Morgunblaðið - 28.07.1967, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JÚLÍ 1967
Stuðlar - strik - strengir
Virt tónskáld austanhafs
— umdeildur vestanhafs
Þrjátíu ár liðin frá því George Gershwin leið
George Gershwin. Myndin var tekin í júlímánuði 1935, þegar
hann var að vinna að óperunni „Porgy and Bess“.
í ÞRJÁR vikur sat ungi
maðurirm við píanóið öllum
stundum svo að oft heyrðist
varla mannsins mál í hús-
inu. Faðir hans lét líka mál
ið til sín taka. „Stattu þig
nú, strákur“, sagði hann,
„það er aldrei að vita nema
þetta eigi eftir að verða eitt
hvað sem hlustandi er á“.
Árangur erfiðis unga
mannsins fékk heitið „Rhap
sody in Blue“ og gerði Ge-
orge Gershwin frægan í
skjótri svipan. Þessi jazz-
sinfónía hans, sem kölluð
var, var ólík öllu öðru, sem
áður hafði komið, nýstár-
legt sambland af jazztónlist
og sinfóníu, sem óðara
hreif hugi manna.
Sdðan rak hverit tónverkið
annað og lög Gersihwins voru
á hvers manns vörum í Banda-
ríkjunum næsitu árin. Þau
urðu þó vonuim færri, þvá hann
lézt þrettán árum eftir að
„Ribapsody in Blue“ var fyrst
ledkin opinberlega. Það var í
júlímánuði 1937 og þá var
Gershwin aðeins 38 ára gam-
all. Banamein hans var æxli á
heila.
Þess verður að vísu ekki
minnzt sérstaklega í ár að nú
eru liðin þrjátíu ár frá daiuða
Gershwins, en að vanda verða
haldnir margir tónleikar, bæði
austanhafs og vestan, þar sem
leikin verða verk hans, um
fjörutíu, að því er við bezt
vitum, og flestir í júlí. En þeg-
ar horft er um öxl þrjá éiratugi
aÆtur í tímann, hvert er þá
mat manna nú á tóniiist George
Gershwins, þessa vinsæla
bandaríska tónsmiðs af rúss-
nestoum Gyðingaættum?
„Hann er umdeildur hér í
Bandaríkjunum ennþá“, segir
bróðir hans, Ira GerShwin, sem
nú stendur á sjötugu, maður
feiitlaginn og með bankastjóra-
svip, og hefur vindil í munn-
inum miðíjium. Ira samdi texta
við mörg kunnustu sönglaga
bróður síns, s.s. „Embraceable
you“, „Fascinating Rythm“ og
„Nice work if you can get it“.
„í Evrópu“, segir Ira, „þykir
„Porgy and Bess“ vel teljandi
með öðrum óperum. Hér heima
eru enn margir sem halda því
fram að hún eigi ekkert skylt
við sí'gilda tónliist. Samt er veg-
ur Georgis bróður alltaf að auk-
ast þótt hægt fari. Louis Unter-
meyer skriifaði til dæmis bók
nú fyrir tveimur árum um 100
mestu menn tuttugustu aldar-
innar. Hann taldi þar upp fjög-
ur tónskáld og Georg var eitt
þeirra“.
Paul Whiteman, „Konungur
jazzins", sem áður var kallað-
ur, sá er Gershwin samdi fyrir
„Rhapsody in Blue“, er ekki
myrkur í máli um álit sitt á
honum. „Ekki vil ég lasta okk-
ar mörgu og ágætu sinfóniutón-
®káld“, segir Whitman, „ned,
engan veginn, en Gershwin tók
þeim nú öllum fram. Hann
varð fyrstur manna til þess að
taka jazzinn, tilfinninguna fyr-
ir jazzinum, og sameina sinfón-
&ku formi án þess að misvirða
sinfóníuna að nokkru. Ég held
að Gershwin hafi haft meiri á-
hrif á sinfóníutóniist út um
heim en nokkurt annað nútíma
tónsfcáld“.
Ferde Grofe, höfundur
„Grand Canyon“-svítunnar, sem
er vinsælt verk og víða leikið,
færði „Rhapsody in Blue“ í
hljámsveiitarbúning og lék á
annað píanóið — en Gershwin
sjálfur á hitt — þegar verkið
var frumflutt í New York 1924
af 18 manna hljómsvei/t White-
manis. Grofe er nú hálfáttræður
Og býr í Santa Monica í Kali-
forníu. Honurn farast svo orð
um Gershwin: „Hann skipaði
sjáifum sér sesis, sem enginn
hefur sezt í enn eða komizt
nærri að gera. La-gvísi hans var
frábær, hann gat ekki samið
annað en það sem hafði mikið
lag. „Rhapsody in Blue“ er
mjög gott dæmi um samitvinn-
un þessarar lagvísi hans og
tæknilegrar_ snilii á sviði tón-
fræðinnar. Ég 'held það eigi eft-
ir að lifa um aldur“.
Irving Berlin, hinn vinsæli
höfundur „Alexanders Ragtime
Band“, „Always“, „White
Christmas“, „Remember“, „God
bless America“ og ótal margs
annars, lauk Mka lofsorði á
Genshwin þar sem komið var
að máli við hann í New York.
„Það bezta og sannasta sem
um verk GerShwins verður
sagt núna, að þrjátíu árum
liðnurn eða því sem næst frá
því þau voru samin, er það að
þau eru ferskari og njóta meiri
vinsælda en þau gerðu um
hans daga“.
Tónsmiðurinn Hoagy Gar-
michael, sem frægastur er af
laginu „Stardust", minnist
Genshwins sem góðs vinar og
félaga í tennis og segir: „Hann
vann jafn kappsamlega að því
að vinna mig í tennis ag hann
vann að því að semja góða tón-
list“ og getur þess einnig að
hann hafi verið örlátur á holl-
ræði um tónlist þeim er tii
hans leituðu um slífct.
George Gershwin fæddist 28.
september 1898, í Brooklyn, og
var næstelztur sona Morris og
Rose GerShwin, sem reyndar
hétu þá Gershowitz og vonu
innflytjendur til Bandaríkj-
anna, rússneskár Gyðingar.
Þau skírðu þennan son sinn
Jakob en kölluðu jafnan Georg
og breyttu síðan ættarnafninu
eftir að piltur gerði það í upp-
hafi tónlistarferiis síns.
Það var fiðluleikur eins
námsfélaga Georgs í barna-
skóla, sem fyrst vakti áhuga
hans á tónlistinni. Hann var þá
látinn læra á píanó og var
mjög iðinn og ástundunarsam-
ur við námið. Fjórtán ára gam-
all var hann svo langt kominn
að ihann gat leikið hvaða lag
sem var í hvaða tóntegund sem
var og fimmtán ára gamall var
hann ráðinn að tónlistarútgáfu-
fyrirtæki einu að leita uppi ný
lög fyrir söngleiki, kynna þau
og koma á framfæri. Um svip-
að leyti fór hann líka sjálfur
að reyna að semja dægurlög og
var hið fyrsta þedrra gefið út
1916. Það var „When you
want’ em you can get ’em".
Sama ár samdi hann tónlist
við söngleikinn „La, la, Luc-
ilie“ og skömmu síðar kom svo
metsölulagið „Swanee“.
Á öðrum og þriðja áratug
aldarinnar voru þeir bræður
George og Ira höfundar að
mörgium vinsælustu söngleikj-
unum á Broadway og samdi þá
Georg lögin en Ira gerði text-
ana við þau. Meðal þessara
söngleikja má nefna: „Lady he
good“ með laginu „The man I
love“, „Oh, Kay“ með laginu
„Someone to wateh over me“,
„Funny Face“ með laginu „S’
wonderful", „Girl Crazy“ með
lögunum „But not for me“ og
„Bidin’ my time“ og „Strike up
the Band“ með lögunum „Of
thee I sing“, „Love is Sweep-
inig the Country“ og „Winter-
green for President“.
Tónleikarnir sem áður sagði
frá og Paul Wlhiteman stóð fyr-
ir, voru haldnir í „AeóLian
Hall“ í New York síðdegis 12.
febrúar 1924 og báru heitið
„An Experiment in American
Music“. Whiteman bað Gersh-
win að semja fyrir tónleikana
all-langt verk, sinfónískt verk,
sem þó bæri merki bandaríska
jazzins.
Ferde Grofe, sem bjó verkið
í hljómsveitarbúning, eins og
áður sagði frá, sótti handritið
tii Gershwins, eftir því sem
verkinu miðaði áfram, eitt blað
ið af öðru, snyrtilega skráð
hendi tónsmiðsins unga. Hann
á þesisi blöð ennþá í fórum sán-
um, en frumbandrit sjálfs hans
að hljómsveitarbúningi „Rhap-
sody in Blue“ er nú varðveitt
í bókasafni Bandaríkjaþings í
Washington.
Paul Whiteman sagði um
tónleikana: „Þegair við byrjuð-
um að leika var ég með tárin í
augunum og þegar kom að
blaðsíðu 20 í handritinu var ég
hágrátandi. Seinna sagði Gerish
win mér að honum hefði orðið
svipað um, en ekki veit ég þó
hvort hann táraðist".
Árið 1935, þegar Gershwin
hatfði lagt síðustu hönd á
„Porgy and Bess“, fór fjöl-
skyldan til Hollywood og þar
sömdu þeir bræður Georg og
Ira lög fyrir kvifcmyndir, m.a.
fyrir myndina „Shall we
Dance?“, sem Fred Astaire og
Ginger Rogers léku í, lögin
„They can’t take that away
from me“, „They all laughed"
og „Let’s Call the Whole Thing
ofif“ og fyrir „A Damsel in
Distresis“, „A Foggy Day in
London Town“ og „Nice work
iif you can get it“.
Síðasta lagið sem Gershwin
samdi var „Love is here to
Stay“, sem hann gerði fyrir
„The Goidwyn Follies“ 1938 og
var svo aftur sungið tólf árum
síðar í myndinni „An Ameri-
can in Paris“, sem þau léku
aðalhlutverkin í Gene Kelly og
Leslie Caron.
SjúMeiki Gershwins gerði
fyrist vart við sig á tónleikum
þar sem hann lék með Fíl-
harmóníuhljómsveitinni í Los
Angeles með því að hann vissd
þá ekki af sér í nokkrar sek-
úndur. Síða-r varð ljóst að um
æxli á heila var að ræða og
var Gershwin skorinn upp við
því í júnímánuði 1937, eins og
áður sagði, en lézt nokkrum
kkxkkustundum eftir uppskurð
inn.
Ira Gershwin hefur séð um
fjárreiður fjölskyldunnar eftir
að bróður ihans leið og m.a.. hef-
ur hann haft umsjón með ó-
prentuðum verkum hans, sem
Ira segir að séu milli 50 og 75
og verði að öllum líkindum
endanlega ráðstafað á þessu
ári.
(Endursagt úr AP-grein
eftir Gene Handsaker).
Ferde Grofe, höfundur „Grand Canyon“-svítunnar, bjó „Rhap-
sody in Blue“ í hljómsveitarbúning. Hann heldur hér á nótna-
handriti Gershwins að verkinu.
Utsala
Karlmannaföt frá kr. 990.— -, drengjaföt frá 900.—
Stakir jakkar frá kr. 800.— -, rykfrakkar frá 945.—
ÚLTÍMA, Kjörgarði.
BEZT að auglýsa
i Morgunblaðinu
Atvinnurekendur
Þeir atvinnurekendur sem hafa starfsfólk búsett
í Kópavogi og hafa ekki enn sent lista yfir starfs-
fólk sitt eru hér með áminntir um að gera það nú
þegar að viðlagðri ábyrgð lögum samkvgsmt.
Bæjarfógetinn í Kópavogi.