Morgunblaðið - 28.07.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ* FÖSTUDAGUR 28. JÚLÍ 1907
17
MÖGULEIKAR SÓSÍALSKA MEIRI-
HLUTANS í DANMÖRKU
Eftir Cunnar
Rytgaard frétta-
ritara Morgun-
blaðsins í Kaup-
mannahöfn
Kaupmannahöfn, 20. júlí.
„NÚ verður sósíalska meiriihlut-
anum beibt“. Þetita slagorð hefur
hlljómað í Danmörku aftir þing-
kosningarnar þann 22. nóvemlber
í fyrra. Sósialdemókratar fengu
72 þingmenn og SósiaLski þjóð-
flokkurinn 20, þannig að sósí-
ölisku flókkarnir höfðu hlotið
meirihluta. Kröfurnar um að nú
ökuli natfaera þessa meiri'hluta-
aðstöðu hafa verið hvað hávær-
asbar frá stéttarfélögunum. En
hver hefur raun á orðið? Ef til
vill er of isnemmt að dæma. Á
hinn bóginn hafa tvö atriði ný-
iega talað s-ínu máli um mögu-
leikann á sósíaiisma í fram-
kvaemd í Danmörku í dag.
Hér er um að ræða aukafund
Sósíaiska þjóðflokksins um síð-
usbu helgi og ákvörðun stjórnar
skipasmiöastöðvarinnar „Bur-
meister ag Wain“ um að loka
skipasmíðastöð fyrirtaekisins (og
þá sérstaklega nýbyggingadeild-
inni).
Ekki verður annað sagt en að
þessi aukafundur Sósíalska þjóð-
flokksins hafi orðið allviðburða-
ríkur, að minnsta kosti æbti það
við, ef um aðra stjórnmálaflokka
væri að ræða, en hér er á ferð-
inni nýr stjórnmálaflakkur með
Aksel Larsen í broddi fylkingar.
í þessum „klofningsflokki“ hans
kennir margra grasa. I>ar eru
garnlir kommúnistar, óánægöir
eósíaldemókraitar og loks ungir
kjósendur með sterka þjóðernis-
kennd, sem aðhyllast aifistöðu
Sósíallíska þjóðflokksins gegn að-
gerðunum í Víetnam. Aö mörgu
leyti er þetta því „vakninga-
fflokkur" ag mörgum af kjósend-
urn flokksins hefur fundizt ský-
laus aiflstaða hans til málefna sú
eina rébta. En þegar þingmanna-
talan jókst úr 10 upp í 20 og
stjórnarsamstarf við Sósíaldemó-
krata kom til greina, urðu mikl-
ar breytingar á. Nú varð flokk-
urinn ábyrgur aðili.... og hann
tók á sig ábyrgð.
Eftir kasningarnar hóf Afcsel
Larsen viðræöur um samvinnu
við sósíaldemókrata ásarnt þeirn
tveimur þingmönnum Sósíalska
þjóðfilokfcsins sem fremstir hafa
staðið, þeim Morten Lange, sem
er prófessor í grasafræði, og Bouil
Dam, háskólafiormanni. Einnig
kom þá til tals að Sósíalski þjóð-
flokkurinn tæfci þábt í stjórnar-
myndun ag fengi ráðherraemb-
ætti. Síðan hefur átt sér stað
isamstaða sósíalska meirihlutans
um möng málefni og þá fyrst ag
frernst samþykkt á endurskoðun
skattalöggjafarinnar. f henni
Éeist samþykkt á lögum þess
efnis að atvinnuveitendur taki
af launum til skattgreiðslu laun-
þega, niðurfelling á skattafrá-
drætti, sem giflit hefur fram að
þessu og samþykkt fyrir áknenn-
um neyzluiskabti, hinum svokall-
aða verðaukaskabti eða „moms“,
eins ag Danir kalla hann. Fram-
krvæmd þessa verðaukasfcaibts or-
sakar hækkun á öllum vörum og
þar með gerist það óvenjulega,
að sósíalskur meirihluti sam-
þykkir nýjar skattaólögur, sem
verða tfl. þess að allar nauðsynja
vörur hækka, matvörur sem
annað. Þetta kom ekki síður á
óvart, þar sem Sósíalski þjóð-
fflokikurinn hafði rekið kasninga-
banáttu sína gegn verðauikasfcaibt-
inum. Aíksel Larsen fékk þó sam-
þykkt ýmiis áíkvæði, isvo sem það,
að hert var á hækkun skattstig-
ans ag á skattaafskrift í ýmsum
greinum abvinnulifsins og hækk-
un á föstum skattafrádrætti
launþega.
En samþykktin á „moms“-lög-
'unum varð ásteytingarsteinn inn-
an flokiksins. Og þegar flokks-
forustan fór einnig að tafca ó-
Ijósari afstöðu í utanríkismálum
þá var ekki lengur til setunnar
boðið, en Sósíaliski þjóðflokkur-
inn og Sósíaldemókratar hafa
mjög ólíka stefnu í þeim málum.
Nú myndaðist vinstri-álma inn-
an flokksins ag á þá sveifina
'hölluðust einnig margir hinna
ungu nýkjörnu þingmanna, þeir
sem kallaðir hafa verið „óreyndu
öflin'. innan þingsins. Þegar kall
að var saman til fundar, fékk
almenningur tækifæri til að
fylgjast með deilunum.
I fyrstu var tekið til umræðu,
hvort fundurdnn skyldi vera op-
inn blaðamönnum. Hægri-armur-
inn vildi lokaðan fund, en vinstri
armurinn, þeir óánægðu, vildu
hafa hann opinn. Samþyk'kt var
síðan með atkvæðagreiðslu að
hann skyldi opinn.
Aksel Lareen sagði í stjórn-
mála-yfirlýsingu sinni m.a., að
aðalverkefni filokksins væri
ekki „að boða blessun sósíalism-
ans um allar jarðir“. Auk þess
sagði hann: „Það sem við getum
boðið þeim, sem eiga við nú-
gildandi vandamál að etja, hlýt-
ur að bygigjast á raunhæfum
framkvaemdum í dag“. Allur
málfilutningur Larsens mótaðist
af þessari stefnu. Hann vildi
verja þá stefnu sem þingflokk-
urinn hefur fylgt eftir kosninig-
arnar, „mo(ms“-lagin og annað.
Larsen lauk ræðu sinni á þennan
veg:
„Við vitum að til eru öfl bæði
samþykktum þessa fundar".
Þessari ögrun AkseLs Larsens
til vinstri-armsins var ekki látið
ósvarað. Erik Sigsgaard, kennari,
tók næstur til máls. Hann kom
fyrst á þing í nóvember, en hef-
ur áöur hafit afskipti af stjórn-
málum sem fulltrúi í borgarráði
Kaupmannahafnar. Honum var
fagnað um leið og hann sté í
stólinn með mínútulöngu lófa-
klappi. (Blaðamenn, sem við-
staddir voru, sögðu að betri róm
ur hefði yfirleibt verið gerður að
iræðum vinstri-armsins Iheldur en
flokksforystunnar og fyigjenda
Ihennar).
Erik Sigsgaard sagði meðal
annars: „Sá dagur má ekki líða
að við beitum okkur ekki fyrir
boðun sósíalismans. Þjófflfélag
okkar er sjúkt, og við viljurn
'berjast fyrir frjálsu sósíölsku
þjóðtfélagi. Við verðum að velja
til forystu þá, sem betur halda
fram stefnu flokksins en þeir
gömlu hafa gert“.
Jens Otto Krag.
í flokknum og utan hans, sem
fylgja gagnstæðri skoðun, nefni-
lega peirri, að við eigurn ebki að
ganga til samstarfis og sízt við
Sósíaldemókrata, heldur eigi
flokkur akkar að vera hreinrækt
aður andstöðu- ag umbótaflokk-
ur. Ég læt nægja að benda á
Mtið rit efitir Lenin um pólitíska
barnasjúkdóma til lestrar. Við
ættum að vera upp úr þeirn
vaxnir.
Umskiptin á stjórnmálaástand-
inu í Danmörku gátu ekki oiðið
án akkar. Þau verða ekki langæ,
ávextir þeirra verða ekki full-
þroska og koma ekki að notum,
án þess að Sósíalski þjóðtflokk-
urinn þekki sinn vitjunartíma,
möguleika og ábyrgð.
Viljinn er tfyrir hendi hjá með
limum flokksins og kjásenduim
hans. Sameinumst um að láta
hann koma í dagsins Ijós með
Aksel Larsen.
Fyrsta daginn tóku 50 ræðu-
menn til máls, en funóurinn stóð
þrjá daga. Þar áttust við ýmist
andstæðingar eða fylgjendur
þingflokksins. Aksel Larsen ag
fylgjend'ur hans héldu því fram
að þingflofckurinn hefði haldið
fram flokksstefnunni, sem sam-
þykkt hetfði verið á síðaista
flokkstfundi í samstarfinu við
Sósíaldemókrata. Andstæðingur
flofcksforystunnar, sem reyndar
er kvæntur konu, sem nýlega
hefur fengið sæti á þingi, Piu
Dam, sagði, að fram að þessu
hefði samistarfið við Sósíaldemó-
krata ekki borið annan árangur
en þann, að Sósíaldemókratar
hefðu fengið vilja sinn. Só hinn
sami hélt því einnig fram að
Aksel Larsen veitti ekfci af að
sækja námsikeið í marxisma.
Annan fundardaginn kvaddi
Pia Dam sér hljóðis og hélt því
fram, að þingifknkknum hefði
verið þröngvað til að samþykkja
verðaukasikattinn, ag ein fflokkis-
systir hennar á þingi ítrekaði
það einnig. Aðrir meðlimir þing-
flokksins sagðu, að þeir heifðu
greitit lögunum um verðauka-
skattinn atkvæði si'tt af firjélsum
vilja en hefðu ekki orðið fyrir
neinum þvingunum. Þá sagðd Pia
Darn: „Menn mega kalla mig ráð
villtan kvenmann. En ég hef áð-
ur bent á ólýðræðislegar aðtfarir,
sem beitt hefur verið innan þing
flakksins“.
Þá voru lagðar fram tillögur
frá vinstri-arminum um jatfna
skiptingu á valdaafistöðu innan
flokiksins. Aksel Larsen skyldi
ekki bæði vera filókkstfiormaður,
formaður þingflokksins, jatfn
framt því að vera formælandi
flokksinis ú þingi. Útkoman varð
þó sú, að málið var sett í netfnd
og verður þvi ekki afgreitt, fyrr
en á næista flokksþingi.
Síðasta fundardaginn var tekið
fynir aðal-vandamálið: Stefnu-
yfirlýsingar og kasning í mið-
stjóm.
Stefnuyfirlýsingarnar báru
vissulega fyrst og fremist keim
vinstri-armsins, en allar tiflgát-
ur um, að það væri ætlun Aksels
Larsen að segja af sér ráðherra-
embætti, voru kveðnar í kútinn.
í yfirlýsingunni segir, að Sósí-
alski þjóðflakkurinn skuli halda
áfram samistarfi við Sósíaldemó-
krata svo lengi sem unnt er, en
þó halda skýlausri afstöðu til á-
greiningsa'triða í fjármálum, ut-
anrikismálum og hermálum, því
á þann hátt einan væri hægt að
komast endanlega að viðunandi
samkom.ulagi.
Með þeseu er gerð glögg grein
fyrir ágreiningsatriðum Sósíalska
þjóðflokksins og Sósíaldemó-
krata og ennfremur, að samvinn-
an sem hófst í vor um lagafrum-
vörp gefur ekki sanna mynd af
afistöðu flokkanna hvoris til ann-
ars, en stjórnarsamstarf krefist
einingar, sem ekki er fyrir hendi.
Og vins'tri-armurinn gekk enn
lengra í yfirlýsingunni:
„Sósíalsiki þjóðflokburinn á
ekki að vera „haladræsa“ Sósíal-
demóikrata. Sásíalski þjóðlflokk-
urinn vill ekki neita þátttöku í
pólitískum samningaumleitunum,
en það er ekki verkefni filokks-
ins að verja og skýra þær sam-
þykktir, sem gerðar hafa verið,
þar sem þær eru andstæðar
stefnu flokksins og geta orðið
flokknum skaðlegar bæði inn á
við og út á við“.
Svo segir í stefnuyfirlýsing-
unni. Blöðin skýra þetta á mis-
munandi hátt. Sumir álíta, að
þeir nýju menn, sem kösnir
Ihafa verið í miðstjórnina eigi
ekki annarra úrkosta en fylgja
gömlu stefnunni, ef nakkur ár-
angur á að nást. Aðrir eru þeirr-
ar skoðunar, að nú verði Aksel
Larsen óhægara um vik við
flokkisstjórnina og Sósíaldemó-
kratar og sitjórnin verði ekki
eins fús fil samsfarfs. Sumiir
halda því jafnvel fram að Sósíal-
demókratar verði að leita sam-
stanfis við borgaraflokkana á ný.
Afcsel Larsen var endurkjör-
inn í öll embætti Sín, en aðeins
99 af 159 tfullltrúum á þinginu
grei'ddu honum afkvæði. Einnig
vakti það furðu, að Morten
Lange, sá sem hefur verið hægri
hönd Aiksels Larsen frá stfotfmm
filokksins, ag ritsitjóri málgagnls
ins, Gertf Petersen, voru ekki
endurfcjörnir í miðstjórnina. Kon
urnar tfvær, sem höfðu haldið
uppi mestri gagnrýni, fengu hins
vegar sæti þar. Sömuleiðiis Erik
Siglsgaard. Einn af þeim gömlu
frá kommúnistadögunum, hinn
harðskeytti formaður prentaratfé-
lagsins í Kaupmannahötfn og nú-
verandi borgarstfjóri, Willy
Brauer, var kosinn í miðstjórn-
ina með flestfum atfkvæðum.
Hann lét litið til siín taka á þing
inu, svo báðir armarnir töldu
hann sín megin. Vinstri-armur-
inn stakk upp á honum í for-
mannssætið, en hann atfþakbaði
sjálfur. f borgarstjóraembæittinu
er hann álitinn ðhlutdrægur,
hefiur vafalaiuist oflt verið talinn
„ósósíalsbur“ meðal starfismanna
hjá Sporvögnum Kaupmanna-
hatfnar, en þar hefur ýmsum ný-
'Skipunum verið komið á.
Þar sem einnig átti að „beita
sósíalska meirihl'urtanum", var
vandamiálum þeim, sem skipa
smíðaistföð Burmeister og Wain á
við að stríða. Lengi hefiur verið
taprekistur á stöðinni og á aðal-
fiundinum, sem haldinn var á
þesisu ári, bar stjórnin fram til
lögu um að leggja niður ný-
byggingadeildina, þar sem hætta
var á, að hún mundi ganga að
öðrum deildum dauðum, ag þá
fyret og firemst hinni heims
þefloktu dieselvélaverksmiðju. —
Tapið nemur milljónum danskra
króna í ár.
Tillagan vakti geysilegtf upp-
nám, vegna þess að næði hún
firam að ganga, yrðu 4750 manns
sviptir atvinnu sinni. Verkamenn
og Sósíalski þjóðflokkurinn
kröfiðust þess að ríkið hlypi und
ir bagga, svo til þessára fram:
kvæmda kæmi ekki. Forsætiisnáð
herrann tók þessu með meiri
varúð. Hann bauð fram aðstoð
til þess að útvega skipasmíðastöð
inni viðskipti við Rússland og
Brasiiiíu. Stjórnin samþykkti á
aðalfundinum að láta tfara fram
óviihalla rannsókn á málinu.
Nefnd sérfræðinga var kosin og
henni áttu sæti Otto Miilfler,
ráðuneytisstjóri, H. C. Gudnason,
prófessor (af íslenzkum ættum),
Verktfræðiskólinn og Viggo Nör-
by, fiorsitjóri lánastofnunar rfkis-
ihs til skipasmíða. Rannsóknir
nafndarinnar leiddu í ljós, að
rekstfur stöðvarinnar var mjög
öhagstfæður. Með ríkjandi fyrir-
komulagi nýtist aðeinis 50%
vinnutímans og nefndin gagn-
rýndi bæði verkamennina ag
stjórnina. En rannsóknin leiddi
líka í ljós, að enn yrði tap á
rekstrinum í nokkur ár, þó að
skipa'smíðastöðin fiengi samninga
um smíði á fjórum frystiskipum
frá Rússlandi og tveimur olíu-
flutfningaskipum frá Brasitíu.
Stjórnin samþykkti því nýlega
að leggja niður nýbyggingadeild-
ina.
Forsvarsmaður verkamann-
anna við stöðina, Bjarne Jensen,
hefur staðið sig vel við að vekja
atfhygli á málinu og skapa úlfia-
þyt í kringum það. Farin var
kröfuganga til Kristj ánkborgar
til að ná sambandi við stjórnina,
og síðan hafa átt sér stað stöð-
uigar viðræður á milli fiorsvars-
manna og stjórnarmeðlima. Atf
hálfu ríkisstjórnarinnar hetfur
verið sagt að hún sé fús til að
taka málið til athugunar vegna
miikilvægis þess í atvinnu- og
þjóðhagsmálum. Hún mundi á-
byrgjast tryggingu annað hvort
tfrá iðnlánasjóði eða beintf firá
ríkissjóði, þó aðeins með því
skilyrði að stjórn skipasmíða-
stöðvarinnar leggði fram fasba
áætlun. S. V. Heineke, stjórnar-
flormaður stöðvarinnar, afiþafck-
aði þetta tilboð, og sagði, að það
væi eklki rökfræðilega rétft að
þiggja ríkisstyrk þar sem stöðin
væri rekin með halla. Þá lýsti
forsætiisráðherrann, Jens Otto
Krag, því yfir, að ríkisstjórnin
mundi, að svo komnu máli, gera
það sem hægt væri til að tryggja
þessu fiólki atfvinnu £ samvinnu
við Stjórn stöðvarinnar og stfétta-
félöigin. Ríkisstjórnin mundi
veita fjárstyrk til endurhætfing-
ar verkamannanna.
Enn er þó sá möguleiki fyrir
hendi að verkamennirnir taki
sjálfir að sér retostur stöðrvarinn-
ar. Forsvansmenn þeirra hatfa
tekið málið til athugunar og fyrr
verandi forsætisráðherra, Viggo
Kampmann, var hlynntur þeirri
lausn. Hann hefur lýst því ýfir,
að ríkisstjórnin hafi vanrætot
skyldur sínar gagnvart skipa-
smíðaistöðinni að hans áliti.
En hvað segja sósíölsku ötflin
um þeissi afskipti ríkiisstjórnar-
innar í þjóðnýtingarátrt?
Sósíalski þjóðflokkurinn hefiur
gent grein fyrir afstöðu sinni f
yfiirlýsingunni frá flakiksþingin'U.
Þar hetfur afetaðan gagnvart Bur
meiister og Wain-málinu tekið
nokkrum stakkaskiptum, því i
henni segir:
Sósíalski þjóðfilokkurinn vill
vinna að því að nýi meirihlutinn
beiti sér fyrir eflingu á afiskipt-
um hins opinlbera i þjóðihagsmál-
um. Menn eiga efcki að taka við
kapítaliskum þrotabúum, en
krefjast þess að 'hið opinbera
taki upp strangara etftirlit með
bönkum og tryggingafélögum o.
s. frv.
Og hvað segir land'ssamband
stéttafélaga?
Þegar verkamenn hjá Bur-
meister og Wain hötfðu tekið þá
ákvörðun að reyna að taka að
sér rekstur fyrirtækisins með
styrk frá því opinbera, kom yfir-
lýsing frá landsambandinu. Þar
sagði:
Fjármálanefnd landssambands
stéttafélaga héfur á fundi sínum
í dag tekið til umræðu ríkjandi
ástand hjá nýbyggingardeild
Burmeister ag Wain. Fjármála-
nefndin fylgist af miklum áhuga
með framvindu þeirra mála.
Fjármálanefndin hlýtur að
horfast í augu við þá staðreynd
að stöðvun rekstursins er óum-
Framhald á bls. 24