Morgunblaðið - 15.05.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. MAÍ 19®8.
15
Bjartmar Cuðmundsson:
Að Sigurhæðum - Pegagus og
Sokki - Astir samlyndra hjóna
og Hin heilaga glóð
Mottó:
Ógurleg er andans leið
upp í Sigurhæðir.
EIRÍKUR rauði gaf landi sínu
girnilegt nafn. Vegna þess fall-
ega nafns gerðust margir ginn-
ingarfífl hans og yfirgáfu blóm-
leg héruð og fluttu til græna
landsins, sem ekki var grænt.
Þar dó síðan út íslendinga-
byggð nokkrum öldum síðar úr
ófeiti.
Á bókahimni tslands birtist á
öndverðum vetri hinum síðasta
auglýsing með hávaða um rit-
verk eitt mikið, er nefndist og
nefnist: Ástir samlyndra hjóna.
Með því að góðar hjónaástir eru
dýrlegast krydd og gæðagjöf til-
verunnar léku mér stórir lands-
munir á að sjá þessa bók og
himinn þann höndum taka.
Þó drógst þetta úr hömlu vik-
um saman, sumpart af því að
mér er tamt frá blautu barns-
beini að geyma beztu bitana þar
til síðast. En margt var annað
að lesa harla gott. Að öðrum
þræði var sá dráttur af óviðráðan
legum ástæ'ðum. Nú er þess að
geta, að í voru landi vakir þrí-
stirni eitt yfir bókmenntaham-
ingju þjóðárinnar. Það eru hesta-
menn eða hestmenn dagblaða
höfuðborgarinnar. Vel munu
þeir og vita deili á Pegasusi,
sem frægastur er færleika á öll-
um tímum, einnig á Sleipni, sem
tróð og treður himinkrapann og
fer á kostum um hnattasund,
þar sem áskiptist himinblámi
heiðríkjunnar, og krapi óve'ðr-
anna undir hófum reiðskjót-
ans. Jú, þrístirni þetta settist á
rökstóla og varð ásátt um að gefa
Guðbergi, en svo heitir höfund-
umræddrar bókar, hest, sem
kallaður er Sokki.
Nú þoldi ég ekki lengur við.
Bezta bitann gat ég ekki leng-
ur geymt, enda líklega of mikU
ráðdeild í óráðsíu landi. Síðan
rann upp stór stund.
Kringlótta vömbin og rúnnaða
geltið.
Af því ég hefi aflokið hreysti-
verki og lesið alla bókina vil ég
gera hér stutt yfirlit um efnið
til handa þeim, sem skemra eru
komnir.
Frásagan hefst á útlistun
á tilfinningu, sem sagt er að sé
eldri en elztu rit Biblíunnar,
eða kennd. Hún er kringlótt eins
og pönnukaka en þó í laginu eins
og gorvömb.
Ég hefi lagt mig í líma dag
eftir dag að finna guðsneistann
í þessum kafla. Lengi vel fann
ég ekkert. En þess ber að geta
að ég er ekki gáfaður. Lengi
vel hélt ég að þrístirnið væri
máske innrætt eins og einn
montmaður í Þingeyjarþingi
þegar Skútahraun Einars Bene-
diktssonar kom fyrst út. Hann
þóttist finna þar vit útúr hverj-
um kletti og brunahraunssnaga.
En þegar hann átti að úrskýra
vitið og listina, þá átti hann eng-
in orð.
En leitfð og þér munuð finna.
Á endanmu rann upp ljós fyrir
mér, auðvitað með tilstuðlan
listamannsins sem segir sama
sem berum orðum:
Ég er bara að spangóla upp í
tunglið.
Þá kemur annar kafli sögunn-
ar, sem enn er þó engin saga.
En nú er það saga af þremur lík-
um norðan frá Akureyri, sem
eru þó með lífi líkt og í sög-
unni um: Allt lífið í litla fingrr-
inum. Þó er þetta allt miklu
vísindalegra. Það er sem sé
hraðfrysting og eru líkin látin
ferðast mjög um Bandaríki
Norður-Ameríku, þar sem þau
eru rannsöku’ð og úr þeim reitt
eitt líffærið af öðru, loks vak-
in og afhent eiginkonum norður
þar og vantar þá ekkert í þau,
er þær helzt kjósa. Annars fjall-
ar þessi kafli um margt annað
eins og til að mynda rímaða
gjammið á kömrunum en um
hús verður höfundi tíðræddara
þar en um nokkur önnur íveru-
hús. Boðskapur kaflans, ef ég skil
rétt er: Tíkur, sem iðka það
ævistarf að gelta að vegfarend-
um þurfa að hnitmiða stöðu sína
nákvæmlega mátulega marga
metra frá götunni, ef gelt þeirra
á að bera tilætlaðan árangur.
Allt annað eru aukaatriði, sem
gerá merkilegan boðskap ákaf-
lega torfundinn. En maður dríf-
ur sig í gegnum þetta til að
finna gu'llkornin.
Ekkert enn um hjónaástirnar,
en því fegnari verður maður
þegar þar að kemur.
Löng er strýtan í
lítilli grýtu.
Ég sé að ekki dugir að taka
kafla og kafla. Það yr’ði heil bók.
Verð ég því að láta okkur lynda
að taka nú til meðferðar marga
í einu áður en kemur að hátind-
inum. Mætti segja að það fjalli
allt um hreingerningu mannfé-
lagsins.
Líklega er það viðeigandi í
þessari bók, þegar litið er á
hreingerningartilganginn, að
nota mikið oi'ðalag og nafmgift-
ir, sem eru óvenjulegar í rituðu
máli og heyrast aðeins í mæltu
af vörum ruddalegustu kerlinga
við fiskþvott ög lítilsigldustu
stráka í gangnakofum. Ég hugsa
það, en ekki svo að þetta sé
ónáttúra skáldsins.
í þessu mikla máli örlar á
einni og einni setningu, sem
minnir á hagyrðing eða jafnvel
skáld. En boðskapurinn er þessi:
Allt fólk, sem við sögu kem-
ur, nema sízt afinn sem er
bóndi, er á því lífsháttastigi að
bezt væri að það legðist þegar
undir græna torfu. Höf. talar
látlaust um jarðarfarir, gó’ðar
jarðarfarir, skemmtilegar jarð-
arfirir. Hann hungrar hreinlega
og þyrstir eftir jarðarförum. Já,
bóndinn, það er afinn. Þó hann
sé mun skástur væri hann þó
bezt geymdur undir torfunni
líka. Þetta er blóðsuga, sem lif-
ir á bændastyrkjum.
Allir þekkja merkilega sögu
um syndaflóð. Hvernig væri það
nú að fara fram á það við for-
sjón að hún taki Guðberg okk-
ar í vinnu við að steypa yfir
jöfðina nýju flóði. En gæta yrði
þess að hann lifði þó af, einn
manna, svo honum féllli sú ham-
ingja í skaut, að vera við eina
verulega góða jarðaför.
Ég segi nú eins og er, að mér
finnst þessi boðskapur lista-
mannsins ekki nógu stórmann-
legur og nokkuð annarrar ættar
en okkar merkilegustu skálda,
svo sem Matthíasar, sem íslend-
ingar vita búa á Sigurhæðum
eins og Sögu á Sökkvabekk.
Líklega finnst höfundi einnig
sjálfum svo, því hann spyr: Er
þetta um eitthvað? Ég veit það
ekki, ekki um þig, ekki um mig.
Mundi þetta ekki merkja: Takið
ekki mark á mér. Ég er ekki
málsmetandi.
♦
Hin útvalda.
Þrekmikill lesandi hefur nú
þrælast gegnum 130 síður. Og
á endanum er þó komið a'ð hjóna
Bjartuir Guðmundsson.
sælunni, sem bókarnafn lofar.
Orðrétt segir um hana: Um Qg
eftir hjónavígsluna tengdi
girndin þau saman, svo börnin,
Siðan: Kynleiði plús vonska plús
þögn = brottför í reiðikasti.
Athafnallýsingum sleppt þó list-
fengi sé mikið Guðbergs að út-
mála. Enda kemur nú annað sem
fyllir hugann heldur betur.
Sú útvalda dettur í nýjan
lukkupott, en bóndaskinnið
hrökklast út í horn útlifað.
Hylki mikið og sívalt kemur um
loftin blá og út úr því skrepp-
ur kúla, er minnir á ígulker.
Kerið leitar kunningsskapar við
konuna og fær ástir hennar. Svo
þykknar hún undir belti nokkrru
síðar, eitthva’ð að níu mánuðum
liðnum og fæðir að lokum aðra
kúlu, sem er mikið miinni. Það-
an í frá leikur sú litla sér um
stofur og stóla, veltandi sitt á
hvað. Eigi man ég nú hvað um
uppvöxtinn segir í uppvexti
þessa kúllubarns, sem er sólar-
geisli mömmunnar ævilangt. En
hamingju móðurinar verður
varla lýst með mínum ófull-
komnu orðum.
Segi menn svo að bókarhöf-
undur hafi lítið handa sínum a'ð-
dáenda.
Náttúrlega er þetta verðlauna-
blómið hugsar nú hrifinn les-
andi. Hærra verður varla kom-
izt. Eða skyldi til þess finnast
nokkur leið? Sjáum til.
í bardaga við heilaga glóð.
Næst koma 30 síður um Hall-
grím Pétursson í gröfinni, bisk-
upinn yfir íslandi 1967 og alla
hans kennimenn og konur
þeirra. Krist, Maríu, engla og
sjálfan guð. Og er nú drjúgum
ruddalegt orðbragðið. Mér er
ómögulegt annað en sýna prufu
af því þetta er verðlaunaverk.
Annars hefði au'ðvitað þögnin
og jörðin átt að varðveita slík-
an samsetning.
Hallgrímur miklast af sjúk-
dómi sínum, sem Guðríður g£if
honum, en það er kynsjúkdóm-
ur frá Tyrkjanum. Hann étur
marflær. Svo étur hann kjöt-
kássu, sem konan hefur gert í
munni sér, en áður skyrpir hann
frá sér munnfylli af tönnum ann-
ars manns. Hann þakkar Pílatusi
fyrir vel heppnaða krossfesting
er gaf honum efni í frægðar-
kvæði. Svo hlær hann og orgar
eins og vitfirringur.
Biskupinn er gráðugur til mun
aðar og valds, þérar hendur sín-
ar og stefnir á að steypa guði
af stóli og setjast sjálfur í há-
sætið. Á lefðinni er hann svo að
skafa hundaskít af skónum sín-
um. Klerkalýðurinn er allur
hundslegur og konur þeirra slíkt
hið sama og reka þær upp bú-
konugól þegar sést til manna-
ferða. Guð er dýr úr skolpræsi,
leggur eld í allar kirkjur og
brennir þar trúarbrögðin á báli
og ræður sjálfum sér bana á eft-
ir 1967. Þá hendir Kristur frá
sér illafengnum völdum og hátt-
ar hjá englapíku. Englarnir eru
með aparassa af sífelldum hýð-
ingum, þjást af blöðrubólgu og
eru sí pissandi, þó á höttum eftir
rekkjufélögum af hinu kyninu.
Ég bið fyrirgefningar á að
Bœnadagurinn 1968;
Farsæld lands vors
og friöur í heiminum
LfFSBARATTAN í landi hér
hefur harðnað í bili og víða i
byggðum steðja að miklir erfið
leikar á þessu vori. Fleira ber
til en veðurfar, að nokkuð heí
ur þrengt að þjóðinni allri mið
að við það, sem verið hefur um
sinn.
Á hinum almenna bænadegi,
19. þ.m., skulum vér minnast
þeirra, sem ógæftir, aflabrest-
ur og vorharðindi bitna mest á.
Vér skulum biðja þess, að þjóð
in í heild takist á við erfið-
og samhuga um almannaheill.
Vér höfum átt gengi að fagna
í ytri efnum, hvernig sem vér
höfum kunnað að taka því, mets
það og þakka. Biðjum þess, að
vér megum þannig mæta örðug
leikum, að það geri oss meiri
menn, þjóðina andlega traustari,
raunsærri og þrekmeiri.
En ekki skyldum vér gleyma
því, að þau vandamál sem nú
eru á baugi hjá oss, eru smá-
vægileg í samanburði við þær
raunir, sem aðrar þjóðir búa
við, þær er hörmungar styrj-
alda hrjá eða vofa yfir. Mestu
skiptir það um hagi vora sem
■allra annarra manna, að friður
verði í heiminum og að horfið
verði með öllu frá helstefnu víg
búnaðar- og hernaðaranda.
Biðjum fyrir þeim, sem styrjöld
þjakar eða ógnar. Biðjum fyrir
þeim, sem vinna að sáttum og
friði og leita lausnar á þeim
pólitísku flækjum, sem tefla
oss öllum í beinan voða og op-
inn dauða, ef eigi greiðist úr.'
Ég leyfi mér því að óska þess
að þessu sinni:
Farsæld lands vors og friður í
heimi.
Ekki er farsæld vor öll und
ir því komin, hvernig háttar
um ytri hagi. Enginn er far-
sæli, sem glatar trúnni, afræk-
ir hana og hennar heilögu mið
og lífslindir. Þá er giptu vorri
borgið, ef Guð er í stafni, þótt
ágjafir verði og áföll. Með hon
um er engu hætt, en án hans
verður allt að tjóni.
Því er vakning til trúar og
aukin áhrif Jesú Krists í lífi
einstaklinga og þjóðar brýnasta
bænarefni, vort nú, sem
áður og alla tíð. Og því aðeins
verður málum heiimsins skipað
á betri veg, að andi hans fái að
leiða og lýsa. Þessa skulum vér
Stjórn
AÐALFUNDUR Verkamannafé-
lagsins Hlífar í Hafnarfirði, var
haldinn sl. mánudag. Var þar
flutt skýrsla stjórnar og skýrðir
og samþykktir reikningar. Þá var
og lýst kjöri stjómar, sem var
sjálfkjörin, en hana skipa:
Hermann Guðmundsson, form.
Gunnar S. Guðmundsson, vara-
form.; Hallgrímur Pétursson, rit-
ari; Sigvaldi Andrésson, gjald-
keri; Reynir Guðmundsson, fjár
nota skáldsins orð og samlíking-
ar til að geta „opnað þa’ð eymd-
anna djúp, hvar erfiðið liggur
á knjám“ við til útmála á við-
bjóðslegan hátt fyrirlitningu
höfundarins á trúarbrögðum og
öllu því sem Matthías kallar
heilaga glóð.
Líklega hefur mönnunum með
hestinn sízt yfir þetta í hrifn-
ingu sinni yfir kúlubarninu.
Gæti verið. Og þá hafa þeir
blessað óverðugan blindandi
líkt og maðurinn í Gamlatesta-
mentinu, sem blessaði son sinn
Jakob, sem var loddari, í ógáti .
fyrir Esaú, af því honum var
horfi'ð ljós augnanna, hrumum
manni.
En hvað um það. Verðlaun
eru verðlaun og hestur hestur,
þó ekki sé hann jafn sívalur og
rennilegur og sá brúni, er bar
Árna Oddsson um öræfin forðum
daga.
Þegar allt kemur til alls.
Ég hefi leitað í þessari bók
að hveitinu, en ekki fundið eitt
einasta ax. En yfrið er þar nóg
af arfanum og því botnlausa
bölsýni, sem alít dregur niður.
Slíkir eru meira brjóstumkenn-
anlegir en ásökunarverðir.
Ráðist er með skopi jafnt að
lífsins trjám og þeim sem fúin
eru. Þó sumstaðar sé haglega áð
orði komist er þó mörgum sinn-
um meira af því, sem misiheppn-
azt hefur og er beinlínis sjúk-
legt. í heild er ritið drepleiðin-
legt.
Svo að lokum:
Gert er gert og axarsköft
verða ekki afnumin, né heldur
ógreiði, sem búið er að gera
Guðbergi Bergssyni með því að
tosa honum upp í Sigurhæðir
fyrir tímann. Mér skilst að
menningarfrömuðir okkar beztu
dagbláða sitji nú með sár enni.
Þeir verða þó að fá að vita að
við, sem erum að reyna að lesa
bækur við ljósin frá lömpum
þeirra erum furðuslegnir og von-
brigðum þegar við berum Ástir
samlyndra hjóna saman við
sæmilegar bækur — hvað þá
þær sem betri eru.
Sé einhver í vafa um þetta, er
hann be'ðinn að reyna að lesa
það sem stendur á blaðsíðu 134—
165.
Biskup íslands
Sigurbjörn Einarsson
minnast í bænargjörð vorri og
boðun á bænadaginn.
Guð gefi oss bænaranda og
öllum, sem hans leita, frið sinn
og eilífa farsæld.
• > IPI • .. •
ir sjalikjorm
málaritari; Jón KrLstjá nsson,
meðstj. og Guðlaugur Bjarnason,
meðstj.
í varastjórn: Halldór Helgaison,
Bjarni Jónsson og Leifur Krist-
leifsson.
Ánsgjald var ákveðið það sama
og var áður kr. 1.000,00. í skýrslu
stjórnar kom fram að félögum
hefur fjölgað verulega á starfs-
árinu og reikningar sýndu batn-
andi, f járhag.