Morgunblaðið - 29.11.1968, Blaðsíða 10

10
MORiGUNBLAÐH), FÖSTUDAGUR 29, NÓVEMBER 1968
Þrír af fyrirlesurum á ráðstefnu Vísindafélagsins: Jakob Gíslason, orkumálastjóri, próf. Hall-
dór Halldórsson og Baldur Líndal, efnaverkfræðingur.
Ráðstefnu Vísindafélags ís
lendinga um rannsóknir
lauk í gærkvöldi. Voru í gær
flutt erindi um orkumál, iðn
aðarmál, jarðvísindi, lækrvis
fræðirannsóknir, málvísi-
rannsóknir, textafræði og
bókmennt/rannsóknir og
sagnfræði. Fyrri fundi stýrði
prófessor Þorbjörn Sigur-
geirssson, en eftir síðdegis-
hlé stýrði dr. Matthías Jónas
son fundi. Forseti félagsins,
dr. Halldór Halldórsson sleit
ráðstefnunni og las f jölmarg
ar árnaðaróskir, sem Vís-
indafélaginu bárust á 50 ára
afmælinu.
• Dýrt, en eftir nokkru að
seilast
Jakob Gíslason, orkumála-
stjóri, flutti fyrsta eiindið, um
orkumál. í erindi sínu gerði
Jakob m.a. grein fyrir áætluðu
magni innlendra orkulinda, sem
talið er nema 35 milljörðum
kílóvattstunda af tæknilega
virkjanlegu vatnsmagni og 70
milljón gígakalóríur á ári af
jarðhita, bæði frá stö'ðugu upp-
streymi og varmaforða. Síðar-
nefnda töluna kvað hann að
varmainnihaldi jafngilda 7
millj. tonnum af olíu á ári. Þá
ræddi hann verðmæti orkulind
anna og samkeppnisfært verð
^afmagns á erlendum markaði.
Með því að reikna 15 aura á
kílówattstund, gizkaði hann á
að vergar heildartekjur af sölu
raforku til stóriðju frá vatns-
afli íslands gætu orðið 2—3
milljar’ðar ísl. króna á ári, og
með 10 kr. fyrir Gcal af jarð-
hita gætu tekjur numið 70'0
miUi. kr. á ári, en þá eru ekki
reiknaðar 35 millj. Gcal, sem
tapazt í meðförum. Sé vatnsafl
landsins notað til stóriðju, sem
tífaldar þá andvirði raforkunn-
ar, mætti gizka á að útflu.tnings
verðmæti alirar þeirrar stór-
iðju, sem koma mætti upp og
reka af vatnsafii íslands, sé 20
—30 milljarðar króna. En stotfn
kostnað þei.rra vatnsaf'lsvirkj-
ana, sem nú eru ræddar, kvað
Jakob um 20 milljarðar króna,
og stofnkostnáð allra verk-
smiðjumannvirkja stóriðjunnar
allt að 50 milljörðum króna.
Hann nefndi þjóðarauð íslend-
inga til samanburðar, sem er
talinn vera um 75 miiljarðar
króna.
Jakob ræddi um samkeppni
raforku við aðra orkugjafa og
samkeppnina á markaðinum og
sagði: Ljóst er, að það tvennt,
hve ódýra raforku okkur tekst
að vinna úr va.tnsafli landsins
og hve fljótit við höfum með
rannsóknum og áætlanagerðum
lokið því að afla okkur nægi-
legra öruggrar vitneskju um
þetta, ræður verulega um líkur
þess, að nýta vatnsafl landsins
að nokkru marki í náinni fram
tíð.
Það vantar því miður ennþá
töluvert á, að við höfum aflað
okkur þeirrar þekkingar á orku
lindum íslands, sem við nauð-
synlega þurfum á að halda til
þess að geta boðið orku þeirra
fram í skarpri samkeppni við
aðra orkugjatfa með öryggi
þess, sem veit hann hefur góða
og samkeppnishæfa vöru að
bjóða. Sagði Jakob, að telja
mætti að forrannsóknum væri
nú þegar lokið á um það bil
1/5 hluta vatnsaflsins, og þá
fyrst og fremst höfð í huga
Búrfellsvirkjunin og vissir
virkjunarstaðir aðrir í Þjórsá
og Hvítá. Forrannsóknir á jarð-
hita landsins ver'ða hlutfalls-
lega dýrari vegna þess að þar
verður óhjákvæmilega að fram
kvæma töluverðar gufuboranir.
Trauðla yrði komizt af með
minni rannsóknarkostnað en
3% afáætluðum stofnkostnaði
jarðvaimvirkjananna. Kostnað
ur við forrannsóknir yrði þá 240
millj. kr. vegna vatnsvirkjana
og 210 millj. vegna jarðvarma-
virkjana. Jakob sagði: Ef vfð
viljum stefna að því að taika
orkulindir landsins í notkun á
þeim skamma tíma, tveim ára-
tugum eða svo, sem spáð er að
taka muni kjarnorkuna að kom
ast niður fyrir vatnsatflsorkuna
í verði, komumst við ekki hjá
því að hraða þessum forrann-
sóknum orkulindanna. Lengri
tíma en 8—10 ár megum við
ekki ætla okkur til að ljúka
þeim. Árlega þyrfti því að vérja
til þeirra ekki minna en 50
milljónum króna, etf mín mjög
svo lauslega áætlun reynist
rétt. Samtímis verða svo áð
sjálfsögðu að fara fram iðnaðar
rannsóknir. Þessar orku- og iðn
aðarrannsóknir eru kostnaðar-
samar, en hins vegar kann að
vera eftir nokkru að seilasit, ef
árangur næst.
• Svarar til Straumsvikur-
verksmiðju á ári í 20 ár
Baldur Líndal, efnafræðing-
ur, flutti erindi um iðnaðarmál.
Ræddi hann m.a. hlutdeild iðn-
aðar í þj ó'ðarvinn.uframlagi fyrr
og nú og sagði: Flestir munu
túlka þetta þannig að á árun-
um 1930—50 hafi átt sér stað
nokkurs konar iðnibylting hér
á landi. Þessi framleiðsla, sem
þá reis upp, hafði þann megin-
tilgang að spara innflutning og
búa að sínu. Stríðsárin ýttu
mjög undir þá stetfnu. Hin sitóru
átök, sem þetta leiddi til, komu
fram í byggingu áburðarverk-
smiðjunnar og sementsverk-
smiðjunnar. En hinn takmark-
aði íslenzki markaður fyrir
samkeppnis'hæfar iðnáðarvörur
mettaðist fljótt og árin 1955 til
’65 munu sennilega helzt verða
talin aðlögunarár. Alla vega er
víst, að með næstu stórátökum
á sviði þessa iðnaðar, sem koma
nú fram, kísilgúrverksmiðj unni
og a'luminiumverksmiðjunni, er
stefnt iinn á igjörólíkt svið, þ.e.
inn á markaði erlendis. Hvort
sú niýja stefna leiðir af sér aðra
iðnbyitingu er enn á huldu.
Vék Baldur áð því 'hvers kon-
ar iðnaður væri helzt hugsan-
legur nú í sambandi við þær
náttúruauðlindir, sem við nú
teljum helztar og skipti þeim í
fjóra fLokka. 1) Raforkuiðnað,
sem hefur lítið grundvallarsvig
rúm, en augljósa möguleika á
að dafna, vegna þess að hann
er þegar í uppsiglingu og þesis
hve langt við erum, þrátt fyrir
allt, komnir í undirbúning virkj
ana. 2) Jarðhitaiðnað. 3) hrá-
efnaiðnað, en þar nefndi Bald-
ur m.a. bikstein, sem nokkrar
horfur eru á að takist að koma
á markað í sambandi við kísil-
gúrvinmsluna við Mývatn og 4)
iðmað með fleiri samverkandi
grundvallaratriðum, eins og
kísilgúrvinnslan. Kvað ræðu-
maður nú hafa hafizt athugun
á öðrum iðnaði, sem byggizt á
öllum þremur grundvaUaratrið
unum, sem máli skipta, raforku,
jarðgufu og hráefnum og átti
hann þar vi'ð sjóefnavinnsluna,
þá hugmynd að ná umbreytt-
um, heitum sjó með borunum
á Reykjanesi og vinna úr hon-
um ýmis söltf og brórn. Gerði
hainn nánari grein fyrir þeim
dýrmætu efnum, sem hugsan-
legt væri að vinna þar.
Þá ræddi Baldur umfang
þess iðnaðar, sem nýtti náttúru
auðlindirnar að einhverju eða
öllu leyti og sagði: Tiltækilegt
vatnsafl er talið nema um 17
terawattstundum á ári, að frá-
dreginni raforku til almennings
þarfa. Þegar tekið er til hlið-
sjónar, að 66.000 tonna alumini
um verksmiðjan í Straumsvík
tekur eina terawattstund og öll
núverandi rafmagnsnotkun í
landinu er 0,7 terawattstundir,
vei*ður ljóst, hvert umfangið er.
ÞegaT þar við bætist nýting á
varma frá jarðgufusvæðunum,
sem vel gæti numið sem svarar
til margra millj. tonna af olíu
á ári, kemur umfangið enn bet-
ur í ljós. Þetta samsvarar þá
raforkuiðnaði, sem svarar til
nærri einnar fullbyggðar
Straumsvíkurverksmiðju á
hverju ári í næstu 20 ár, ásamt
með verulegum öðrum iðmaði
i sambandi við jarðhitann og
það annáð sem tiltækilegt yrðL
Þetta myndi leiða tii um einnar
milljónar tonna af aluminum á
ári eða 15% núverandi heims-
framleiðslu. Ef við hugsum til
magnesíums, svarar þetta til
þrefaldrar heimsframleiðslunn-
ar á þeim málmi, ásamt með
þeim varma, sem til þarf. Slíkt
er þá umfangið. En viðhorfin
til slíkra mála hér h-afa breytzt
mjög veruLega með tilkomu
þeirra stórframkyæmda, sem nú
eru á döfinni. Og þau eiga eftir
að breytast ört í framtíð. Ég er
ekki viss um að seinna meir
verði litið á það sem mikla gotð
gá, þótt minr.zt sé á, hvort
ekki sé tímabært að líta nánar
á uppbyggingarmöguleika okk-
ar á þessu iðnaðarsviði sem
heild — segjum næstu 10—20
árin.
# Ýmislegt nýtilegt í djúp-
bergi, sjó og vöínum
Dr. Þorleifur Einarssson flutti
erindi um jarðvísindi. Hann
ræddi í upphafi hin einstöku
skilyrði, sem bjóðast á íslandi
til jarðfræðirannsókna og
nefndi dæmi, þar sem íslend-
ingar geta notað sérstöðu sína
og orðið lei'ðandi á því sviði á
alþjóðavettvangi, eins og með
öskulagarannsóknum Sigurðar
Þórarinssonar og lausninni á
uppruna og myndunarhætti mó-
bergsfjalla í jökulbreiðum á
jökulskeiðum ísaldar máð stapa
kenningu Guðmundar Kjartans-
sonar. Eins nefndi hann rann-
SÓknir síðari ára hér á jökul-
íkeiðum, sem benti til að jökul-
skeiðin hafi verið um 10 tals-
ins eða fleiri og sitaðið í þrjár
milljónir ára, en ekki 4—5 og
staðið 1 milljón ára, eins og tal-
ið var. Einnig ræddi hann sér-
stöðu til rannsókna á íslandi á
Atlantshafshryggnum, en þar
hafa íslenzkir vísindamenn á
á undanfönrum árum tek-
ið nokkum þátt með
jarðsveiflurannsóknum og
raininisóknum á svæðisdreifingu
og 'Stynklieikia berigsegulmagns,
og eru þær rannsókmir mjög
mi'kilvægar til skil'niinigs'aufca á
gerð og myndunarháttum neð-
amij'ávarhryiggjia. Eimnig drap
hann á jia'rðeðlisfræðiilegar mæl
iingar og fleira, sem of langt
yrði upp að telja.
Þorleifur vék í erindi sínu að
noklkrum bagnýtum rannsókn-
arverikiefnium og sagði: Ég tel
t.d. æs'ki'legt að á næstu árum
verði unnið að nákvæim'um jarð
efnafræði'legum raininsóiknum á
djúpbergssvæðunum aiustur í
Lóni, enida vitum við t.d. nú
þegar, -að í Svíniafnó'laniámu er
um 1 týko'par, en það er a.m.k.
tvisvaT si'ninuim meira magn af
kopar en er í málmigrýti, sem
nú er víða unnið. Hiins vegar
vitum við ekki veignia þykkira
lausra yfirborðslaiga hvort
máfimgrýtið að &vín'athiólium er
aðeiinls á sm'ábletti, eða næigj-
anlega mikið isé atf því, sivo að
það sé viinnainl'eigt. Vaifalaiuist
munu einhverjir hér inni hrista
höfuðið ytfir slíkum tlölum, enda
virðast það vera 'trúarbrögð
í þessu l’aradi, að Lanidið isé álkaí-
lega kos'tarýrt hwað verðmæt
jarðefni áhrærir. Úr því fæstf þó
Framliald á bls. 19
Hugvísindamaður og raunvísindamaður, Jónas Kristjánsson
cand. mag., sem talaði um textafræði og bókmenntarannsókn-
ir og dr. Þorleifur Einarsson, er flutti erindi um jarðvísindi.