Morgunblaðið - 15.05.1968, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. MAf 19®8.
Hlutverk og aöstaöa stjórn-
valda til áhrifa á iðnþróunina
Erindi Jóhanns Hafstein, iðnaðarmála
ráðherra, flutt á iðnþróunarráðstefnu
sjálfstœðismanna 2. — 4. maí síðastl.
Virðulegu ’þátttakendur í iðn-
þróunarráðstefnu Sjálfstæðis-
manna!
Segja má, að það geti verið
' nokkurt álitamál, hversu lítil eða
mikil afskipti stjórnvalda skuli
vera í samfoandi við þróun at-
vinnugreina, iðnaðar sem ann-
arra. Að mínum dómi á
hlutverk stjórnvaldanna, ríkis-
stjórnar og Alþingis, fyrst og
fremst að vera slíkt að veita at-
vinnugreinunum atfoeina hverju
sinni, miðað við breytilegar að-
stæður frá ári til árs. Aðstaða
stjórnvalda til að veita slíkan
atfoeina er að sjálfsögðu mjög
misjöfn og mótast af þróun efna
hagsmála almennt.
í>að liggur þó í augum uppi,
að það er fyrst og fremst á sviði
löggjafar og fjármála sem stjórn
völd landsins hafa aðstöðu til að
láta í té sinn atbeina, jafnframt
undirbúningi og rannsóknum
nýrra möguleika. Stundum
þykja afskiptin ef til vill of mik
il, í annan tíma of lítil, og hér
sem endranær er það vandinn
að rata meðalhófið.
Stefna ríkisstjómarinnar skýrt
mörkuð
Ríkisstjórnin hefur lagt megin
áherzlu á, að iðnaðinum mætti
vera fullljóst, að hverju hún
stefndi í stórum dráttum í sam-
bandi við iðnþróunina í landinu.
Hefi ég jafnan gert samtökum
iðnaðarins grein fyrir viðhorf-
um ríkisstjórnarinnar á hverj-
um tíma, foæði í sambandi við
ársþing iðnrekenda, þing Lands-
samfoands iðnaðarmanna og í
annn tíma.
Ég vil rifja upp í örfáum orð
um ýmsa megindrætti þessara
mála, sem ég gerði grein fyrir
á fundi Félags íslenzkra iðnrek-
enda 5. febrúar 1966,en þar sagði
ég m.a.:
Ríkisstjórnin vill stefna að
því, að ríkja megi jafnrétti milli
aðalatvinnuvega landsmanna og
að því er unnið, að hagsmunir
einstöku atvinnugreina séu ekki
fyrir foorð foornir.
í öðru lagi sé að því stefnt að
létta tollum af vélum og hráefn
um iðnaðarins, samfara því að
tollum sé almennt aflétt til þess
að veitá almenningi ódýrara og
betra vöruval, og draga með því
úr dýrtíð i landinu. Séð verði tii
þess, að iðnaðurinn í landinu
njóti í þessu sambandi eðlilega
aðlögunartíma, og ráðstafanir
gerðar í lánamálum og á annan
hátt til að gera honum auðveld-
ara að tileinka sér ýmsa tækni
og aukna hagræðingu og fram-
leiðni til eflingar þessari at-
vinnugrein í frjálsari viðskipt-
um.
Haldið verði áfram að efla
Iðnlánasjóð svo að iðnaðinum
skapizt viðunandi -stofnlánaað-
staða, jafnframt því sem gert er
ráð fyrir, að aðstaða hans
bankakerfinu haldizt til jafn?
við aðrar atvinnúgreinar.
Ríkisstjórnin hefur stuðlað að
því að hefjast megi í landinu
nýjar atvinnugreinar á sviði iðn
aðarins, þar sem horfur eru á,
að verð og gæði standist erlenda
samkeppni og þjóðhagslega mik-
ilvægt að slíkar atvinnugreinar
eflizt, svo sem innlend stálskipa
smíði, samfara endurbyggingu
gamalla og úreltra dráttar-
brauta, og efling fiskiðnaðarins,
m.a. með niðursuðu og niður-
lagningu sjávarafurða til út-
flutnings.
Sett hafa verið lög um rann-
sóknir í þágu atvinnuveganna,
og þar með stórefldar rannsókn-
ir á sviði iðnaðarins á vegum
tveggja stofnana, Rannsóknar-
stofnunar iðnaðarins og Rann-
sóknarstofnunar byggingariðn-
aðarins.
Stefnt hefur verið að virkjun
stórfljóta landsins, byggingu
stórra orkuvera, sem séu grund-
völlur og orkugjafi fjölþættrar
iðnvæðingar í landinu. Orkuver
landsins sem eign íslendinga en
til þess að virkja megi í stórum
stíl, og undir lántökum verði ris-
ið á sem hagkvæmastan hátt, er
tryggi ódýrari raforku, og til
þess að styrkari stoðum sé rennt
undir atvinnulíf landsmanna,
verði erlendu áhættufjármagni
veitt aðild að stóriðju ef hag-
kvæmt þykir samkvæmt mati
hverju sinni, og landsmenn brest
ur fjárhagslegt bolmagn eða að-
taða.
Ríkisstjórnin hefur leitað og
mun leita samráðs og samvinnu
við samtök iðnaðarins, Félags ís-
lenzkra ðinrekenda og Landsani
bands iðnaðarmanna um hags-
munamál iðnaðarins, og stefnir
að því að efla samstarf þessara
aðila við iðnaðarmálaráðuneytið
og þær stofnanir iðnaðarins, sem
undir það heyra, svo sem rann-
sóknastofnanirnar og Iðnaðar
málastofnun íslands.
Viðhorf í tollamálum:
Við setningu ársþings iðnrek-
enda 29. apríl 1966, gerði ég
alveg sérstaklega grein fyrir við
horfum og stefnu ríkisstjórnar-
innar í tollamálum, m.a. vegna
þess að ég taldi að mikilvægt
væri, að iðnaðinum væri full-
ljóst að hverju kynni að stefna.
Of langt mál væri að rekja þetta
nú nánar, en rifja mætti
upp einstök atriði. Ég minnti á
gagngerðar umbætur, sem orðið
hefðu í íslenzkum efnahagsmál-
um. Verzlunin hefði verið gefin
frjáls, höftum á framkvæmdum
hefði verið aflétt, gengisskrán-
ingin hefði verið leiðrétjt. Þess-
ar umbætur hefðu haft víðtæk
áhrif til þess að örva vöxt þjóð-
arframleiðslu og auka velmegun
í landinu. Ég minnti á að það
tollakerfi, sem við byggjum við,
væri að verulegu leyti mótað á
tímum hei mskreppunmiar og
þeiinra efnahiaigisörðuglelka, sem
við átfcum við að etja á árun-
-um eftir styrjöldiana. Þetta tol la-
'kerfi væri í ósaimræ>mi við nú-
venamdi aðstæður í efnahagsmál-
um og við þá stefniu, sem fylgt
hefði verið í viðskiptaimiálum í
nágraninalöndum okkar. Athug-
amir, sem gerðar hefðu verið á
áhirifum himma háu tolla hér á
lamdi bentu til þess, að þeiir
hefðu verið þróum efmahagslífs-
inis skaðlegiir og gilti það einmig
um iðniaðinn sem heild, emda
þótt mikill toMavemd á sumum
sviðum hefði stuðfeð að vexti
einstakira greina hans. Síðan er
gerð nánari grein fyrir aðgerð-
um ríkisstjómairinmiar í tóllamái
um og verð ég að láta mér nægja
hér að vitna til þeiss, emda að-
gengilegt fyrir ráðstefnuna.
Iðnþróunarlöggjöf:
Mig lamgar nú tii að minnast
mokkruim orðum á ýmsa löggjöf
síðari áma, sem öJil smertir aiveg
sórstakiega iðmþróum í landinu.
Sett eru ný iög um Iðnaaðr-
málastofnun ísliandis árið 1962.
Árið 1962 eru einnig sett heim
ildarlög fyirir ríkisstjórnina til
þess að ábyrgjast lán til þriggja
skipasmíðastöðva, og 1965 eru aft
ur seitt lög um heimild fyrir
ríkisstjórmina til þess að ábyrgj
ast lán til byggimgar dráttar-
brauta og skipasmíðastöðva. Og
á síðaista Alþingi voru afgreidd
lög, sem heimila ríkisstjóminni
að ábyrgjast lán allt að 50 millj.
kr. til þess að efla skipaismíða-
stöðvarmiar í lamdinu, og.þá jafm
framt ákveðið að ríkisóbyrgð-
irnar megi nema allt að 80%
Jóhann Hafstein.
af verðmæti viðkomamdi fram
kvæmda, miðað við 60% áður.
Á síðustu árum hafa veæið sett
mjög .merk lög um Iðnlánasjóð,
en árið 1963 voæu sett ný lög
um sjóðinn að lokinni vaindlegri
heilHarendunskoðuin, en þessi lög
gjöf markar tímamót, og með
henni grundvallast upphaf að
sterkum stofnlánasjóði fyrir iðn
aðinn. Þá Voru tekiin í lög á-
kvæði um iðnlánasjóðsgjald, sem
iðnreksturinn greiðir sjálfur til
Iðníánasjóðs, og nemur það ár-
legum tekjum fyrir sjóðinn um
20 millj. kr. eins og nú stendur,
en jafnframt hefur ríkisstjóm-
in á undanförum árurn gengist
fyrir lánveitingu ti'l sjóðsins til
endurútláraa samkvæmt foeimild-
um, sem veittar hafa verið í iðn-
lánasjóðslögunium, og ríkissjóður
leggur sjóðnum 10 millj. kr.
framlag áriega. Við Iðnlána-
sjóð hefur verið stofnuð hagræð
ingalánadei'ld, einnig iiániadeild
veiðafæraiðnaðarins til sérstakB
stuðnings þeirri atvinougrein, og
á síðasta Aiþingi voru afgreidd
ar breytingar á iðnlánasjóðslög.
um, sem stuðluðu að því að veita
tilstyrk heildarsamtökum iðnað-
arins, Landsambandi iðnaðaa
manna og Félagi íslenzkra iðn»
rekenda, j'afnfnamt því sem
veiðafæraiðnaðurinn var enn
veitt nokkur aðstoð. Ráðstöfunar
fé Iðnilánasjóðs hefur farið sí-
vaxandi frá ári til árs, og ruem-
ur nú árlega á ainniað hundrað
miillj. kr. Jafnframt þessu hefur
Iðnaðairbankinn verið í stöðug-
um vexti till mikils framgangs
fyrir iðnaðinn, en iðnaðurinn að
öðru leyti notið siinnar fyrri hluit
deilllar í bankakerfinu almennit.
Árið 1963 voru sett lög um
Tækniskóla íslands, sem haáa
mikla þýðingu fyrir Menzkan
iðniað, og aðra tæikniþróun at-
vinnugreina í landinu.
Árið 1964 voru sett lög um
kísilgúrveirksmiðju við Mývatn,
og þeirn síðan breytt í endan-
legt horf árið 1966.
Árið 1964 eru sett ný lög um
breytingu á laiusaskuldum iðn-
aðarins í föst lán til hagræðis
fyrir iðnaðinn og munu slíkar
lánveitingar haia numið uf 30
ti'l 40 miilj. kr.
Á árinu 1965 eru sett lög um
Landsvirkjun, lög um Laxár-
virkjun og lög um ráðstafanir
til að bæta fjárfoag Rafmagms-
veitna ríkisins. Bn þróun raf-
orkumála hefur af eðlilegum á-
stæðum mjög verulega þýðinigu
fyrir vöxt og viðgamg iðnaðar-
ins í landinu. Á árumum 1959 til
1966 á sér stað aukning á raf-
orku úr 121 þús. kw. í 168
þús. kw. eða 38,5% aukning. En
Búrfeilisvirkjun ein, sem nú er
gert ráð fyrir að framkvæma í
tveimur samhangandi áföngum,
og að er umnið, er 210 þús. kw.,
eða töluvert miklu meira en öll
sú raforka, bæði vatnsafls-
orka og varmaorka, sem þegai
var fyrir í landinu. 97% lands-
manma hafa nú þegar fengið raf-
magn til einkanota, og þar af
95% frá almenningsveitunum. All
ir kaupstaðir og kauptún lands
ins hafa rafvæðzt og 86% sveita
býla, en gert er ráð fyrir að
rafvæðingu þeirra veaði lokið í
byrjun næsta áratugs. Með hlið-
sjón af þessu er augljóst, að
virkjanir eða orkufiram'leiðsla í
landinu verður fyrst og fremsrt
hér á eftir þýðimgarmesrt í sam-
bandi við íramtíðariðnþróun
landsins.
Seitt voru lög um rannsóknir
í þágu atvimmuvegamna árið 1965.
Lög um iðnfræðslu voru sertt
árið 1966.
Og árið 1966, í þingloikin, eru
sett lög um álbræðslu í Straums-
vík, eims og kunnugt er, eða
löggjöf til staðfestingar á sarnn-
imgsgerð ríkisstjómarimnar við
svissnieska álfyrirtæikið, en gert
er ráð fyrir því, að framleiðsrta
hrááls geti hafizt á næsta óri.
Á sl. ári voru sett ný lög
um Orkumálaistofnun iandsins.
Sú upptalning, sem ég nú hef
gerf, er engan vegirnn tæmandi,
En hún gefur nokkra hugmynd
um lífræna hreyfingu til fram-
faira í löggjöf lamdsins á síðarj
árum, sem stefnt hefur að auk,
inni eflingu iðnaðar landsm'anna.
Undirbúningur og rannsóknir
nýrra möguleika.
Ég skal nú víkja nok'krum
orðum að því hlutverki stjórn-
valda að standa fyrir eða stuðla
að undirbúnimgi og rannaóknum
á nýjúm möguleikum til iðnþró-
unar i lamdinu.
Með hverjum hætti slíkt má
verða skýrist bezt með því að
rifja iaiuslega upp nokkuð það,
sem gerzt hefur og er að gerast
á þessu sviði.
Þainn 5. maí 1961 skipaði þá-
verandi iðnaðarmáiaæáðherra,
Bjiarni Bemediktsson, svotoaliliaða
stóriðjumefnd til þess að kanna
stóriðjumöguleika hér á landi.
Eins og kunmugt eir hafði þeæi
mefnd forgöngu um að undir-
búa samningama um álbræðsl-
una, og nefndin vann einnig að
athugun fleiri mála. Nefni ég í
því sambandi undirbúning earnn-
inga og löggjiafar um kisilgúr-
vimnslu, arthugun á möguleilkum
til þess að komia hér upp olíu-
hTeinsunairstöð, brenmiisteims-
vinnslu o.fl. Þegar megin-
veirkefni mefndarinnar var lok-
ið með jiákvæðum árangri, tók
Iðnþróunairráð við hJutvenki
stóriðjuneifndar, ein þó með víð-
tækara verksviði, þar sem Iðn-
þróunarráð skal fj'allla um iðn-
þróun landsims almenmit, fjár-
hagsiega, viðskiptalega og
tækmi'lega og stuðla að rainn-
sóknum á möguleikum til nýrra
iðngreima samhliða eflingu
þeirra, sem fyrir eru, í þeim til-
gangi að vinna að framkvæmd
máia, veita einstaklingum, félög-
um og samtökum iðmaðar-
ins brtaiurtargengi þar að lútandL
Vík ég nánar að Iðnþróuruarráð-
inu síðar.
Rainmsóknarstofnanir iðmaðar-
ins hafa verið efldar. Rannsókn
einstakra mála hefir veæið lát-
in fara fram, anmaðhvort fyrir
beiðni samtaka iðnaðarins eða að
frumkvæði stjómvalda. Nefni ég
í þessu sambandi athugum norsks
sérfræðimgs á aðlögumarvanda-
mál'um iðnaðarins og athugun á
aukinmi hagkvæmni við sam-
rurna eða samstarf fyriirtækjia.
Ennfremur má minma á skipum
'tæknimefndar, en áfiisgerð
nefndarinmar liggur fyrir til
frekari úrvinnslu. Nefna mó ait-
hugun, sem iðnaðarmálaráðumeyrt
ið og Iðmaðarmálastofmumim hafa
Lártið fara fram á möguieifc-
um til þess að koma upp stórri
sútumarverksmiðju, ul'lanramm-
sóknir, sem fram bafa farið í
samvinnu við Norðmenn, hagræð
mgarnámskeið, sem eflnt hefir
verið til á vegum Iðmaðarmála-
stofnunarinniar og fé veitt til á
fjáTflöguim. Fleira mætti neflna
af svipuðu tagi, en þetta ærtrti
að bregða upp mynd af því hlut-
verki stjórmvalda, sem ég hefi
kailað undirbúninig og rarnn-
sóknir nýrra möguleika.
Það verður á hinn bóginn að
Skiljiast ti'l hlýtar, að á slíkum
sviðum er ríkisstjórn og aðrir
opinberir aðilar að koma tiil lið-
sinniis við eimsrtahlimga og félög
þeirra eða fyrirtæki í iðnaði og
iðnnekstri, en ekki að ganga inn
í eða taka að sér þeirra hlut-
verk.
Iðnþróunarráð stofnað.
Ég hefi ekki vikið að mang-
háttuðum afskiptum sem íslemzk
stjórmvöld hafa haft af láns-
fjármálum iðnaðarins, bæði stofn
lámum og rekstrariánum, en
stjómsýslan hefur að þessu leyti
miðað að sarma marki að veita
iðnþróun í landinu brautargengL
Mér þykk rétt að gerta þess
hér, að um áramótin 1966-7, skip
aði iðnaðarmálaráðherra Iðnþró
uniarráð, er skyldi vera iðnaðar-
málairáðuneytinu til styrktar um
meðferð meiriháttar mála, er
snerrta iðnþróun landsins. Iðn-
þróunanráðið er þannig skipað,
að eftirtaldir aðilar skipa hver
sinn fulltrúa í ráðið, en iðn-
aðarmálaráðherra gegnir for-
meninsku þess:
Seðlabanki íslands, Fram-
kvæmdasjóður íslands, Efnahags
stofnunin, Iðnaðarmálaisrtofniun
íslands, Iðnlámasjóður, Félag ís-
lenzkira iðnrekenda, Landsam
fband iðnaðarmanna, iðnaðar-
deild Sambands íslenzkria sam-
vininufélaga og Iðja, srtærsta fé-
lag iðnveækafólks í landiniu.
Segja má að stairfsemi Iðnþró-
unanráðs sé enn á fnumstigi, og
að ekki verði að svo stöddu
spáð um nytsemi þess. Hins veg-
ar er til athugunar, eins og ég
hefi gert grein fyrir á öðruim
vettvangi, frekari efling Iðnþró-
umarráðsins, e.t.v. í sambandi við
skipu'lagsbreytingar á iðnaðar-
málaráðuneytinu og Iðmaðar-
málastofmun íslanils.
Um árangur iðnþróunar í land-
inu.
Nú mætti varpa flram þeirri
spurningu, hver hefði þá orðið
áramgurinm af iðnþróun í lamid-
inu á undanförnum árum, bæði
fyrir ti'lverknað og áhrif stjórn-
valda, sem og eigin framtaks
iðmaðarmamma og iðmrekenda.
Memn hafa að vísu heyrrt stöð-
ugt rtal um samdrátt í iðraaði,
og m.a. vegna skilningsleysis
stjórnvalda, og harnn þyrfti að
búa við of harða og ósann-
gjiarmia samkeppni af immfluttum
iðnvamingi. Eg mimni á það, að
stjórmarandstæðiragar hafa á
undanförnum árum á Alþingi, ár
eftir ár, borið fram þingsálykt-
unartilllögur um, að rannsókn
væri hiafim á samdrættinum í ís-
lenzkum iðmaði. Ég hefi vairað
við slíku og ekki tailið l'íklegt
Framhald á bls. 17