Morgunblaðið - 15.12.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1968
11
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Paradís og Eyrarbakki
Guðmundur Daníelsson:
EULIDAÁRNAR
— Paradís Reyk javíkur —
Bókaútgáfa Guðjóns Ó. Guð-
jónssonar.
Reykjavik 1968.
Guðmundur Daníelsson:
STAÐIR OG STEFNUMÓT
Þættir »g viðtöl.
Útgefandi:
Pretsmiðja Suðurlands.
Selfossi 1968.
ERU Elliðaárnar Paradís
Reykjavíkur? Sennilega má færa
einhver rök að því, minnsta kosti
ætti það að reynast laxveiði-
mönnum hægur vandi. Flestir
Reykvíkingar kannast þó aðeins
við brúna, og umhverfi hennar,
hafa ef til vill séð þaðan ein-
hverjar mannkimdur vopnaðar
löngum prikum stiklandi á stein-
um eða húkandi á bökkum. Hér
er á ferð annar þjóðflokkur,
enda ekki öllum gefið að komsisit
í Faradís.
Þórbergur Þórðarson hefur
einhvers staðar skrifað um svo
kalilaða lýriska vatnsorkusál-
sýki, en þessi kvflli lýsir sér í
því að sjúklingiurirm leitar uppi
ár og læki, situr þar löngum og
lætur sig dreyma., „Öll póetísk
ofurmenni hafa þjáðst meira og
minna af þessum hvimleiða
kvilla, segir Þórbergur. Guð-
mundur Daníelsson virðist hafa
tekið veiki í ætt við þessa fyrir
löngu, og mér sýnist hanm á
góðri leið með að gera Matthías
Johanneissen að vatnsorkusjúki-
ingi, ef taka á o>rð Matthíasar
trúanleg: „Elliðaárnar renna um
æðar mínar.
Af löngu viðtali við Mattihías
Johaninessen í bók Guðmundar
Daníelssonar um Elliðaárnar,
verður ljóst að vatnið í þeim
hefur dugað Matthíasi til skáld-
skapar. í Sálmum á atómöld, eru
áhrif frá Elliðaánum:
Þegar ég stend við ána
og leita að beitu,
dettur mér stundum í hug:
Erum við maðkarnir
í mosa tilverunnar?
En þá mienist ég gamalla orða:
Þér skuluð vera kyrrir í borg-
inni,
unz þér íklæðist krafti frá
hæðum.
Þess vegna má bæta þv£ við í
umræðum um sjúkdómsgrein-
ingu Þórbergs: Ef til vill er
nauðsynilegt að fá kvillann til
þess að verða gott skáld á ís-
landL Til þess að girða fyrir
misskilning, skail þó tekið fram,
að Þórbergur átti ekki við svo-
kallaða veiðidellu I pistli sín-
um, en í mínum augum er skegg-
ið skylt hökimni.
Bók Guðmundar Daníelssonar,
Landshornamenn, um veiðiferð-
ir hans og Matthíasar Johann-
essens, hlaut töluverðar vin-
sældir, enda bæði sérstæð og
skemmtileg í ýmsum skilningi.
Bókaútgefandinn Guðjón Ó. Guð
jónsson mun hafa hrifist af
Landshornamönnum, og í mars-
mánuði síðastliðnum hringir
hann í Guðmumd Daníelsson i
því skyni að fá hann til að
semja nýja veiðimannabók: EIR-
iðaárnar, Paradís Reykjavíkur,
Guðmundi Daníelssyni munar
ekki um slíka smámuni: bókin
er komin út 384 blaðsíður að
stærð í veglegum og snyrtileg-
um búningi. Ekki hefur Guð-
mundur þó samið allt efni henn-
£U sjálfur: hann birtir greinar
og bókakafla eftir ýmsa t.d.
Árna ÓRa, Víglund Möller, Stein
grím Jónsson, Ingólf Agústsson
og fleiri. Tímaritið Veiðimaður-
inn hefur reynst honum nota-
drjúgt, einnig Morgunblaðið og
margt annað, sem oflangt yrði að
telja upp, enda segir Guðmund-
ur í formála, að fremur beri að
líta á sig sem ritstjóra bókar-
innar en höfund.
Elliðaármálin eru rakin ítar-
lega í bókinni, birt um þau rit-
gerð Árna Óla úr Fortíð Reykja
víkur. Einmig er vitnað til bók-
ar Henry Hollands: Dagbók í ís-
landsferð, svo innsýn fáisit í
liðna tíð: „Laxveiðidagurinn er
miki'll tyllidagur í Reykjavík.
Þá safnast allir, sem vettlingi
geta valdið að veiðistaðnum,
ekki einungis veiðimennirnir
sjálfir, heldur eininig heddra
fólkið, að ógleymdum ungu stúlk
unm“, segir Holland, og bætir
við: „Laxveiðin reyndist að
þesisu sinni miklu minni en
menri mundu dæmi til. Stunduim
áður hafa 5000—6000 laxar
veiðzt í ánum á einum degi, en
í þetta sinm fengust einungis
900—1000 laxar í annarri kvísl-
inni, en 140 náðust í hinni nokkr
um dögum seinna. Að veiðinni
unnu 60—70 manns. Fer hún
fram með þeim hætti, að net er
dregið upp eftir ánni. Venjan er,
að veiðimennirnir fái þriðjung
veiðinnar í sinn h'lut, og hota
þeir laxinn í beitu á vorvertíð-
inni“.
Með Englendingum í Elliðaán-
um um aldamót, heitir frásogn
Péturs Guinnlaugssonar skipa-
smiðs. Þessi kafli er með því
skemmtilegasta í bókinni, enda
hafa gömlu veiðimennirnir meiri
frasagnarhæfileika en hinir
yngri. Án lýsinga þeirra væTÍ
bókin um Elliðaámar hvorki
fugl né fiskur. Viðtölim við heið
ursmennina gömlu, ber fyrst og
fremst að þakka Víglumdi MöU-
er, tímariti hans Veiðimannin-
um. Guðmundur Daníelsson á
líka ágæt viðtöl í bókinni. Við-
tal hans við Matthías, sem fyrr
var getið, er í sérflokki. Viðtal-
ið við Ásgeir Ásgeirsson, fynr-
verandi forseta, er eimnig fróð-
legt og viturlegt. Ásgeir Ásgeirs
son, segir m.a. um laxaveiðar:
„Það er náttúra landsins, það er
kyrrðin og róaindi söngur vatn-
anna —• árniðmrinn. Þetta hefur
allt svo góð áihrif á mamminm —
kannski þreyttan kaupstaðarbúa.
Maður er í sambandi við nátt-
úru landsins og svo margt af
því, sem er manninum eðlilegt
frá örófi alda. Og hvað sem líð-
ur vélamenningu og öllu slíku,
þá væri það hættulegt fyrir
manninn að slíta þessu sambandi
við náttúruna. Sá þráður má
ekki slitna“. Ætli mamgir lax-
veiðimenn geti ekki tekið undir
með Ásgeiri Ásgeirssyni; við
skulum vona það. Guðmundur
Breiðfjörð hefur sín sjónarmið.
Hann hætti að veiða fyrir þrjá-
tíu árum: „Ég komst á þá skoð-
un, að það væri symd og skömm
að drepa meðbræðutr sína“.
Eina koman, sem kemur veru-
lega við sögtu í bókinni, Ásta
dóttir Þórarins á Melnum, stend
ur sig með prýði. Hún skynjar
lífið í ánni á dulrænam hátt, er
laus við þá efnishyggju, sem
einkennir um of marga veiði-
memn. -
Bókin um Elliðaámar er að
vissu manki baráttusaga lax-
veiðimanna, nokkurs konar hand
bók þeirra. Þeir vilja vernda
sína Paradís. Frá því er ræki-
Guðmundur Danielsson
lega sagt í bókinmi. Einn þeirra
skýrleiksmanna, sem lýsa skoð-
un sinni, er Geir Hallgrímsson
borgarstjóri: „Ég held mér sé
óhætt að segja, að borgaryfir-
völd hafi lömgum gert sér ljóst,
að það væri vandfarið með Ell-
iðaárnar og nauðsynlegt að gæta
vel að mörgum atriðum til að
vernda þær: umhverfi þeirra og
laxagengd í þær. En við erum
staðráðnir í því að ha'lda Elliða-
ánum sem óspilltustum, hafa um-
hverfi þeirra sem mest friðland
Reykvíkinga, þannig að þær og
umhverfi þeirra megi tengja ým
is græn svæði í borginni Heið-
mörkinni og verða í framtíðinmd
friðland höfuðborgarbúa1.
Elliðaárnar, eftir Guðmund
Daníelsson o.fl. er kjörbók lax-
veiðimanna. En um leið vekur
hún til umhugsunar um fram-
tí'ðarskipuilag Reykjavíkur,
hvernig stjórnendur borgarinn-
ar hafi hugsað sér að ráða fram
úr þeim vanda, sem óneitamlega
fylgir þeirri vegsemd að hafa
fræga á inman marka sinna.
Staðir og stefnumót, á það sam-
eiginlegt með laxabókinni, að
þar er enn á ferðinni ólatur
penni. í þessari bók kynmumst
við b'laðamamininum Guðmundi
Daníelssyni, ritstjóra Suður-
lands; einnig ferðaimanninum,
sem fylgist vel með því sem ger-
ist í kringum hann, og hefur
auk þess lesið býsn af fróðleik
áður em hann lagði af stað eða
á eftir. Guðmundur s egir
skemmtilega frá Austurlandaferð
(þættirnir birtust 1 Mongum-
blaðinu á sínum tíma), og lýsir
hnyttilega reynslu ferðailangs:
„Að ferðast, það er eins og að
drekka og halda þó áfram að
vera þyrstur“.
í Kaupmannahöfn átti Guð-
mundur viðtal við Karl Bjarn-
'hof, nefnist það „Eiga s’káld aö
vera módernistar?" Rithöfundur
inn blindi svarar Guðmundi gáfu
lega. Á einum stað spyr Guð-
mundur: „Hvaða grundvallar-
skilyrði verða að vera fyrir því
að rithöfundinum takist að skrifa
góða bók?“ Bjarnhof svarar:
„Ef ég aðeims kynni nú upp-
skriftina fyrir því, kæri Guð-
mundur Daníelsson, þá mundi ég
frá deginum í dag ekki snerta
á öðru verki en skrifa góðar
bækur.“
Karl Bjarnhof er víðlesinn 1
samtímabókmenntum, og segir
Guðmundi frá því, að hann sé
aðdáandi nýju frönsku skáldsög
unnar: verka eftir Alaim Robbe-
Grillet og Nathalie Sarraute.
Einhver laxveiðiá virðist hafa
þrengt sér inn í höfuð Guðmund
ar, þvi hann skrifar nafn þess-
ara frægu rithöfunda þannig:
Robbesgrier og Saraude.
Víkur nú sögunni að Suður-
landsundirlendinu. Það þekkir
Guðmundur betur en franska nú
tímahöfunda, minnsta kosti bæj
arhólinn sinn, því hann skrifar
bæði um hann þátt og kveður
honum kvæði. Hanm rifjar líka
upp bernsiku sína og sikrafar um
sína eigin persónu, sem orðin
er skólastjóri, „maður með háls-
tau virka daga sem helga“. Að
vonum er fonvitnilegit að lesa um
svo mikilsverðan embættismann.
Guðmundur Daníelsson er
ekki framúrskarandi blaðamað-
ur eftir þeim viðtölum að dæma,
sem eru meginefni bókarinnar,
og munu hafa fyllt margar
síður Suðurlands árum saman.
Bn hann rækir skylduna við hér
Framhald á bls. 20
Siguiðui Haukur Guðjónsson akriíar um
BARNA- OG UNGLINGABÆKUR
Mús og kisa
Höfundur: Öm Snorrason.
Myndskreyting: Ámi Gunnars
son
Prentun:Prentsmiðjan Leiftur
Útgáfa: Leiftur h.f.
Þetta er bráð snjallt ævintýri
um kermslustund í músarholu.
Sögupersónur eru mýsla og ung-
ar hennar ásamt músapabba og
kettinum Bröndu. Ungamir eru
svangir og Branda vamar fjöl-
skyldunni matair. Litlu angarn-
ir vilja hræða köttinn með háu
tísti, en móðirin kemur í veg fyr-
ir það. Hún biður köttinn að
varna bömum sínum ekki frela-
is, en allt kemur fyrir ekki. Þá
er sá sem allt getur kallaður til
sögunnar: MÚSAPABBI. (Höf-
undurinn ætti að fá duglega
flengingu fyrir lýsingunia á okk
ur pöbbunum. Ég hafði enga ró
í sófanum, eftir að hafa lesið
ævintýrið.) Nú, músapabbi
hrekur köttinn á flótta með kröft
um sínum og hugrekki (Auðvit-
að lét hann þess ekki getið við
konu og böm, að þessir kraftar
voru í mynd hundsins Snata.)
Ævintýrið endar því í forðabúri
allsnægtanna og kisa sezt við
yfirgefna holu.
Málið á sögunni er skemmiti-
legt, lipurt og fallegt.
Myndskreytinga r Áma eru
prýðisgóðar. Þetta er öranur bók
in, er mér barat með myndum
eftir hann og þykir mér þessar
hinum fyrri betri, voru þær þó
góðar. Ég þakba höfundinum fyr
ir ánægjustund, og vonast til að
þeir haldi áfram að sendia verk
frá sér. Böm munu hafa ánægju
af og ekki er mér grunlaust um,
að sumurn foreldrum komi í hug,
hvort sagan sé ekki saga þjóða
í dag?
Prentun er prýðileg og próf-
arkalestur góður. Pappírinn
finnst mér hins vegar herfilega
ljótur og óvandaður. Sjáið mis-
muninn á saurblaði og svo blöð-
um bókarinraar! Ég er viss um
það, að hvert foreldri, er metur
börn sín, leggur glaitt fram mis-
mun þann í verði, sem er á
vönduðum pappír og lélegum. Út
gefendum er óhætt að treysrta
því.
Bláklædda stúlkan.
Höfundur: Lisa Eurén-Bemer
Þýðandi: Guðjón Guðjónsson.
Prentun: Prentsmiðjan Oddi hf
Útgefandi: Barnablaðið Æskan
1939 gaf saima útgáfufyTÍrtæki
þessa bók og birtist hún hér
nokkuð stærri í sniðum. Þýðing-
in er þó hin saman, í fáu breytt
raema réttu kyni komið á orðið
gluggatjöld í lok bókarinraar, en
þá kemur línubrengl í staðinn.
Þetta er hugljúf saga fyrir
ungar stúlkur sem heyra fyrstu
köll lífsins. Ástin er hér sett í
hásætið, og hún heklar þau mert,
er af kunnáttu fagnar söguper-
sónumar að lokum. Það fer ekki
milli mála, að höfundur hann
til verka, segir líflega frá. Skáld
skapur verður þetta aldrei tal-
iran mikill. Það er gamla sagan
(kannski líba nýja?) um stúlk-
uraa, er sér þann eiraa rétta, tek-
ur að reisa sér og honum vonar-
borgir, þ.e.a.s. meðan hún veit
ekkert, hver haran er. Þegar hið
sanraa kemur í ljós, hrekkur
snótin illilega við og hatur tek-
ur sæti ástariranar. Eins og í öll-
um góðum sögum, þá finnur höf-
undur lausn á vandanum undir
lokin og lætur sig ekki muna um
það, að rétta líkn til þjáðs ein-
setufólks í leiðinni.
Það óprýðir söguna mikið, að
málið, er blessaðar hnáturraar
tala, er langt frá því að vera
gott. Mig undrar það stórum, að
svo vandað útgáfufyrirtæki sem
Æskain skuli láta slíka hluti
henda sig. Víst veit ég að þetta
eru brögð höfundar og þýðanda
t.þ.a. gæða söguna spennu og
lífi, en ódýr brögð það. Ensku
er slett, jafnvel frönsku. „Hann
er búinn að gleyma mér. The
rest is silence“ „Ætli það sé ekki
— hvað kallið þér það nú —
courene — il — íaut — að
skreppa út á bát klukkan hálf
níu“. Strákar eru smart. kjaft-
háttur mikill. Menn eiga sandaf
hinu og öðru. Ungar stúlkur eru
fallegar verur og þeim hæfir
ekki mál götunnar. Þetta taldi ég
mikinn löst. Hins vegar er ég
viss um, að ungar stúlkur murau
nú sem fyrr hrífast af efni höf-
undar.
_ Útgáfan er snotur í bezta lagL
Ég sakna þess, að ekki var fyrri
útgáfu getið. Prentvillur eru fá-
ÆVINTÝRI ÖLBJÖSSA, SÁPU-
RUNA OG SVEINS í SEINS-
VITINU.
Höfundur: Halldór Pétursson.
Myndskreyting:
Halldór Pétursson, listmálari.
Útgefandi:
ísafoldarprentsmiðja h.f.
'Þetta eru ævintýri tveggja
bangsa og plastkarls. Skrifuð
eru þau handa tveimur sonum
höfundar ,er dvöldu á sumrum
í Borgarfirði eystra, að því er
segir í formála. Mér er með öllu
óskiljanlegt, hvers vegna þessi
bóik var gefin út. Ef til viil eru
það hinar bráðsmellnu myndir
Halldórs listmálara? Efni ævin-
týranna er eins og ætla mætti,
að ungir strákar hafi gaman að,
Framhald á bls. 2»
- LISTIR
- LISTIR
mmm - listir
- LISTIR •