Morgunblaðið - 02.11.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 1963
19
Sýning á vegum Tengla
I UNUHÚSI við Veghúsastíg
stendur þessa dagana yfir merki-
leg sýning, sem verð er fyllstu
athygli hins almenna borgara,
því að hún varðar hvern ein-
stakan. Er hér um að ræða sýn-
ingu á verkum vangefinna barna.
Vangefni hefur lengi verið mis-
skilinn hlutur og er Það víðast
hvar enn, og er því þörf aukirui-
ar þekkingar á vandamálinu til
meiri almenns skilnings og heil-
brigðara mats. Sýningarskrá
fylgir lítill bæklingur með fróð-
legum upplýsingum um þetta al-
varlega vandamál, sem flestir
hliðra sér hjá að horfast í augu
við, meðan það ekki varðar þá
persónulega — en er þó þess
eðlis, að það getur borið niður
hjá hverjum sem er, því sam-
fevæmt upplýsingum í bæklingn-
um getur vangefni að visu að
vissu marki verið arfgeng, en er
þó miklu flóknara atriði. Það má
í stuttu máli skýra það þannig:
Einstaka kynfrumur hafa í sér
erfðavísa, sem valdið geta van-
þroska. Ef svo vill til, að báðar
þær frumur, sem hitta á að
frjóvgast, hafa slíka vísa, getur
það valdið meðfæddum ágalla á
afkvæminu. Þess vegna geta nær
því hvaða foreldrar sem er eign-
ast vangefið eða sérlega vel gef-
ið barn. Ennfremur stendur þar:
IÞessi vitneskja ætti að koma
mönnum í skilning um það, að
afburða hæfileikar barna eru
ekki foreldrum að þakka, og
hæfileikaskortur er ekki þeirra
sök. Þetta eru mjög svo íhugun-
arverðar upplýsingar, og er þó
ivandamálið hvergi nærri afgreitt
I— sem sagt þá getur hver og
einn á einhvern hátt orðið þátt-
itakendi í vandamálinu af eigin
raun, og því er einstaklingrium
ibezt að líta sér nær.
Ég ætla mér ekki að kryfja
eða fjalla um þessi vandamál,
heldur vékja athygli á atriði,
sem ég hefi mikinn áhuga á.
Eru það teikningar og mynd-
listaverk vangefinna og geð-
söfn opnað dyr sínar á gátt slík-
um sýningum. Ein mikil sýning
á slíkum myndum var t. d. í
Lundúnum sl. sumar og vakti
mikla athyglí listfróðra og ann-
arra, er almennt láta sig mynd-
list eitthvað varða. Flestir kann-
ast við list barna, en líta mis-
munandi alvarlegum augum á
fyrirbærið, og raunar er ennþá
mikils skilnings vant á mikil-
vægi myndlistar barna og ungl-
inga í uppeldismálum, en það er
annað mál. Heilbrigða barnið
heldur áfram að þroskast, en hið
vangefna situr eftir eða þroskast
miklu hægar — hið vangefna
heldur því áfram að tjá heim
sinn í myndrænu táknamáli, sem
oft er töfrandi vegna falslauss
upprunaleika og ósjálfráðrar
tjáningar á því, sem inni með
Á þessu stigi er teikningin ekki
því býr, og afstöðu hvers fyrir
skynjun og tilfinning fyrir þvi,
sem er hart eða mjúkt, heitt eða
kalt, létt eða þungt hrjúft eða
slétt o. s. frv. — lýsingin nær
sem sagt langt út fyrir hið sýni-
lega svið. Því er það í raun og
veru móðgun og fellur um sjálft
sig að segja, að það sé fávita-
skapur að halda því fram, að
teikning eigi að vera uppdráttur
hins sýnilega, því að hér er um
að ræða þekkingarskort og
skammsýni — teikningin og
raunar myndlistin öll er miklu
altækara meðal en að vera sjón-
reynsla ein saman. Við getum
einungis í teikningum vangef-
inna og geðveikra fylgzt með því,
hvernig viðkomandi tileinka sér
heiminn, því að þau láta ekki
eftir sig aðrar skýrslur, og vissu-
lega er þessi heimur furðulegur
og leiðir okkur inn á ókunn svið
sálarlífsins. Snilld er oft sam-
sig til umheimsins. Myndlistin er'
spegill sálarinnar, og margur
heilbrigður mundi verða furðu
lostinn, ef hann vissi hve verk
hans afhjúpa sálarlíf hans al-
gjörlega.
Eins og barnið tjáir sig miklu
fyrr með myndrænu táknmáli í
teikningum sínum en í tali, er
bland hæfileika og geðveiki.
Snillingar lenda ósjaldan á geð-
veikrahælum, og því skyldu þá
ekki vera til geðveikir snilling-
ar? Hvað erfið og innilokuð
börn snertir, þá er oft síðasta
úrræðið til að komast að vanda-
málum þeirra, að láta þau fá
ritblý í hönd og blað til að
teikna á. Það sem þau vilja ekki
segja frá, hvað sem á gengur,
kemur þá ósjaldan fram um-
búðalaust í teikningunni. Máski
eru einhverjir farnir að skilja
þýðingu þessara hluta til að
varpa ljósi á innri tilfinningar
og einnig sem uppeldislegt atriði,
og ef svo er, þá er það vel.
Sýningin í Unuhúsi er ekki
stór, en nokkrar tjáningarríkar
myndir prýddu þar veggi, þar á
meðal þessar myndir er grein-
inni fylgja, sem ég vona að
komi vel út í blaðinu, því að ég
held, að þær segi allar sérstaka
sögu um höfundana. Um annað
á sýningunni fjalla ég ekki þó
það sé sjálfsagt góðra gjalda
vert.
Væri vel ef þessi sýning yrði
vísir að stærri sýningu, þar sem
einungis yrðu til sýnis teikning-
ar og önnur myndlistarverk, og
þá skal ekki standa á mér að
gera myndlist vangefinna og geð-
veikra fyllri skil í yfirgripsmeiri
grein. Ég vildi með þessu grein-
arkorni vekja athygli á þætti í
myndlist, sem er algjörlega ó-
þekktur meðal almennings hér
á landi, og árétta þörf á því, að
þessum málum sé gefinn verð-
skuldaður gaumur.
Bragi Ásgeirsson.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR

ÁST í SPÉSPEGLI
sjúkra og annarra, sem eiga á
einhvern hátt ekki sömu mögu-
leika til almenns þrosaka £ iþjóð-
félaginu og heilbrigðir. Á síð-
rastu tímum eru myndlistarverk
ivangefinna og geðsjúkra orðin
að sálfræðigrein, sem sálgreinir
Bjúklinga og er þýðingarmikið
atriði við að finna hin sérstöku
ivandamál þeirra — draga þau
ifram og fjalla um þau. Þá þykja
ósjaldan verk þessa fólks svo
merkileg í listrænum skilningi,
að opinberar sýningar eru haldn-
ar á þeim, og hafa jafnvel fræg
teikningin oft fyrir hinn van-
gefna einasta meðalið til að tjá
tilfinningar sínar og skilgreina
afstöðu sína á umheiminum. Hið
heilbrigða barn tapar mynd-
rænni gáfu sinni með vaxandi
þroska talmálsins er það fer að
geta notað það til að skilgreina
hlutina, — svo að þegar barn
þroskast ekki, er það gefið mál
að það heldur áfram að tjá sig
í myndum sínum, því að það er
einasti hátturinn til tjáningar
ótal fyrirbæra sem það á til.
alltaf sjónreynsla, heldur einnig

WiUy Breinholst:
ELSKAÐU NÁUNGANN.
238 bls.
Kristmann Guðmundsson sneri
á íslenzku.
Bókaforlag Odds Björnssonar.
Akureyri, 1968.
HVAÐ fyrir Willy Breinholst
vakir, þegar hann setur saman
Elskaðu náungann — það er
mér meir en ókunnugt. En segja
mætti mér, að hann hafi annað
tveggja 'hugsað sér af rælni
eða skemmtun, að líkja eftir
grínmyndum, eins og þær löng-
um gerðust, eða blátt áfram
samið sögu sína með það fyrir
augum, að hún mætti notast sem
efni í kvikmynd.
Tökum sem dæmi tiltekið
atriði: Stúlka kemur inn í veizlu
og rekur manni einum rembings
koss, og það svo kröftuglega, að
hún „keyrði hnakkann á honum
niður í fullt fat af rjómakökum“.
Hver kannast ekki við senu af
þessu tagi í gömlum (og ef til
vill einnig nýjum) grínmyndum?
Þá er ekki fjarri lagi, að kafla
og atriðaskipting í sögunni fari
nærri því, sem gerist í hraðri
kvikmynd.
Willy Brein'holst þræðir víða
bilið milli hins sennilega og
ótrúlega .Söguhetjur hans hegða
sér ekki alveg eins og venju-
legt fólk, ekki heldur eins og
grínfígúrur. Sumar senurnar eru
ótrúlegar og gætu tæpast gerzt
nema í gamansögu eða þá „und-
ir vissum kringumstæðum".
Mannlega eymd hefur höfundur
hvergi að skotspæni. í sögunni
ríkir félagslegt jafnræði. Þar er
enginn öðrum heimskari eða
óheppnari.
Breinholst er kunnáttumaður
og ræður við form sitt. Elskaðu
náungann er ósvikinn skemmti-
saga ,sem lesa má bæði sér til
ánægju og afþreyingar. Hvort
efnisatriði sögunnar eru skopleg
hvert út af fyrir sig — það kann
að vera álitamál. En frásögnin
er hröð og mögnuð með tilbreyt-
Wli.LV
BREINHOLST
sögunnar felst í
samhengi, rað-
atriði kallar á
ing. Jafnvægi
ákjósanlegu
kvæmni: eitt
annað.
Sagan gerist í skandínavísku
löndunum þrem, Danmörku,
Noregi og Svíþjóð, og sneiðir að
efni, sem er þjóðum þeirra landa
kunnara en okkur, sem sé klám-
ritunum, pornógrafíunni. Aðal-
söguhetjan er — einis og Krist-
mann orðar það í þýðingunni —
kynþokkaskáld. Leikur um það
mikil og kitlandi frægð, og ger-
ir fólk sér ósjálfrátt þá hug-
mynd um þennan voðalega höf-
und, að hann hljóti að vera jafn
siðlaus í lífi sínu og list. En þar
er nú aldeilis annar flöturinn
uppi, því kynþokkahöfundurinn
má gera svo vel að sóa allri
sinni náttúru í þær djörfu ástar-
sögur, sem í staðinn afla honum
svo mikillar frægðar.
Kona hans, ung, hraust og ást-
ar þurfi, vægast sagt, er því frek
lega vanrækt, vesalingurinn, þar
til annar karlmaður miskunnar
sig yfir hana.
En í gamansögu endar allt í
lukkunnar veLstandi. Og Willy
Breinholst er meira að segja svo
klassískur að láta sögu sína enda
með fáeinum giftingum. Þá leið-
ir hann líka saman kærustupar,
sem búið er að þreyja samvistir
í sextíu og átta ár.
Enda þó Willy Breinholst beini
skeytum sínum að efni, sem í
fyrstunni var skoðað sem
hneykslismál, síðan sem vanda-
mál og loks sem óhrekjandi
staðreynd (klámritunum), er
saga hans engin ádeilusaga, að-
eins græskulaus gamansemi, góð-
látlegt spaug, sem allir moga
njóta; einnig þeir, sem því að-
eins fella sig við hlut, að hann
sé kunnáttulega gerður.
Kristmann Guðmundsson hef-
ur þýtt söguna á lipurt íslenzfct
mál. Sögu af þessu tagi nægir
ekki að þýða „orðrétt“. Púðrið
kann að felast í hárfínum blæ-
brigðum, jafnvel í óþýðanlegri
skírskotun, sem skilst ekki til
fulls nema í einu landi, og verð-
ur þýðandi þá með einhverju
móti að staðfæra hugtakið.
Tilsvör Kristmans eru létt;
sömuleiðis frásögnin, en þar
koma þó fremur fyrir orðasam-
bönd, sem gengu sér til húðar í
igóðum sem iélegum þýðingum
'fyrir langa löngu og hljóta því
að teljast úrelt, þar eð þau
■koma nú sjaldan fyrir í mæltu
máli og framkalla ekki þau hug-
myndatengsl, sem þeim mun
ætlað.
Á undan hverjum kafla bók-
arinnar fer teikning eftir Léon.
■Hæfilega lítið fer fyrir þeirri
myndskreyting.
Erlendur Jónsson.