur —
tekst nokkurn tíma eða aidrei
það sem hann ætlar sér með
fangbrögðum við vandamál leik
sviðsins. Mér virðist 'hér einfald-
lega blasa við sá mannlegi
breyskleiki stórra manna sem
smárra, að vilja sigra sigursins
ÉG hef náttúrlega séð ýmsar
bækur á liðnu ári, sem ég hef
haft ánægju af að lesa, en ég er
nú ekki reiðubúinn til þess að
telja upp margar bækur. En ég
vil fyrir það fyrsta að það komi
fram sem mitt álit, að ég tel að
það sé töluverð gróska í okkar
bókalífi. Sér í lagi tel ég ástæðu
laust að halda að það sé um
noikkura afturför að ræða hjá
íslenzkum rithöfundum, en það
hefur mikið verið talað og skrif-
að um það að skáldsagan væri
nú í einhverri lægð.
Ég er nú hér úti á Galtarvita
og í mikilli fjarlægð og þar af
leiðandi berast mér bækur ekki
fljótt, en ég fæ gjarnan margar
bækur í einu og les þær eins vel
°g ég get og reyni að bera saman
við það sem skrifað hefur verið
á undanförnum árum. Ég viður-
kenni það ekki sem rétt, að við-
leitni íslenzkra rithöfunda beri
minni árangur nú en hún hefur
gert. Og rökin sem ég get borið
fram í því samibandi eru þau, að
það er miklu meiri fjölbreytni
í því, sem nú er skrifað. Það
hafa komið fram á sjónarsviðið
ungir menn sem gert hafa mjög
virðingarverðar tilraunir. Gallar
verka þeirra eru augljósir, svo
augljósir að þá þarf ekki að
ræða fyrir utan það, að þeir
verða að gera sér það ljóst þegar
þeir leggja of mikla áherzlu á
predikanir, þá brotnar verkið á
þeim. Þetta er þó ekki að mínu
áliti aðaleinkenni íslenzks sagna-
skáldskapar nú, heldur miklu
fremur hitt, það jákvæða.
Nú er líka talað um útgáfu
ævisagna sem einhvert fargan.
Ég verð að segja að það finnst
mér hreint ekki. Sumar þessara
bóka eru mjög góðar, eiris og
t.d. bækur Guðmundar Hagalín
og í þessum bókum koma fram
vegna. Vissulega höfum við sam
úð með þessu braski að vissa
marki. Óneitanlega er allt líf og
starf þessa mikla höfundar stór
kostlegur og merkilegur sjón-
leikur, sem okkur samtímamötm
um hans er líklega ofvaxið að
skýra og skilja.
Að lokum. Þær bækur, sem
mér eru kannski efst í huga,
ætla ég ekki að nefna. Á þessu
ári hafa nokkur listfengustu og
merkustu ljóðskáld okkar sent
frá sér ágætar bækur. Hér eiga
hlut að máli höfundar, sem mér
eru sérstaklega hugþekkir, sum-
ir þeirra nánustu vinir mínir.
En hver lítur sínum aukum á
silfrið. Ég fer ekki nánar út í
þá sálma að þessu sinni, þakka
aðeins og sóka þeim og okkur
öllum til hamingju.
margar merkar heimildir, sem
auka gildi sitt þegar fram líða
stundir.
Ég vil líka taka það fram, að
mér finnst bókmenntagagnrýni
á íslandi mjög neikvæð ekki
hvað sízt þegar fjallað er um
skáldsögur innlendra höfunda.
Það væri mjög auðvelt fyrir okk-
ur rithöfundana að rífa þessa
gagnrýni niður, eiginlega of auð
velt til þess að nokkur rithöf-
undur leggi sig í það. Gagnrýni
þessi er óréttlát og kemur hvað
harðast niður á ungu rit'höfund
unum, því að hinir eldri láta
hana engan veginn á sig bíta.
Bókagagnrýnin áður fyrr var
miklu skaplegri og í meira jafn-
vægi.
Ég er ekki búinn að gera það
almennilega upp við mig sem
kom út núna fyrir jólin og reynd
ar ekki búinn að lesa það nærri
því allt.
Mér þykir ákaflega vænt um
hinn nýja bókaflokk sem Al-
menna bókafélagið er nú að
byrja með. Þar eru nú út komn-
ar tvær bækur: Líf og dauði
Sigurðar Nordals og Kristrún í
Hamravík eftir Guðmund Haga-
lin og þó að sú síðartalda sé
ekki ný á nálinni mundi ég telja
hana beztu íslenzku skáldsöguna
sem út hefur komið á árinu,
enda er þarna um meistarastykki
að ræða.
Nokkrir ungir höfundar hafa
gefið út bækur á árinu og gildir
það um þær sem ég sagði áðan
um tilraunaskáldskap. Þá er
skáldsaga Guðmundar Daniels-
sonar ókaflega virðingarverð, og
Guðmundur er trúr verkamaður í
víngarði íslenzku skáldsögunnar,
sá trúasti um árabil og hann
hefur ekki látið sér bregða við
smámuni. Nýju söguna hans
Kristmanns hef ég ekki lesið, og
því get ég ekki um hana dæmt,
en Kristmann er alltaf góður
verkmaður og kann vel til verka.
Ég hef ekki lesið allar ljóða-
bækur er út komu á árinu, en
með einni undantekningu hef ég
lítið nýtt séð koma fram í þeim
bókum sem ég hef lesið. Ég hef
alltaf haft mikið álit á Hannesi
Sigfússyni sem Ijóðskáldi og hef
enriþá mikla trú á honum, þó
að mér finnist að hann sé á
rangri leið þegar hann gerir
kenninguna að aðalatriði hjá sér.
Það kann ekki góðri lukku að
stýra. Bók Snorra Hjartarssonar
er ég ekki búinn að lesa, en ég
tel víst að hún sé athyglisverð
eins og það sem áður hefur kom
ið frá þeim höfundi.
Ég minntist áðan á eina undan
tekningu þegar ég talaði um að
það virtist vera nokkur stöðn-
un í ljóðagerð. Þessi undantekn-
ing er bók Matthíasar Johannes
sen, Fagur er dalur, en sú bók
var mér mjög kærkomin. Ég
var viss um, þegar ég fékk þá
bók, að lestur hennar mundi
bjóða upp á skemmtun og bók-
menntalega uppörvun eins og
það sem áður hefur frá þeim
höfundi komið. Og ég varð ekki
fyrir vonbrigðum. Þarna er um
að ræða einhverja merkilegustu
bók á sviði ljóðagerðar sem ég
hef lengj séð. Þarna er farin ný
leið og fundinn nýr tónn. Og þó
að maður geti ef til vill ekki
sagt að maður muni ljóðin eins
Spurningunni ætti að vera
auðvelt að svara, ég las ekki svo
mikið.
Fyrsta og jafnframt kærkomn-
asta bókin, sem mér barst í
hendur var bók vinar míns,
Þorsteins Jósepssonar, Landið
mitt. Stórfróðleg og skemmtileg
í senn. En kannski er hún galla-
gripur eins og aðrar bækur;
ekki hef ég þó orð neins fyrir
því, að svo sé, nema þess manns,
sem ég veit ekki til að fari með
staðlausa stafi, Þorsteins Jósefs-
sonar! — Síðara bindi endur-
minninga Sveins Víkings las ég
með óblandinni ánægju. „Sá
heiti blær, sem til hjartans nær“,
andar frá hverri blaðsíðu þess-
arar góðu bókar. — Þá las ég
sagnaþætti Magnúsar á Syðra-
Hóli, eins listfengnasta sagna-
þuls þessa lands. Kannski er það
vegna að ég er Húnvetningur að
mér eru bækur hans einna kær-
astar allra bóka. Þá setti hin
firnaskemmtilega bók Örlygs,
Þættir og drættir, heimili mitt á
annan endann. Örlygur er mikill
furðufugl, enda Húnvetningur í
aðra ætt, svo ekiki er von á
góðu. Sigurður skólameistari
sagði einhverju sinni að hann
kviði því ávallt, þegar nýsvein-
ar úr Húnaþingi kæmu í skól-
ann, vissi sem var, að brugðið
gat til beggja vona um mann-
kosti þeirra og eðlisfar. Gaman
hefði verið að vita, hvernig pilt-
ar af manngerð Örlygs hefði orð-
ið honum viðfangs! Eina ljóða-
bók las ég um jólin og mér til
raunar — því miður. Það var
Síðustu ljóð Davíðs. Að vísu eru
í bókinni mörg góð kvæði, nokk-
ur mjög góð, og fyllilega sam-
boðin þessu óumdeilanlega ást-
sælasta skáldi þjóðarinnar á
þessari öld. En þau eru of fá
miðað við þanri mikl'a fjölda
kvæða og 'kvæðisbrota, sem tínd
eru til. Það þarf engum að
segja, að öll þessi kvæði séu ort
eftir útkomú „,í dögun“. Nei,
þetta er misjafnlega verðmætur
Ég verð nú að taka því fram
í upphafi að ég hef lesið fremur
lítið a fbókum þeim er komu út
núna í haust og fyrir jólin. Ég
hef þó lesið bækur frá þremur
forlögúm að minnsta kosti.
Ég fékk ákaflega skemmtilega
bók um vefnað og las mér margt
til gamans í henni og það vakti
ennfremur athygli mína hversu
bókiií var vel frá gengin. Ég las
V bindi Merkra fslendinga og
þótti sú bók með ágætum góð
og ennfremur get ég nefnt bók-
ina Geir biskup góði sem er sér-
stæð og skemmtileg bók. Bók
Gísla Jónssonar Frá foreldrum
mínum, las ég ennfremur. Sér-
staklega fyrri hluti þeirrar bók-
ar er þægilegur aflestrar og bað
og gömlu ljóðin sem maðuí
kunni eftir einn eða tvo yfir-
lestra, þá syngja þessi ljóð I
manni og gefa einhvera
vissan andlegan hugblæ.
Sérstaklega var sá kafli
bókarinnar er nefnist „Sálmar á
atómöld“, mér hugstæður. —
Mattíhias getur ekki talizt frarXi*
stefnumaður og ekki sækir hana
heldur aftur í tímann. Hann er
alltaf hann sjálfur, og það a»
mikill kostur.
samtíningur, sem safnazt hefur
saman hjá skáldinu gegnum á»*
in og það sniðgengið við útgáfu
bóka sinna. Eftir lestur bókar-
innar fór ég að skyggnast eftir,
hver hefði séð um útgáfu henn-
ar. Það virtist enginn hafa gert,
og er þó dæmalaust með öllu,
þegar um útgáfu á verkum látins
manns er að ræða. Svo virðist
sem einhver hafi bara tekið sér
fyrir hendur að rusla saman
eftirlátnum handritum skálds-
ins og fleygt þeim af hendi inn
í prentsmiðjuna. Slík vinnu-
brögð eru stórvítaverð. Sé svo,
sem ég er elcki í minnsta vafa
um, að í bókinni sé jafnvel urm-
ull kvæða, sem Davíð hefur ekki
viljað birta í fyrri bókum sín-
um, er vilji og réttur látins
manns heríilega brotinn með
birtingu þeirra. Viti Davíð i
þennan heim, er ég hræddur um
hann hafi bölvað hressilega,
þegar hann varð þess vís, að í
bók, sem hafði að geyma svana-
söng hans og helguð var minn-
ingu hans, var birt kvæði eins og
Brúðarnctt, svo að eitt kvæði sé
nefnt sem dæmi. En nóg um það.
er reyndar alltaf gaman að lesa
um þessa gömlu daga. Bók Guð-
únar frá Lundi er ég reyndar
ekki búinn að lesa, en ég hef
alltaf lesið bækur hennar frá
því að hún á sínum tíma gaf út
ákaflega merkilega bók, Dalalíf.
Þó að bækur hennar séu ekki
alltaf jafngóðar er lífshlaup
hennar sem skáldkonu merki-
legt, þar sem hún byrjar að
skrifa um sextugt eftir erfitt
dagsverk. Skáldáhuginn er ber-
sýnilega mikill og frásagnargáf-
an framúrskarandi.
Um jólin las ég svo litla bók
sem hét „Hugsað heim um nótt,“
og er eftir Guðmund Halldórs-
son. Ég hafði gaman af því að
Framhald á bls. 24..
Óskar Aðalsteinn Guðjónsson rithöfundur:
Viðleítnin ber ekki
minni árangur nú en
éður
Guðmundur Frímann skáld:
Ekki nogu vandað til út-
gáfu á Ijóðum Davíðs
Krisfmann Guðmundsson rythöfundisr:
Hef lesið nokkrar
athyglisverðar ksekur