Morgunblaðið - 01.06.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. JÚNÍ 1968.

Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri: Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar: Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
f lausasölu: Kr. 7.00 eintakið.
Áskriftargjald kr. 120.00 á mánuði innanlands.
FRAKKLAND
Á ÖRLAGASTUNDU
r|e Gaulle Frakklandsforseti
^ hefur ákveðið að bjóða
byltingunni byrgin. Hann
hefur fyrirskipað þingrof og
nýjar kosningar til franska
þjóðþingsins innan 40 daga.
Jafnframt hefur forsetinn
lýst því yfir að hann muni
gera nauðsynlegar ráðstaf-
«anir til þess að halda uppi
lögum og reglu í landinu.
í ræðu sinni lýsti de Gaulle
því yfir, að hann hefði um-
boð frá þjóðinni til þess að
stjórna. Hann kvað einræði
kommúnista nú ógna Frakk-
landi. Gerð hefði verið til-
raun til þess að neyða þjóð-
ina til þess að gefast upp fyr-
ir ofbeldinu. Hinn aldni for-
seti skoraði síðan á alla
Frakka að standa vörð um
fimmta lýðveldið og framtíð
Frakklands.
Ræða de Gaulle fól í sér
alvöruþrungna aðvörun til
frönsku þjóðarinar, og hótun
gagnvart andstæðingum hans
og stjórnar hans. Eftir er nú
að vita hvort hinn gamli
hershöfðingi hefur sama vald
" yfir þjóð sinni nú og oft áð-
ur. Sú sögulega staðreynd
verður ekki sniðgengin að de
Gaulle hefur á valdatíma sín-
um tekizt að sameina
frönsku þjóðina betur en
flestum öðrum stjórnmála-
mönnum hennar á þessari
öld. En ýmislegt bendir til
þess að stór hluti frönsku
þjóðarinnar sé nú orðinn
þreyttur á stórmennsku hans
og margvíslegum sérvizkuleg-
um tiltektum. De Gaulle hef-
ur lagt megin áherzlu á að
hefja Frakkland á ný til stór-
veldisaðstöðu. Hann hefur
* eytt ógrynni fjár til þess að
framleiða atomsprengju og
með andstöðu sinni gegn inn-
göngu Bretlands og fleiri
landa í Efnahagsbandalag
Evrópu hefur hann torveld-
að efnahagslega samvinnu
Evrópuþjóða. Viðleitni hans
til þess að grafa undan grund
velli sterlingspunds og doll-
ars hefur borið vott mikilli
skammsýni. En nú er svo
komið að franski frankinn
riðar til falls í umróti þeirrar
byltingar, sem andstæðingar
^de Gaulle hafa efnt til. Frakk
land stendur í dag á örlaga-
stundu. Milljónir manna eru
í verkföllum, útflutningsfram
leiðsla landsins er lömuð, sam
göngukerfið í molum og al-
gjör upplausn ríkjandi í þjóð-
félaginu.
Það þarf vissulega enginn
að fara í grafgötur um það,
að þetta ástand er kommún-
istum hagstætt. De Gaulle
hefur þess vegna séð sér leik
á borði að ógna frönsku
þjóðinni með einræði komm-
únista, ef stjórn hans yrði
felld. Þess vegna má vel vera
að þær kosningar, sem nú
hefur verið efnt til í Frakk-
landi framlengi enn valda-
tímabil hins gamla hershöfð-
ingja, þrátt fyrir margvísleg
mistök hans og stjórnar
hans.
FYRSTI NÚTÍMA
ÍSLENDINGURINN
TTinn 30. maí sl. voru 200 ár
“ liðin frá því að Eggert
Ólafsson drukknaði í Breiða-
firði, ásamt konu sinni og
fylgdarliði. íslandssagan
greinir svo frá þessum hörm-
ungaratburði:
„Veturinn 1767—68 dvöld-
ust þau hjónin í Sauðlauks-
dal, því að ekki er þá enn lok-
ið húsagjörð á Hofsstöðum
á Snæfellsnesi, en þar hafði
Eggert sett saman bú. Um
vorið bjóst Eggert að flytjast
búferlum austur yfir Breiða-
fjörð. 30. maí 1768 lagði hann
út frá Skor á Barðaströnd
með konu sína, búslóð ' og
fylgdarlið á tveimur skipum.
Skall þá á ofviðri mikið með
furðu miklu hafroki er skip-
in voru komin um viku sjáv-
ar frá landi. Sneri þá annað
skipið aftur, en hitt er Egg-
ert stýrði hélt áfram og hvarf
í særokið og spurðist ekki til
þess síðan. Fórust menn all-
ir er á skipi voru, og svo fjár-
hlutur, þar á meðal margt
bóka og handrita Eggerts.
Hefur sá mannskaði einna
mestur orðið er Eggert Ólafs-
son drukknaði aðeins 42 ára
að aldri.“
Bak við þessa stuttorðu
frásögn sögunnar lá mikil
harmsaga. Með láti Eggerts
Ólafssonar var frá fallinn í
blóma lífsins mikill lærdóms-
maður og fjölfræðingur,
glæsilegur foringi íslenzkrar
endurreisnarbaráttu. Hann
hafði þegar unnið það afrek
að rita ferðabók sína og
Bjarna Pálssonar, enda þótt
hún kæmi ekki út fyrr en
nokkrum árum eftir dauða
hans. Efnahagsleg endurreisn
íslands, fegrun móðurmálsins
og vakning íslenzks þjóðar-
metnaðar var æðsta mark
hans og mið. Ræktun lands-
ins varð að koma fyrst. Hann
yrkir Búnaðarbálk en leggur
Skúla Magnússyni jafnframt
lið í baráttunni fyrir aukinni
fjölbreyttni íslenzkra atvinnu
vega.
Forkosningunum
lýkur á þriðjudag
Humphrey og IMixon líklegastir
sem forsetaefni flokkanna
Forleiknum að forsetakosn
ingunum i Bandarikjunum er
nú að Ijúka. Síðustu forkosn-
ingarnar verða á þriðjudag,
og eftir þær beina forsetaefn
in spjótum sínum að óháðum
fulltrúum, sem kjörnir hafa
verið til að sækja flokksþing-
in í ágúst, og reyna að fá þá
fylgis við sig.
Forsetakosningarnar í
Bandaríkjunum eru all flókn
ar, og því ef til vill ástæða
til að skýra í nokkrum orð-
um undirbúninginn, forkosn-
ingar, útnefningu fulltrúa á
flokksþingin og kjör forseta-
efna á flokksþingunum.
Það hefur ýmsum þótt und
arlegt að nú virðist Hubert
H. Humphrey varaforseti Mk
legasta forsetaefni demókrata
við kosningarnar í nóvember,
þótt lítið hafi borið á nafni
hans þegar úrslit hafa verið
birt úr forkosningunum. I
forkosningunum hafa þeir að-
altega áttst við Robert Kenn-
edy öldungadeildarþingmaður
frá New York, og Eugene
McCartlhy öldungardeildar-
pingmaður frá Minnesota.
Hafa þeir skipt á milli sín
þeim fulltrúum, sem kjörnir
hafa verið í forkosningunum,
en Humphrey tiltölulega fá
atkvæði hlotið, enda hvergi í
kjöri. Kjósendur hans hafa
þurft að rita nafn hans inn
á kjörseðlana, sem sumsstað-
ar er mjög flókið.
Sigur í forkosningum er
prýðileg auglýsing fyrir fram
bjóðanda, en forkosningarn
ar í heild ráða litlu um það,
hver kosinn verður frambjóð
andi flokks síns á flokksþing
inu. Flokksþingin sækja full-
trúar allra 50 ríkja Banda-
ríkjanna, mismunandi margir
eftir íbúafjölda ríkjanna o.fl.
og auk þess frá höfuðborg-
inni Washington, Puerto Rico
Guam, Jómfrúareyjum, og
landræmunni méðfram Pan-
amaskurði, þar sem Banda-
ríkin fara með stjórn. Aðeins
14 ríki og höfuðborgin Wash-
ington velja hinsvegar full-
trúa á flokksþingin með for-
kosningum. Þar sem ekki eru
forkosningar, eru þingfulltrú
ar valdir á héraðsþingum
flokksdeildanna, eða sérstök-
um nefndum falið að skipa
þá. í mörgum rílkjum eru
skipaðir fulltrúar á flokks-
þingin, sem eiga að heita ó-
bundnir, og önnur ríki senda
nefndir á flokksþingin, sem
bundnar eru einhverjum fram
ámanni viðkomandi ríkis, rík
isstjóra eða öldungadeildar-
þingmanni. Er hvorttveggja
gert til að fulltrúarnir hafi
óbundnar hendur á flokks-
þinginu og þurfi ekki að taka
neinar ákvarðanir fyrirfram,
en oftast er þó vitað að hverj
um frambjóðendanna nefnd
ir þessar helzt hallast.
Það er meðal þessara ó-
háðu sendinefnda, sem Hump
hrey hefur safnað sér fylgi,
meðan helztu keppinautar
hans, Kennedy og McCarthy,
hafa staðað í kosninga-
baráttu fyrir forkosningam-
ar. Humphrey, tilkynnti fram
boð sitt það seint að hann
gat ekki tekið þátt í neinum
og vann McCarthy þar mik-
inn sigur. Byggði hann
sókn sína á gagnrýni á stefnu
ríkisstjórnar Johnsons for-
seta, aðallega að því er varð-
aði styrjöldina í Vietnam, sem
átti ekki miklum vinsældum
að fagna meðal almennings í
hafði haldið uppi samskonar
Bandaríkjunum. Kennedy
hafði haldið uppi samskonar
gagnrýni á stjórnina, en ekki
var þó búizt við því að hann
færi út í baráttu um forseta-
framboðið að þessu sinni.
Reiknuðu flestir með því að
hann ætlaði sér framboðið ár
ið 1972. Eftir fyrsta sigur Mc
Carthys boðaði Kennedy ti'l
fundar með fréttamönnum og
tilkynnti þeim að hann hefði
ákveðið að gefa kost á sér.
Var þessari ákvörðun Kenn-
edys misjafnlega tekið, og
Richard Nixon
forkosningum, og hefur það
væntanlega verið viljandi
gert. Hann hefur hinsvegar
ferðazt mikið um Bandarík-
in, og rætt við flokksleiðtoga.
Er talið að Humphrey hafi
nú þegar tryggt sér fylgi
1 000 — 1.200 fulltrúa á
flokksþinginu, en til að ná út
nefningu sem forsetaefni
demókrata þarf hann 1.312 at
kvæði. Álitið hafði verið að
Johnson forseti gæfi kost á
sér til endurkjörs, en þegar
hann neitaði að vera í kjöri,
færðist stjórnarliðið og
flokksvélarnar yfir á Hump-
hrey, og virðist sá stuðning-
ur ætla að nægja.
„Bobby“ skerst í leikinn.
Fáir spáðu McCarthy
miklu fylgi, er hann hóf bar-
áttu sína í vetur, en hann
varð fyrstur til þess að gefa
kost á sér sem forsetaefni
demókrata. Þá var enn álitið
að Johnson forseti yrði í kjöri
þótt hann hefði ekki tilkynnt
neitt um hugsalegt framboð.
Fyrstu forkosningarnar voru
í New Hampshire 12. marz,
Hubert H. Humphrey
töldu sumir einkum stuðn
ingsmenn McCarthys, að
hann ætlaði að notfæra sér
undirbúning og reynzlu Mc-
Carthys, og taka við barátt-
unni eftir að McCarthy hafði
haslað honum völl.
Eftir að Kennedy tók virk
an þátt í kosningabaráftunni,
hefur hann stöðugt verið að
vinna á, það er að segja þar
til kom að forkosningunum í
Oregon. Eftir sigra hans í
forkosningunum í Indiana og
Nebraska 7. og 14. maí, töldu
flestir að Kennedy hefði fyr-
ir fullt og allt gert út af
við McCarthy. Voru þá að-
eins eftir forkosningar í Or-
egon, 28. maí, og Kaliforníu,
4. júní, sem talið var að Kenn
edy ætti tryggan sigur í.
Sjálfur sagði Kennedy fyrir
Oregon-kosningarnar að
hann yrði að sigra bæði þar
og í Kaliforníu, ef hann ætti
að eiga möguleika á útnefn-
ingu sem forsetaeifni á flokks
þinginu.
Framhald á bls. 31
Eggert Ólafsson hefur ver-
ið kallaður fyrsti nútíma ís-
lendingurinn. En hann var
jafnframt náttúruskáld, sem
kvað um landið, blómin og
fuglana.
Það syrti yfir íslandi þeg-
ar Eggert Ólafsson „ýtti frá
kaldri Skor“. En af nafni
hans og fordæmi mun standa
ljómi langt fram um aldirn-
ar.
ÍSAL OG STARFS-
MENN ÞESS
rpalsverður úlfaþytur hefur
-*■ orðið út af því, að í drög-
um að lögum fyrir félag
starfsmanna ísal var gert
ráð fyrir, að félagið kæmi
fram sem samningsaðili um
kjaramál. Mun ekki hafa ver-
ið haft samráð við önnur
launþegasamtök um stofnun
þessa félags, og þau hafa þess
vegna ályktað sem svo, að
framhjá heildarsamtökum
launþega ætti að ganga og
jafnvel að vinnuveitendur
starfsmanna ísals hyggðust
hafa áhrif á gerðir starfs-
mannanna í þessu efni.
* ' I
Þetta hefur nú rækilega
verið leiðrétt, og ætti ekki að
þurfa að eyða að þessu máli
fleiri orðum, enda ljóst, að
hafi einhverjum dottið það í
hug að vinnuveitendur gætu
ráðið skipulagsmálum laun-
þega, eins og málum er hátt-
að á íslandi, þá er slíkt ein-
ungis til að brosa að. Hins
vegar er það vafalaust hag-
kvæmast fyrir alla aðila, að
starfsmenn ísal verði sem
flestir í einu launþegafélagi,
ef samkomulag yrði um það.
LEIORÉTTIIMG
I FRÉTT í blaðinu í gær var sagt
að drengurinn, sem drukknaði í
Tunguá, hefði verið sonur hjón-
anna á Iðunarstöðum, en hann
var sonur konunnar þar af fyrra
hjónabandi. Leiðréttist þetta hér
með.