Morgunblaðið - 29.11.1968, Blaðsíða 8

g MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER lí>68
r"
Samband Ijúöskáldsins við lesendur hefur minnkaö
RabbaS við Hannes Pétursson um „Innlönd" og Ijóðlistina
Það mun fátítt hérlendis, þeg
ar bók ungs Ijóðskálds kemur
út, að hún seljist nær samstund-
is upp. Þetta gerðist þó 1955, er
ungur höfundur, Hannes Féturs
son, sendi frá sér sína fyrstu
bók. Reyndar var Hannes þá
ekki með öllu ókunnur íslenzk
um ljóðaunnendum, þar sem árið
áður hafði hinn kunni Ijóðlistar
vinur og skáld, Magnús heitinn
Ásgeirsson, valið nokkur kvæði
eftir Hannes í Árbók skálda, er
kynnti ung ljóðskáld.
Og með fyrstu bók sinni,
Kvæðabók, tók Hannes sér fast
sæti á bekk fremstu Ijóðskálda
okkar. Eftir hann hafa síðan
komið út Ijóðabækurnar í sum-
ardölum 1959, Stund og staðir
1962: sögubókin Sögur að norð-
an 1961, Ævisaga Steingríms Thor
steinssonar skálds 1964, og tvær
ferðabækur A farandsfæti og
Eyjarnar átján 1967. Og fyrir
nokkrum dögum kom svo á mark
aðinn fjórða Ijóðabókin: Inn-
lönd. í t'ilefni útkomu bókarinn-
ar hitti ég Hannes að máli fyr-
ir skömmu og fékk hann til að
ræða við mig um stund um skáld
skap sinn og ljóðlistina.
— Öll ljóðin í nýju bókinni
eru nýrri en ljóðin í Stund og
staðir, sagði Hannes. Eftir að sú
bók kom út orti ég lítið eða
ekkert í a.m.k. tvö ár. Um það
leýti vann ég að bókiwni um
Steingrím Thorsteinsson oghafði
því í mörg horn að líta.
— Nú virðist við lauslegan
yfirlestur nýju bókarinnar að
Ijóðin í henni séu nokkuð ólík
þínum fyrri ljóðum?
— Það er ekki gott fyrir mig
að dæma um það. Þetta eru
allt nýleg kvæði, þau eru ekki
orðin nægilega hlutlæg fyrir mér
ennþá Ég tel mig fitja upp á
ýmsu nýju í þessari bók, enþað
breytir ekki hinu, að þræðir
liggja þaðan til fyrri bókanna.
— Hver er aðalbreytingin?
— Munurinn er m.a. sá, að
þessi ljóð eru frjálslegri að
formi en eldri kvæði mín yfir-
leitt. Ég held þó fast við stuðla-
setninguna, en nota endarím spar
legar en áður. Ég reymi að ná
fram frjálslegri hrynjandi innan
marka stuðlasetningar, að láta
málið hrynja frjálslega í mis-
löngum línum, án þess ljóðstafa-
setning raskist að fullu. 1 Sæ-
mundar-Eddu, þar sem hvergi
kemur fyrir endarím eins og
menn vita, má sums staðarfinna
dæmi um mjög sveigjanlega
hrynjandi sem ekki er óskýld
þeirri sem fyrir mér vakir. Það
ljóðform sem ég hef valdið tel
ég því ekki ýkja óíslenzkt né
annarlegt fslendingum.
— Og í yrkisefninu sækir þú
einnig á ný mið?
— Að nokkru. Þessi ljóð eru
að miklu leyti ýmis þankabrot
mín. Ég hef ekkert ort út af
sögum og sögnum núna. Val yrk
isefna fer alltaf eftir því hvar
maðuE er á vegi staddur í hug-
arheimi sínum.
— Hvernær byrjaðir þú að
yrkja Hannes?
— Um fermingu. Á mennta-
skólaárunum orti ég mikið og
hélt þeim skáldskap saman. Síð
ar tók ég mig svo til og eyði-
lagði hann nær allan. Þegar ég
byrjaði að yrkja var allt eftir
hefðbundnum reglum. Samt fór
ég snemma að fikta svolítið við
ýmis ljóðform, en það var mest
eftirhermur.
—Síðan sameinar þú það gamla
og nýja?
— Stuðlasetning hefur aldrei
verið mér neinn fjötur um fót,
og ég hugsa mér ekki að varpa
henni fyrir borð. Ég tel að hún
hafi ætíð hjálpað mér við að
halda samþjöppun og festu í
ljóðforminu.
— Hvað var það sem kveikti
áhugann á yrkingum hjá þér?
— Þörf til að tjá hugsanirmín
ar og kenndir. Og um það leyti
sem ég fór að fikta við yrking-
ar sökkti ég mér niður í Ijóða-
lestur. Áhugi á ljóðum annarra
skálda óx eftir því sem ég orti
meira sjálfur. Ég leitaði fyrir
mér í ljóðum og læri af þeim
notkun tungunnar. Það má segja
að ég hafi iesið þau af djúp-
lægri þörf fyrir bundið mál og
orðlist.
— Varðstu fyrir ákveðnum
áhrifum frá þessum ljóðum?
— Sjálfsagt hef ég orðið fyr-
ir áhrifum frá fjölmörgum skáld
um, og gagnrýnendur hafa reynd
ar bent á ákveðin skáld í því
sambandi. Ég veit ekki hversu
því er farið um nýju bókiná.
Eftir því sem á líður fer maður
meira sinna eigin ferða og verð-
ur áháðari öðrum höfundum.
— Hvernig yrkir þú?
— Það er misjafnit. Venjulega
yrki ég í mislöngum skorpum,
þá ofit mörg kvæði á stuttum
tíma. Síðan verður langt hlé.
Þá hef ég það fyrir sið, að
rubba upp drögum að kvæðum
og skrifa niður hugdettur. Úr
þessu vinn ég svo í áföngum.
— Nú hefur þú einnig skrif-
að sögur, bókmenntafræði og
ferðaþætti?
— í seinni tíð hefur mér
fundist að Ijóðagerð veitti mér
ekki nægjainlegt tjáningarsvig-
rúm og hef því samið annað en
Ijóð, enda þótt ég leggi mesta
rækt við þau og ætli að gera
svo framvegis. Ég hef jafnvel
glímt við að skrifa sagnaþætti,
hef alltaf haft mikinn áhuga á
alþýðlegum fróffleik og les mik-
ið af slíku efni. Eitt af því
fyrsta sem ég las af áhuga voru
þjóðsögur og þess konar bók-
menntir. Ég tel mig hvergi kom-
ast nær sönnu og fögru alþýðu-
máli en í slikum ritum, en á þvi
tel ég skáld verði að hafa kunm
ugleika.
— Er ekki erfitt að vera
skáld, nú á tímum hraða og rót-
leysis?
— Viissuleiga má segja það.
Framvindan hefur m.a. haft það
í för með sér að samband ljóð-
skálds við lesendur hefur minnk
að, sumpart vegna þess að fólk
á örðugra en áður var með að
átta sig á ljóðmá'linu.
— Það ber meira á líkingun-
um?
— Já, og fólk áttar sig misvel
á þeim, sökum þess að þær
liggja oft langt utan daglegs
lífs. Sótt er vítt til fanga og efn
inu þannig fyrir komið að ýms-
um finmst það fjarri sér og jafn-
vel endileysa. Ég hef veitt því
athygli að margir góðir ljóðales
endur eru ákaflega andvígir því
ljóðmáli sem þróazt hefur í verk
um yngri skálda og finnst það
fjarri veruleikanum. Hins vegar
hef ég einnig tekið eftir því að
sömu lesendur hafa oft ærin
áhuga á því sem er óraunveru-
legt t.d. á undarlegum sýnum og
líkingairmiáli er fyrir ber í draium
um þeirra og færa það í frá-
sögur. Ef menn hefðu í huga
meira en gert er, að margir sem
við nútímaskáldskap fást sækja
líkingar og myndir út fyrir svið
raunveruleikans þá hygg ég að
ýmiss konar misskiilningur hyrfi.
— Skáldskapurinn færist þá
stöðugt fjær raumvieriuleilkaiwum?
— Þær stefnur í Evrópu sem
komu róti á Ijóðmálið, svo sem
symbolisminn og surrealisminn,
hvíldu mjög á því sem liggur ut-
an venjubundins veruleika. öll
ljóðagerð nú á dögum dregur
dám af þessum, misjafnlega mik
ið reyndar. En því má ekki
gleyma, að ljóð eru ekki endi-
lega góður skáldskapur, þótt
þau séu nýtízkuleg að þessu
leyti. Sem fyrr þarf að gera
greinarmun. Sjálfum finnst mér
að sum Ijóðskáld fóti sig ekki
innan þess frjálsræðis sem feng-
ist hefur, hið frjálsa ljóðmál
hafnar stundum í skrautlegri
orðabendu. Að mínu viti hefur
það ekki breyzt að ein af meg-
in undirstöðum ljóðagerðar eru
samþjöppun og festa í hugum og
tilfinningu.
— Er hið hefðbundna ljóð-
form liðið undir lok?
— Það fer eftir því hvernig
við skilgreinum hugtakið. Ef
skilgreiningin er sú, að hefð-
bundið sé það ljóð sem er auð-
skilið við fyrsta lestur og ort er
með stuðlasetningu, endarími og
fastmótaðri erindaskipan, má
vissulega segja að hefðbundið
ljóðform liggi í láginni, þótt ég
sjái því ekkert til fyrirstöðu að
skáld notfæri sér það jafnhliða
öðrum. „Ósigur“ hefðbundins
ljóðforms í þessium skillningi sitaf
ar sumpart af því, að vissir fast
mótaðir bragarhættir sem skáld
hafa gert fræga, henta ekki til
mikillar notkunar. Við getum tek
ið sem dæmi suma bragarhætti
Jónasar Hallgrímssonar t.d. á
Dalvísu og Annesjum og eyjum.
Það er ekki auðvelt að yrkja
ný kvæði undir þeim háttum án
þess að þau minni í sífélfci á
fyrirmyndina. Það frjálsa Ijóð-
mál, sem við nefndum áðan, hef-
ur einnig sprengt af sér hefð-
bundna bragarhætti, jafnvel svo
rækilega, að sum skáld „yrkja“
bókstaflega í lausu máli, þótt
textinn sé settur upp í ljóðlínur.
Öll bundin hrynjandi er fariin
og þar með komið fram nýtt ljóð
rænt form, en ekki bragform.
Ég hef ekki trú á að Ijóð í
lausu máli verði fyrirferðarmeiri
eftirleiðis en önnur form sem
skáld grípa til.
— Varstu hræddur þegar þú
gafst út þína fyrstu bók?
— Ekki hræddur, en eftir-
væntingarfuilur.
— Hvað um ritdóma sem þú
hefur fengið?
— Þeir hafa verið upp og of-
an eins og gengur, en yfirleitt
hef ég ekki þurft að kvarta und-
an þeim og nokkrir ritdómar
hafa veitt mér leiðsögn.
— Nú hefur tö'luvert verið
þýtt af ljóðum þínum?
__ Það hafa komið út bækur
á sænsku, norsku og dönsku og
eitthvað hefur ennfremur verið
þýtt á þýzku, ensku og fleiri
mál. Blaðadómar hafa yfirleitt
verið vinsamlegir, sumir loflegir
en ég tek ekki meira mark á er-
iendum dómum en innlendum.
— Af hverju?
— Mér virðast erlendir gagn-
rýnendur ekki hafa nægjanlega
innsýn í baksvið nútímaljóðlist-
ar á ísiandi, sem varla er við
að búast, þar sem íslenzkar bók-
menntir, aðstaða þeirra og hefð,
eru lítið kunnugt erlendis, helzt
eru það fornbókmenntirnar og
sögur helztu sagnaskáldanna.
Sérhvert skáldverk er háð þeim
menningarjarðvegi sem það er
sprottið úr, og íslenzk menning
hefur að ýmsu leyti sérstöðu.
Sagt hefur verið að hún ætti
sinn eigin tíma, þrátt fyrir er-
lend áhrif, sem oft hafa verið til
góðs. íslenzkar bókmenntir, eru
t.d. ekki eins borgaralegar og
nútímabókmenntir nálægra þjóða
og ég hef höggvið eftir því í er-
lendum ritdómum um íslenzk nú-
tímaljóð, að hiin sterku tengsl við
íslenzka náttúru eru gagnrýn-
endum allfjarlæg. Það er ekki
óeðlilegt þar sem bókemmtir er-
lendis hafa á löngum tíma mót-
azt af stórborgarlífi og háttum
iðnþróaðna þjóða. Hvergi í Ev-
rópu nema á íslandi búa skáld
í landi sem enn er í sköpun, þar
sem frumöfl náttúrunnar eru alls
staðar í námunda. íslenzkt skáld
stendur andspænir náttúruöflun
um, landi sínu engu síður en
mannlífinu. Fyrir þessa sök
þykja íslenzkar nútímabók-
menntir á eftir tímanum — á eft
ir hinni evrópsku klukku.
atrix verndar.
fegrar
10 ÁRA ABYRGÐ
TVÖFALT
EINANGRUNAR-
20ára reynsla Kérlendis
SIM111400 EGGERT KRISTJANSSON &CO HF
r
10 ÁRA ÁBYRGÐ
íbúðir til sölu
3ja og 4ra herbergja íbúðir til sölu við Dvergabakka.
Tilbúnar til afhendingar strax.
Upplýsingar í síma 31093.
ATLI EIRÍKSSON.
Hannes Pétursson skáld.
stjl.