Morgunblaðið - 15.12.1968, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1968
20
- LISTIR
- LISTIR
- HAFSTEINN
Framhald af bls. M ,
harSindum, sem þeim hlytu að
fylgja. Minnist ég þess, að fá
skrif festust mér betur í minni
í bemsku en það, sem hann rit-
aði um þessi mál.
Þó að hafís hafi hér annað
veifið látið allalvarlega af sér
vita á þessari öld, hefur hann
sjaldan eða aldrei vakið mönn-
um jafn þungar áhyggjur og á
þvf ári, sem nú er að kveðja.
Jafnvel frosta- og hafísveturinn
1918 og afleiðinagr hans um erf-
iða öflun fóðurs, leið mönnum
furðufljótt úr minni, og ekkert
var gert til þess að rannsaka,
hverjar breytingar á veðurfari
og hafstraumum yllu komu haf-
íssins, stundum ár eftir ár, og
hvenær hans gæti verið að vænta
Svo hefur þá ekki verið sinnt
birgðasöfnun til þeirra lands-
hluta, sem hafísinn hefur löngum
leikið harðast — og ekki heldur
verið unnt að gera fyrir fram
neinar ráðstafanir, sem bætt gætu
eð einihverju leyti úr um
bjargræðisvegi fólksins. Um
þetta hafa allir verið jafn
áhyggjulitlir, menn auðsjáan
lega treyst því að svo sem nú
væri komið möguleikum á
flutningum á landi og í lofti
og ennfremur aðstæðum til
ekipaferða, þótt hafís lægi við
land, mundi ekki verða hér neyð
arástand. En það sem gerðist ár-
ið 1965 ýtti við ýmsum, þótt ekki
dyggði til forsjár og framkvæmda
en hafísþrengingamar á þessu
ári, hafa aftur á móti orðið til
þess, að hér hefur verið skipuð
hafísnefnd, sem mun þegar hafa
fengið einhverju áorkað til úr
bóta, þótt ekki hafi verið haft
ýkja hátt um starfsemi hennar.
Nú hafa veðurfræðingar þegar
spáð hafískomu á útmánuðum
1969, og svo fer þá eftir ýmsu
hve harðsækinn og fastsætinn
hafísinn verður. Ef samtímis hon
um verða mikil snjóalög og frost
hörkur, svo að laignaðarís og haf
is verði samfrosta, mundi enn
geta að því komið, að ófært yrði
til allra meiriháttar flutninga og
að menn, bæði á Norður- og Aust
urlandi væru sviptir úrræðum til
að aíla sjávarbjargar- og þó að
imnt yrði að ærnum kostnaði
•f loftflutningum að koma í veg
fyrir mannfelli, gæti orðið fellir
á búfé og þúsundir manna verið
1 nauðum staddar um lífsbjörg,
Þá er loks ísinn væri horfinn,
hvort sem hann hyrfi aðeins í
biH — eða það yrði til laang-
frama.
Nú er komin út bók sem heit-
ir Hafís við ísland, og er Kvöld
vökuútgáfan útgefandi hennar.
Þetta er hin prýðilegasta bók að
öllum ytri frágangi, prýdd
fjölda ljósimynda og með fallegum
teikningum og skreytingum eftir
listamanninn Atla Má, og hún
er svo sem ekki neitt smákver,
heldur rúmar 200 blaðs. í stóru
broti. Upphafsmaður að samn
ingu hennar og gerð mun hafa
verið framkvæmdastjóri Kvöld-
vökuútgáfunnar, Kristján Jóns-
eon, borgardómari, en hann hefur
fengið í lið með sér, auk Atla
Más og þeirra iðnfyrirtækja, er
frá bókinni hafa gengið, séra
Svein Víking og Guttorm Sig-
bjömsson, jarðfræðing.
Bók þessi er auðvitað gefin
út með það fyrir augum öðrum
þræði, að hún seljist vel og gróði
verði á úgáfunni, en ekki er þar
fyrir ástæða til að rengja það,
sem séra Sveinn segir í formála
um tilgang bókarhöfunda. Hann
gerir nokkra grein fyrir því,
hverjar ógnir hafísinn hafi leitt
yfir íslendinga og segir síðan,
að það megi undarlegt teljast, að
saga hans og baráttu þjóðarinnar
við hann skuli ekki hafa verið
skráð. Kveður hann mega full-
yrða að menn séu yfirleitt ófróð
ari um þennan örlagaríka þátt
þjóðarsögunnair en flesta aðra.
„Úr þeirri vöntun teljjum við
brýna þörf að bæta“, segir hann
síðan. „Þessari bók er ætl-
að að verða fyrsta sporið í þá
átt.“
Þá bendir hann á það sama
og á hefur drepið hér á undan
að ef hafís kreppi verulega að
um langt skeið árs, verði af því
þjóðarvandi, sem illfært sé um
að bæta, þrátt fyrir breytt og
baett tæki til flutninga, ef ekki
sé ráð í tíma tekið.
Annars hefst bókin á ritgerð
eftir Guttorm Sigbjörnsson. Hún
heitir Hafís og hafstraumar, og
reynir hann þar að rekja or-
sakir hafísáranna á sem gleggst-
an og öllum skiljanlegan hátt.
en tekur fram, að til þess að
slík ritgerð geti orðið það, sem
hún þurfi að vera, skorti mjög
rannsóknir, og færir hann auðsæ
rök að því, hve slíkar rannsókn
ir séu aðkallandi og nauðsynleg
ar. Annars mun ritgerðin veita
flestum meiri fræðslu um orsak-
ir hafísáranna og mismunandi
hafísmagns frá ári til árs en áður
hefur verið veitt, að minnsta kosti
í þeim ritum, sem ég hef komizt
yfir. Þá skrifar Sveinn Víkingur
eins konar haíísannál ársins 1967
—68. Að loknum inngangi hefur
hann sem heimildir frásagnir dag
blaða og athuganir landhelgis-
gæzlunnar. Er þama skýrt frá
því, hvemig hagaði ferðum haf-
íssins kringum landið, hvar og
hvenær hann lónaði að eða frá,
og ennfremur þeim erfiðleikum,
sem hann olli, og viðleitni ráða
manna til að bæfca úr þörfum
allra sem verst voru settir. Grein
in er álíka löng og grein Gutt-
orms, og er hún fróðlegt yfirlit.
Henni fylgir og fjöldi mynda,
sem flestar eru mjög forvitni-
legar og sumar munu vekja undr
un margs lesanda bókarinnar.
Nefni ég þar einkum til þær
sem sýna ljóslega þann
vanda, er þeim hefur verið á
höndrnn, sem brutust gegnum ís-
inn með birgðir handa örþrota
byggðarlögum, og einnig þær
sem gefa ljósa hugmynd um
hvert feikna bákn fjalljakarnir
eru.
Síðan koma viðtöl við ýmaa
menn, sem hafa haft af hafísn-
um að segja á sjó eða við land
og ennfremur greinar eftir
nokkra, sem ýmist segja frá sjálfs
síns raun eingöngu eða einnig
nota frásagnir annarra sem heim
ildir. Eru sögu- eða heimildar-
mennimir búsettir á svæðinu frá
Hornbjargi og norður og austur
um land til Papeyjar. Fylgja
þessum frásögnum myndir eftir
Atla Má. Stórfróðlegt er viðtal
Kristjáns Jónssonar við Tryggva
Blöndal, skipstjóra á Esju. Það
heitir Sigling gegnum ísinn, og
er þar bæði sagt frá ferð vestur
um land og til Austurlands. Mun
flestum fyrst verða það nokk-
um veginn Ijóst við lestur þeirr
ar greinar, hver vandi skipstjór
um Og áhöfnum skipa hefur verið
á höndum í fyrravétur í sigl-
ingum sínum með birgðar til
fólksins, sem inni var lokað, og
hve otft áhafnirnar hafa verið
í bráðum lífsháska, auk þess sem
farkostir þeirra hafa oftast ver-
ið í meiri eða minni hættu.
Næst er forvitnileg og vei rituð
grein Jóhanns vitavarðar á Hom
bjargsvita. Hún lýsir glögglega
og eftirminnilega í stuttu máli
áhrifum hafíssins á menn og mál
leysingja á einangraðasta og ein
hverju mikilvægasta varðbergi
þessa lands. Þá eru þau og verð
þess að vera lesin, viðtöl Krist-
jáns Jónssonar við Guðjón á Eyri
í Ingólfsfirði og Gest Guðmunds
son á Krossnesi, sem báðir hafa
langa ævi fengið mikla reynslu
af hafísnum og hafa sitthvað að
segja um fugla, seli hvali og
hvítabimd — en einnig felast í
frásögnum þeirra athyglisverðar
jnannlýsingar ... Þannig er og um
flestar greinarnar og við-
tölin, — þar er sitthvað,
sem vekur til umhugsun-
ar og ábyngðar, þó að
ekki eigi allir heimildarmenn-
irnir að baki jafnlanga og erfiða
kynningu af hafísnum og þeir,
sem ég hef þegar nefnt. Bókinni
lýkur með frásögn Kristjáns
Jónssonar af ísflugi, sem hann
tók þátt í með mönnum frá land-
helgisgæzlunni 26. maí síðastliðið
vor vestur og norður um land
og allt norður yfir Kolbeinsey,
síðan austur um land og vestur
eftir til Reykjavíkur, og var þá
enn mikill ís við landið.
Þetta er, svo sem áður getur,
falleg bók og eiguleg. Trúlega
hefði hún getað orðið enn for-
vitnilegri, ef aðalhöfundum henn
ar hefði gefizt meira tóm til að
leita uppi langminnuga og snjalla
sögumenn, en ég hygg, að þeir
nái þeim tilgangi sínum að gera
þjóðinni ljósara en áður, að nauð
syn ber til að afla sem gleggstr
ar vitneskju um hafís og hafís-
komur og gera svo sem unnt
reynist ráðstafanir til að tryggja
fólk og fénað gegn þeim erfið-
leikum og þrengingum, sem haf-
ís og þau harðindi, sem honum
eru ævinlega að meira eða minna
leyti samfara, hljóta að hafa í
för með sér.
Guðmundur Gíslason Hagalin.
Telpnakápur
Fallegt úrval. Gamla verðið.
m
bvUöfrs
Laugavegi 31.
- MENNTAMÁL
Framhald af bls. 1«
3tanfsemi fara fram í tæknúnál-
um hér á landi og kenni þar með
al annars um áhugadeysi verk-
fræðinga sjálfra", segir hann.
Örnólfur Thorlacius ritar Um
aðskiiljaailega heimspeki og
drepur á ýmsar hliðar þeirra
mála. Einnig minniet hann á
hlutverk kennarans og eegir um
það:
„En svo sem hver kennari þarf
að fylgjast með framförum á
sviði kennslugreina sinna, þarf
hamn að leggja sfcund á fræðilega
hlið kennslunnar sem slíkrar: á
uppeldis- og sálarfræði. Ekki að-
eins ýmsir kennarar, heldur
einnig menn úr öðrum srtéttum,
meira eða minna skólagengnir,
bera takmarkað trausrt til þess-
ara fræða. Hér er um að ræða
leiifar af afstöðu, sem áður var
mun útbreiddari hér á landi, van
traust almennings á dómgreind
skólagenginna sérfræðinga, sem
mjög var talin laikari en „brjóst-
vitið“.“
Ólafur S. Valdimarsson svarar
spurningunni: Hvers vegna setj-
asit íslenzkir háskólamenn að er-
lendis? Ólafur byggir á allná-
kvæmri og víðtsekri könnun sem
hann annaðist á vegum Banda-
lags háskólamanna, og rekur nið-
urstöðurnar í þessari grein sinni.
Eru þær forvitnilegar, auk þess
sem nauðsynlegt er að hafa slík-
ar upplýsingar tilltækar og að-
gengilegar vegna hvers konar
íélagslegra rannsókna.
>á tekur við hluitur raunvísind
anna. Þorleifur Einarsson skrif-
ar um íslenzkar j arðfræðirann-
sóknir. Minnir hann á, að „upp
á síðkastið hefur miikið verið
rætt um, að komið yrði á fót
norrænni eða alþjóðlegri stofnun
ti)l rannsókna í jarðeldafræðum
hér á laindi".
Segir Þorleifur, að „það ætti
að vera metnaðarmál að efla íis-
lenzkar jarðfræðirannsóknir,
enda getum við verið vel hlut-
gengir á a'lþjóðlegum vettvangi,
etf sæmilega er að þessari rann-
sóknastarfsemi búið“.
Maignús Magnússon skrifar um
Raunvísindastofnun HáSkólans.
Atlhyglieverð er tillaga, sem hann
kveður hafa komið fram „um að
breyta verkfræðideild í raun-
vísinda- og verkfræðideild og
áuka jafnframt kennslu í raun-
vísindagreinum til að gera stú-
dentum á sem flestum sviðum
kleift að hefja nám hér á landi
og ljúka viissum námsstigum,
sem t.d. nægðu fyrir mennta-
skólalkennara. Þetta er áreiðan-
lega ódýrasta og jafnvel eina
leiðin“, segir Magnús, „tii að
fá nægiiegan fjölda af vísinda-
lega menntuðu fölki, sem nú-
tímaþjóðfélag krefst. Þetta
krefst hins vegar kennslukrafta
á því srtigi, sem aðeins fæst með
því að sameina kennslu og rann-
sóknir, eins og gert er við alla
erlenda háskóla, en of líitið hef-
ur verið gerrt við Háskóla fs-
lands".
Tillaga sú, sem Magnús Magn-
ússon drepur hér á, er efcki að-
eins tímabær ,heldur hreint og
beint aðka/llandi. Það er vita-
gagnslaust og raunar út í hött,
að vísinda- og rannfsóknasrtofn-
anir skuli kenndar við Hiáskól-
amn að nafninu til, ef skólan-
um nýtiist efcki jafinóðum sá
árangur, sem þar fcann að nást.
Og menntaskólar og aðrir skól-
ar, sem útskrifa stúdenita — þeir
munu nálgast tuginn, áður en
langt um líður, og kennarafjöld-
inn við þá skóla mun skipta
hundruðum. Að ailiur sá fjöldi
sæki mennfcun sína til útlamda
— það er nánast óhugsandi.
Guðmundur Pétursson sfcrifar
greinina: Fré tilraunastöðinni að
Keldum. Guðmundur víkur að
kjaramiállum íslenzkra háskóla-
manna, sem aðrir l'árta kyrr
liggjá, og segir rétrtilega:
„Tvær stéttir háskólamennt-
aðra manna, verkfræðingar og
laeknar, hafa slitið sig út úr
launakerfi opinberra srtarfs-
manna og knúið fram kjarabæt-
ur, sem skipa flesrtum þessara
menntamanna í sérflokk. Mia-
ræmið milli launa þeesara stétta
og annairra háskólamenntaðra
manna er alvarlegt fyrirbrigði í
þjóðfélaginu, sem brýn þörf er
að bæta um“.
Að lokum eru svo greinar um
rannsóknastofnanir artvinnuveg-
anna. Jón Jónsson skrifar um
hafranmsóknir, Þórður Þorbjam-
arson um Ranmsóknastofnun fisk-
iðnaðarins, Pétur Gunnarsson
um Ranmsóknastoínun landbún-
aðarins, Pétur Sigurjónsson um
Rannsóknastofnun iðnaðarinis og
Óttar P. Balldórsson um Rann-
söknastofnun byggingaiðnaðar-
inis.
Er vissulega margan fróðleik
að finna í þeim ritgerðum. Pét-
ur fræðir okkur t.d. á því, að
„helmingur alls þess, sem við
ið uppgötvað eftir árið 1950“.
vitum um náttúruna, hefur ver-
Og Óttar trúir okkur fyriir því
undrunarefni, að „samitímis því
sem þjóðin ver árlega milljörð-
um króna til byggingafram-
kvæmda skuli aðalbyggingarefn-
ið, steinsteypan, látið svo til
órannsakað". En alls staðar er
sama raunasagan: „skortur á
fé ...“
— ★ —
Þau fáu atriði, sem ég hef
hér tínit til — af handahófi næst-
hver sínu efni.
Ekki minnist ég annairs rits,
þar sem svo margir höfundar
haifa lagt hönd að verki og öll-
um tekizt með svo miklum ágæt-
um — upp úr bókinni Mennt er
máttur, mega auðvitað ékki
skoðast sem útdrátfcur, yfirliit.
Aðrir, sem lesa munu bókina,
kunna að finna þair atriði, sem
þeim mun þykja ærið merki-
legri en þau, sem ég hef vikið
að. Aðeins hef ég leitazt við að
benda á, hversu alhliða er tékið
þarna á málum þeim, sem bókin
fjallar um, hve höfundarnir
koma víða við og gera glögg skil
um.
Erlendur Jónsson.
- BARNABÆKUR
Framhald af bls. 11.
en búniingurinn, hann er vægast
sagt furðulegur.
Getur verið að höfuindur álíti
að litlir dregnir geri myndir úr
setningum sem þessum: „Já, ég
ætla að fljúga, er búinn að fá
mér flugvél". „Flugvél?“ „Já,
spánnýja hlandblöðru úr kú . . .“
„Skipstjórinn kom nú til skjal-
anna og reyndi að sefa mann-
skapinn og það tókst að mestu
leyti, nema með Svein og Bjarna,
þeir gáfu fjandann í það að ana
út í opinn dauðann ...“ Kell-
ingin var að leita kallinum lúsa
og henti þeim á eldinn og kom
þá stór hvellur". „Þú gætir nú
tekið heljarstökk í hlandblöðr-
unni á þeim“.
É.g tíni ekki meira til en mér
er spurn: Um hvað er rætt á
þeim heimilum, þar sem lýsing-
ar, sem þessiar, eru ljósar ung-
um börnum? Mér finnst ég
staddur í krá, þar sem drukkn-
ir menn eru að reyna að vera
fyndnir í orðum. Nú þarf höf-
undur þessara stílbrellna ekki
með, þvi að mangt í bókinni sann
ar mér, að hann getur talað prýð
ismál. Ritvillur eru fleiri en ég
hefi áður séð I nokkurri bók.
Þær eru fáar blaðsíðurnar, sem
villulausar eru. Hafi þessi bók
verið prófarkalesin, þá hafa leið
réttingarnar verið gerðar í
myrkri.
Mér varð hugsað, meðan á
lestrinum stóð, hvort höfundur
hefði ekki átt að geyma þeasi bréf
í nokkur ár. Lesa þau síðan og
athuga, hvað nýtilegi væri úr
þeim — biðja síðann eldinn að
geyma hitt.
Prentuniin er góð. Ká:pan snot
ur .Þrátt fyrir það er þetta óunn-
in bók.
- PARADÍS OG
Framhald af bls. 11.
að sitrt, ann þvi heilshugar. Sum
viðtölin eru næsfca innantóm. Þa8
er eins og fólkinu hafi annað
hvort ekki verið um blaðamann-
inn gefið eða verið umhugað um
að halda því leyndu sem á daga
þess hefur drifið. Kannski hefur
sjálfumgleði pennans hrærtt það.
En stundum hefur Guðmundur
hitt að máli svo kjarnmikla ein-
staklinga, eða einlæga að útkom
an gat ekki orðið annað en góð.
Ég nefni sem dæmi Kristin Vig-
fússon, trésmíðameistara á Sel-
fossi; Ásgeir Pálsson, bónda og
formann í Framnesi í Mýrdal;
Þórunni Gestsdóttur á Eyrar-
bakka; Ólöfu Gestsdóttur á Eyp-
arbakka; og Þorstein Bjamason,
bókfærs'lukennara í Verslunar-
skólanum. Viðtölin við Óiaf
Björnsson, héraðslækni á HeMu;
Magnús Guðjónsson, sóknar-
prest á Eyrarbakka; og Þorgeir
Gestsson, héraðslækni á Stór-
ólfshvoli, eru fróðleg og vekja
til umhugsunar.
Þessi bók er töluverð fræðsla
um Suðurland. Hún hefur ekki
einungis gildi fyrir Sunnlend-
inga, heldur er hún framlag tH
þeirrar umræðu um einstakling-
inn og örlög hans, sem hvorki
sagnfræðin né skáaldskapurinn
getur verið án.
Gaman verður að sjá hvort
öll sú mikla frásagnar og rit-
gleði, sem einkennt hefur Guð-
mund Daníelsson nú langan
tíma, verður skáldsagnagerð
hans ávinningur. Engu skal um
það spáð. En hve lengi gertuir
Guðmundur Daníelsson haldið
áfram á þessari sömu brauit?
Var eltki kominn tími ti'l, að
hann þakkaði sjálfum sér „fyrir
að vera nú loksins búinn að
ljúka þessu af“, eins og hann
gerir í formála bókarinnar um
Elliðaárnar?