Morgunblaðið - 13.05.1967, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1967.
Þessi sumarbústaður
í Miðfellslandi við Þingvallavatn er til sölu, ásamt
vatnabát með mótor. Teikning liggur frammi á
skrifstofunni. — Upplýsingar gefur
Fasteignaþjónustan
Austurstræti 17 3. hæð — Sími 1-68-70.
Baðherbergisskápar
Fallegir
Vandaðir
Nýtízkulegir
Laugavegi 15,
sími 1-33-33.
Sálarrann-
sóknarfélag
Islands
heldur skyggnilýsingafund að Sigtúni (við Austur-
völl) fimmtudaginn 18. maí kl. 20.30.
Miðill er: HAFSTEINN BJÖRNSSON.
Pantaðir miðar sækist á skrifstofu S.R.F.Í. Garða-
stræti 8, þriðjudag 16. maí og miðvikudag 17. maí
frá kl. 17.30 til 19 báða dagana. Uppselt. En ósóttir
miðar, ef einhverjir verða, seldir við innganginn.
STJÓRNIN.
Tryggið yður gegn vatnsskaða með því að nota
koparpípur til hita- og vatnslagna.
EINFALT — ÖRUGGT
Þessar ágætu vörur höfum við ávallt í miklu úrvali
í verzlun okkar.
Gjörið svo vel að leggja inn uppdrátt af kerfinu og
fagmenn munu annast afgreiðslu.
BRAUTARHOLTI 4, RVK — SÍMI 19804
VERZLUN — HITALAGNIR — VERKSTÆÐI.
Skrifla
eflir Braga Krisfjónsson
Hreinferðug er histórían
sanna
hvar fortalt skal nú einn
smúla frá:
Sorgleg blífur endalykt illra
manna
ætíð hittir refsvivöndur þá.
Herrann ætíð hreinferðugur
blífar,
hann er líka sem einn
sláttumann,
hver í burtu heila grasið
hífar,
hvorki rós né jasmín skánar
hann.
Þetta er nú ekki amalegur
kveðskapur og varla trúa menn
því, að vísukornið sé eftir dreng
barn á 16. ári , ort 1915 af Jóni
þeim Helgasyni, sem lengi hef-
ur rýnt í gömul handrit í Dan-
mörku.
Mér kom þetta erindi í hug
við lestur kvers eftir Halldór
Laxness, íslendingaspjalls, þar
sem skáldi heggur og leggur
með orði sínu á allar hliðar,
sannleg fingrafimi a la Lizt, tíð-
kryddað erlendum fræðiheitum
og frösum, eins og venja var
í veglegri þýzkum heimspekirit
um frá 19. öld.
Annars er kynlegt og hér er
reynt að tala út frá nokkuð al-
mennu viðhorfi, að H. Laxness
skuli á síðari árum verða orð-
inn eins konar háspekilegt tákn,
yfirskilvitlegt efstastig, likt og
t.d. Sigfús Elíasson eða Grétar
Fells. Að vísu er sænska aka-
demían ólíkt virðulegra apparat
en t.d. Dulspekistofnunin, hver
veit þó slíkt? I vitund margra
er hinn duglegi rithöfundur,
þetta frægasta skáld okkar á síð
ari öldum, orðið að einhverri
skrítinni meiningarleysu í fín-
um ramma, sem eiginlega megi
ekki taka mark á, þar sem eng-
inn hlutur í heimi sé í raun
nokkurs verður, nema e.t.v. að
þéra hundinn sinn. Kannski vex
svokölluðum almenningi, þess-
um gráa massa, aðeins í augum
urleg frægð skáldsins, allar
þrjú eða fjögurhundruð bóka-
þýðingarnar, kannski aðeins
öfund út af velgengni manns,
sem aldrei hefur „difið hendi
í kalt vatn.“
Miðþyngdarstaðir þjóðlífs.
Hjá íslenzkum nútíma er
skáldskapur og menning ekki
það, sem orðabókarmenn myndu
geta kallað „miðþyngdarstaði
þjóðlífs." Góðu heilli liggja
ekki allir íslendingar yfir skræð
um. Samt munu hér á lífi með
sóma 2—3000 aðiljar, sem gætu
kallað sig rithöfunda, ef þeir eru
slíkt, sem sent hafa frá sér
frumsamin verk síðustu 20—30
árin, þar talið vitranafólk og
upp úr. Líka eru vísnagerðar-
menn að áliti fræðimanna ekki
undir 5000, margir því miður
óprentaðir. Allt bendir þó til að
sá flokkur verði úr sögunni um
næstu aldamót eða fyrr, ef þá
hefur tekizt að lokka sveitafólk-
ið í svokallaða byggðakjarna
eða þéttbýli, á fínu máli sam-
yrkjubú, eins og nú þykir æski
legt.
Viðfangsefni fslendinga síð-
ustu áratugi hefur verið að
reisa landið úr þeirri dönsku
rúst, sem það var grafið í nokkr
ar aldir. í því samfélagi er ekki
menningin heldur bankarnir
hjarta þess, sem oft er nefnt
villuorðinu „þjóðarlíkami."
Þangað rennur almenningur
með fé sitt, en bankarnir dæla
því síðan út til hinna ýmsu
hluta eftir því sem við á hverju
sinni. Stjórnmálamennirnir eru
á hinn bóginn heili sama lík-
ama. Öllum er það Ijóst. Það
var íslenzkt brotasamfélag þess
arar aldar, sem fæddi af sér
undrafuglinn H. Laxness og
veitti honum yrkisefni við hæfi.
Af meðfæddum gáfum, alþjóð-
legri menntun og furðuleikni
gaf hann stórum heimi merki-
lega mynd af landi, sem er ör-
brot í þjóðahafinu. Gremja ís-
lendinga í garð síns stóra nóbels
sprettur meðfram af því að út-
lendingar skuli lesa með ánægju
lýsingar hans á okkur. Æði
mörgum mun líka seint lærast
að líta á sum rit hans sem skáld
verk, heldur lýsingar á tilgreind
um lifandi fyrirmyndum sam-
tímans — hvort sem hæfa er í
eða ekki.
Áhrif skálds.
Enginn myndi hafa trúað því
fyrir svo sem fimmtíu árum, að
Halldór Guðjónsson frá Laxnesi
ætti eftir að verða jafnfrægur
kónginum. Þá skrifaði höfund-
urinn margar stuttar sögur í
barna- og dýraverndunarblöð,
oft undir dulnefnum. Er leitt,
að í hinu mikla og víða ítar-
lega verki Peters Hallbergs
skuli ekki vera skýrt frá þess-
ari starfsemi, vissulega er hún
hluti af merkri heild, þótt hún
sé ekki jafn glatt póleruð.
Stundum í því verki hr. Hall-
bergs er sem viðfangsefnið hafi
á dulrænan hátt tekið frammí
fyrir höfundinum og hvíslað:
hér þarf meira sálarstríð, hér
eitt stykki efasemd um Guð eða
Staiín, hér dyttinn og þa'- datt-
inn. Líka er vöntun, að nefna
ekki útgáfu og ritsmíðar H.L.
í gamanblaðinu Láka, sem hann
stóð að ungur með Tómasi Guð
mundssyni.
Áhrif H. Laxness á samtíma
bókmenningu era auðvitað ali
mikil. Þó eru þau enn mjög
óskýr. Sumir ungir höfundar
hafa étið svo yíir sig af hon-
um eintómum, að þeir eru eins
og hvimleið kartr.ógl á fallegri
stórutá. Góðu heilii hefur hann
þó haft þroskvekjandi áhrif á
marga aðra.
Þótt undarlegt megi heita, eru
það ekki verk hans, sem enn
hafa valdið stórum hvörfum í
skrifum ungra merkishöfunda,
heldur sjálf persóna skáldsins
— einkum eftir að hann fékk
sænsku verðlaunin. Sumir
yngri höfundar hafa, auk þess
að ala í brjóstinu leyndan
draum um Svíakóng og kjól,
reynt að samsama sig hætti og
sið H. Laxness. Ræða þeirra og
viðhorf taka mið af honum. Á
fáum árum hafa ótrúlega marg-
ir alvarlegir menningarpostular
agað rödd sína til dýpri seims
en þeim er eðlilegur, gæti slíkt
aukið þeim andagift í sama
mæli. Stórköflóttar jakkaflíkur
eru löngu orðnar hinn viður-
kenndi klæðnaður meiriháttar
fagurkera. En nú hefur skáld-
ið verið myndað með lopa-
peysu um hálsinn og er vert
að gefa því gaum. Jafnvel
skringilega löguð gleraugu, sem
H.L. bar stundum fyrir nokkr-
um árum við betri kringumstæð
ur, svo sem hjá Stúdentafélag-
inu, sáust fljótlega á nefjum
ýmissa aðdáenda hans.
Prjónastofa
Símar 52050 og 51551.
með fullkomnum vélum fæst til leigu. Gott tæki-
færi fyrir þá sem reka saumastofu. Sameign kemur
til greina. Tilboð merkt: „Prjónastofa — 922“
sendist afgreiðslu blaðsins.
Röntgenaugu skáldsins sjá land-
ann í nýju Ijósi.
Háttur skálda.
Háttur skálda í íslenzku þjóð
félagi er æði sundurleitur. ís-
lenzkt samfélag er dálítið sveigj
anlegt og veitir allgott rúm, á
meðan slíkt er nokkurn veginn
innan skynsamlegra marka.
Margir yngri listamenn og
skáld kunna bezt við sig í bugð
óttum straumi ævintýralífs, una
ekki að berast á færibandi
borgarlifnaðar. Fyrir nokkrum
árum bjó t.a.m. vinur minn
Jónas E. Svafár, verkamaður og
skáld, stórgöfugur maður, í
tjaldi sínu marga mánuði í Vatns
mýrinni í miðri Reykjavík og
vildi helzt ekki nærast af öðru
en rúgbrauði og lýsi. í gleði
sinni keðjaði hann saman einu
atómljóðin, sem hafa verið
smíðuð á íslandi og dró dular-
fullar myndir, sem kannski
þykja góðar þegar hann verð-
ur dauður. Okkur smáborgur-
um virðist stundum andi þess-
ara fugla reika í fullkomnu ráð
leysi ekki síður en fætur þeirra,
en svo kemur einn góðan dag
í ljós, að þeir hafa í miðju kóf-
inu skapað listaverk. Og þá er
gremjulegt að geta ekki sent
séníið með lífstíðarnesti út í
Drangey, kannski bara fyrir
stutta sögu eða smáljóð, nú eða
jafnvel leikrit. Skítug spanjóla,
grænn hattur, einkar mæðuleg-
ur svipur eða illskulegt glott,
hendur á baki og vesældarlegt
hökt eru oft merki þess, að
stórkostlegt listaverk sé í fæð-
ingu.
Aðrir listamenn eru stórum
spakari. Þeir eru daglega við
störf eða hafa viðunandi em-
bætti með höndum. En þetta
eru djúphyggnir gruflarar, sem
eru skáld um helgar og í frí-
um, sitja og draga saman fagr-
ar bókmenntir, sem falla mörg-
um vel í geð. Þótt surnir þeirra
virðist ógn teprulegir, eru þetta
hinar leitandi sálir, sem oft
vinna góð verk, gera engum
mein og mest er jú vert að all-
ir séu ánægðir.
Fyrirmynd.
Þótt enn sé það viðhorf
margra Þingeyinga, að Halldór
Laxness hefði bezt verið geymd
ur áfram innan klaustursmúra,
er hann samt sá aðili, sem ung-
ir íslenzkir rithöfundar ættu
helzt að geta tekið sér til fyrir-
myndar. Kannski hafa þeir
ekki við honum í ritleikni fyrr
en á efri árum. En æskuverk
H. Laxness eru heldur ekki hót-
inu skárri en margra þeirra
manna, sem litla athygli hafa
vakið seinni ár. Þótt þeir geti
ekki numið af honum gáfuna,
geta þeir tamið sér hið gullna
hóf síns stóra nóbels í hagrænni
sýslu. Lika kynnt sér feril hans,
hvernig hann lifði og hrærðist
og tók smám saman þátt í að
skapa nýja menningarstrauma
síns tíma og hvernig hann snauð
ur maðurinn og fákænn í ver-
aldarefnum framan af, varð það
afl, sem æ mun lifa í íslenzkri
menningu.