Morgunblaðið - 06.10.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. OKT. 1967
17
Vísindamenn í sumarönnum Vísindamenn í sumarönnum Vísindamenn í sumarönnum
FAGUR ER FISKUR í SJÚ
Gunnar Jónsson, fiskifræðingur, segir frá venju-
legum fiskum og óvenjulegum
STUNDUM sjáum við í blöð-
unum fréttir af undarlegum
og sjaldgæfum og jafnvel
einstæðum fiskum, sem
veiðzt hafa úti á rúmsjó, eða
fundizt reknir á fjörum.
Svona fiskar eru kærkomnir
vísindamönnum, sem rann-
saka þá hátt og lágt og auka
nokkru við þekkingu manns-
ins á náttúru jarðarinnar.
Þegar slíkur merkisfiskur
kemst undnir manna hendur
Gunnar Jónsson,
fiskifræðingur.
\
er eins víst að Gunnar Jóns-
son, fiskifræðingur, fái hann
til athugunar. Hann er vís-
indamaðurinn, sem við tölum
við í dag.
Gunnar Jónsson er fæddur
í Reykjavík árið 1935. Hann
varð stúdent frá Menntaskól-
anum í Reykjavík árið 1955,
hóf nám í fiskifræði í Kiel
árið eftir og lauk þaðan dr.
rer. nat. prófi árið 1963. Eft-
ir það var hann eitt ár í há-
skóla Washingtonríkis við
framhaldsnám og störf. Síð-
an hefur hann unnið í Haf-
rannsóknastofnuninni með út
sýni yfir Kolbeinshaus til
Esjunnar.
iÞegar við óskuðum eftir að
fá að kynnast sumarönnum
Gunnars Jónssonar var hann í
sumarfríi og taldi fátt frásagn-
arvert úr því. En fyrr var hann
í sjóferðum til rannsókna að
hætti fiskifræðinga.
Humar og rækja.
— Frá því um miðjan apríl og
viku fram í maí, var ég í rækju-
leit á Skagafirði, Eyjafirði,
Skjálfanda og Axarfirði á m.b.
Jörundi Bjarnasyni frá Bíldu-
dal, sagði Gunnar. Þetta er af-
bragðsbátur og ágætismenn sem
eiga 'hann. Þeir voru með hann
og sáu um veiðarnar.
Við leituðum þarna fram og
aftur og fundum víðast hvar
eitthvað af rækju, en hvergi
nærri nóg. Og kuldinn ætlaði
okkur lifandi að drepa.
Við vorum þrír héðan úr
Reykjavík, ég og tveir aðstoðar-
menn. Annar þeirra var kokk-
ur. Það verður að hafa góðan
kokk í vísindaleiðöngrum.
Eftir þessa ferð fór ég í hum-
arleit og rannsóknir með varð-
skipinu Maríu Júlíu. Við merkt-
um um þúsund ihumara, en fund-
um lítið, enda hefur humarver-
tíðin verið dauf í ár, miklu
daufari en í fyrra. í stað hum-
ars fengum við ýmis furðudýr
og furðufiska, meðal annars 6
- fiska einnar tegundar, sem ekki
hefur áður fundizt hér við land.
Nafnlausir fiskar.
Við vorum að toga í útanverðu
Lónsdjúpinu og komið lítið upp
af fiski, ‘heldur kórall og ýmis-
legt annað, sem fiskimenn eru
ekki hrifnir af. Kokkurinn, sem
var orðinn leiður á bra'sinu og
kominn upp á bátadekk, tók
eftir þessum fiskum, þar sem
þeir flutu með skipssíðunni, og
vildi vita hvað þetta væri. Að-
stoðarmaður minn hafði snör
handtök og gómaði einn fimm,
en sá sjötti fannst seinna í kór-
öllunum.
Fyrst héldum við að þetta
væri seiði, en við nánari athug-
un — við tókum kvarnir úr ein-
um til aldursákvörðunar — kom
grema
kosti!
þá til ættar að minnsta
Ekki er ennþá búið að gefa
þeim nafn á íslenzku, en ætli
Ingimar Óskarsson finni þeim
ekki einhvert fallegt íslenzkt
nafn, eins og öðrum sjávarkvik-
indum, sem hafa fundizt í seinni
ennþá, þar eð engin stóra bromsa
hefur veiðzt hér við land síðan
sá bandaríski kom með þessa
tilgátu.
Þótt skömm sé frá að segja,
hef ég meiri áhuga á þessum fá-
séðu fiskum en nytjafiskunum,
nema þegar nytjafiskurinn er
kominn soðinn, eða steiktur á
diskinn hjá mér. Annars eru
ýmsir þessara „ónytjafiska" Sgæt
ir til matar, svo sem sandhverf-
an og guðlaxinn, og þegar við
erum búnir að svala fróðleiks-
fýsn okkar á slíkum fiskum, ét-
um við stundum það sem eftir
er. En stundum eru þeir svo
litlir að það tekur því ekkL

s ..~v"i r x
María Júlía er miki'ð notuð í rannsóknarferðir
í ljó's, að þetta voru fullvaxnir
fiskar, þótt litlir væru, aðeins
6-10 cm á lengd. Þeim var síðan
dengt í formalín til frekari
rannsóknar í landi.
tíð.
ar.
Hann er aðalskírarinn okk-
Gestir.
Það sem af er þessu ári h-öfum

Ónefndur fiskur.
Við athuguðum þá, Guðni
Þorsteinsson, fiskifræðingur og
ég, og tókst okkur við illan leik
og með aðstoð góðra manna að

Guðlaxinn kominn á spjald.
við fengið talsvert af merkileg-
um fiskum. Ég hef verið að
stússa við að halda þeim saman.
Meðal þeirra merkustu eru svart-
hveðnir, silfurbrami, sem hefur
einu sinni áður veiðzt hér við
land, vartari, sem ekki hefur
sézt hér við land fyrr, guðlax,
sandhverfa og makríll, sem skýzt
stundum hingað sunn-an úr álf-
unni. Flesta þessa fiska er ýmist
verið að stoppa eða því er lokið
og þeir eru komnir í safnið okk-
ar.
Stundum er komið til okkar
með allskonar bæklaða fiska og
með ýmisiegar meinsemdir og
æxli. Þeir eru venjulega keyptir
í fiskbúðum og þykja undar-
legir þegar á að fara að matreiða
þá.
En einn er sá fiskur, sem ég
bíð stöðugt eftir. Það er stóra
bromsa. Ýmislegt er dularfullt
við þann fisk hér við land.
Bjarni Sæmundsson getur um,
að hann Ihafi veiðzt fyrst hér
við land árið 1908. Síðan hef-ur
hapn veiðzt hér við og við.
Bandarískur fis-kifræðingur hef-
ur getið sér þess til, að þetta
sé fisktegund, sem finnst við
strendur Ameríku, en ekki hefur
vgrið unnt að rannsaka þetta
Steinbiturinn getur bitið frá sér.
22. júlí fór ég í þriggj-a vikna
ferð kringum landið með Maríu
Júlíu. Svona rannsóknarferð er
farin á Ihverju ári og fiskar
merktir og mældir og taldir og
kvarnaðir. Núna merktum við
þorsk, ýsu, skarkola og steinibít.
Það er ákaflega spennandi að
merkja steinibít, því að hann
brýzt um á sporð og hnakka og
er alls ekki hættulaus að fást
við hann sökum grimmdar. Sem
betur fer höfum við aðstoðar-
mann, sem er svo handfljótur,
að hann er búinn að merkja
steinbítinn og varpa honum í
sjóinn áður en honum gefst ráð-
rúm til þess að opna ginið. Hjá
öðrum er 'þetta hrikaleg barátta,
sem stundum endar með því að
steinbíturinn merkir merkingar
manninn með tönnunum.
Um þessar fundir fæst ég við
rannsóknir á steinbítum við ís-
land. f hringferðinni voru
merktir um 100 steinlbítar, en
áður var búið að merkja eitthvað
á annað hundrað og ákvarða
aldur um 400 fiska. En það vant-
ar ennþá mikið á að unnt sé
að hafa veruleg not af þessu.
Tilgangur þessara athugana á
steinbítnum er, að fá nokkra
heildarmynd af lífi ha-ns og lifn-
aðarháttum á líkan hátt og gert
er við aðra nytjafiska hér við
land.
Ég hef hug á að komast á
hrygningarstöðvar steinbítsins
út af Vestfjörðum í vetur. Þar
hrygnir hann á 170-200 metra
dýpi frá því í nóvem-ber og fram
í febrúar. En þá er komið út fyr-
ir umráðasvið þessa þáttar.